یک گردان روانگردان

و بازهم همه اينها يعني اگر كسي زيادي سرخوش بود مي‌تواند بالقوه يك معتاد به مخدرهاي روانگردان و شادي‌آور جديد باشد! از همان‌ها كه مردم مي‌خورند و استعمال مي‌كنند تا «بتركانند»؛ از آنها كه مي‌گويند بعد از مصرفش توهم مي‌زني و هر آنچه را كه در واقعيت از پسش بر نيامده‌اي، يك تنه حريف مي‌شوي. همه‌‌چيز دنيا برعكس شده است؛ اين مدل سال‌هاست از نوبرانگي درآمده اما سازندگان و فروشندگان و تهيه‌كنندگان همواره سعي مي‌كنند كه محصولات‌شان را به روز و جديد نگه‌دارند.

• اولين مخدر آزمايشگاهي

همان‌قدر كه قديم‌ها ترياك يك مخدر تفريحي محسوب مي‌شد، «هروئين» براي آن قديمي‌ترها يك خط قرمز بود؛ خطي كه عبور از آن، بدون شك انگ «معتاد» را به همراه داشت. تغييرات شيميايي موجود در هروئين، آن را به نخستين مخدر آزمايشگاهي جهان تبديل كرد. پس از آن بود كه به مرور زمان، نام‌هاي عجيب و غريب ديگري هم شنيده شد؛«كوكائين»، «حشيش»، «بنگ»، «علف»، «اكستازي»، «كراك»، «يخ»، «جيب»، «برنز»، «نخ»، «تينا»، «پان‌پراگ» و حتي اسم عجيبي مثل «تسبيح». كارشناسان معتقدند تنوع اين نام‌ها تنها يك ترفند تجاري است. واقعيت اين است كه اين مواد، تفاوت چنداني در ماهيت ندارند. ميزان مواد‌مخدر و توهم‌زا در آنها بالا و پايين مي‌شود و نامي جديد مي‌گيرد.

اين نام‌ها تا زماني باقي مي‌مانند كه فروش بالايي داشته باشند. زماني‌كه اين نام‌ها سر از رسانه‌ها در‌مي‌آورند و مسئولان از آنها سخن‌مي‌گويند، به قول معروف لومي‌روند و فروش پايين مي‌آيد. ديگر اين ترفند كه «اين قرص تنها شادي‌آور است و اعتياد ندارد»، هر كسي را گول نمي‌زند. دكتر آذرخش مكري، معاون آموزشي مركز ملي مطالعات اعتياد و از چهره‌هاي شناخته شده در درمان اعتياد معتقد است: «اين مواد به هيچ عنوان جديد نيستند بلكه در بازار هرازگاهي با نام‌هاي جديد شايع مي‌شوند كه اين كارها فقط تلاش براي نگهداشتن سود‌آوري اين تجارت است. اين مواد همان «آمفتامين» و مواد محرك‌زا هستند و جوانان نبايد فريب اين مواد را بخورند زيرا تنها نام و ظاهر مواد تغيير كرده است. تركيب اين مواد همان مواد اعتيادآور آشناست. آگاه‌سازي‌ خانواده‌ها و پيشگيري در اين امر حائز اهميت است».

• نام‌ها از كجا مي‌آيند؟

كسي نمي‌داند اين نام‌هاي عجيب و غريب از كجا مي‌آيند. قرص‌هاي ريز رنگي از آنجا نام «اكس» به‌خود گرفتند كه تا مدت‌ها ساختار آنها ناشناخته بود. اين ناشناخته ماندن، نام «اكس» را روي آن نهاد؛ حرفي از حروف لاتين كه در علم رياضيات نشانگر عدد يا اعدادي مجهول است. هر چند بعدها مواد تشكيل‌دهنده اين ماده شناسايي شد اما اين نام همچنان براي آن قرص باقي ماند. نام‌هايي چون «علف» و «يخ» ترجمه انگليسي اين مواد هستند كه در اروپا و آمريكا به اين نام خوانده مي‌شوند.

در اين ميان اما خبر ورود ماده‌ مخدر و شادي‌آفريني به نام «تسبيح» نيز منتشر شد. وجه تسميه نام اين ماده نيروزا و مخدر، تشابه شكل آن به دانه‌هاي تسبيح است. اين ماده شبيه دانه‌هايي گرد است كه با رشته‌هايي از جنس همان ماده، به هم متصل شده‌اند. اين شباهت ظاهري، چنين نامي را به اين مخدر جديد داده است كه مخلوطي از آمفتامين و شيشه است. اين مخدر جديد به دو شكل دهاني و كشيدني قابل مصرف است و استفاده دهاني آن موجب تأثير فوري روي مغز مي‌شود.

دكتر آتوسا انصاري داروساز مي‌گويد: «آمفتامين‌ها يك گروه دارويي هستند كه روي سيستم عصبي مغز اثر مي‌گذارند. اين دارو معمولا براي كودكان بيش فعال يا افرادي كه چاقي‌هاي غيرطبيعي دارند و هيچ درماني براي آنها مؤثر نبو‌ده است، تجويز مي‌شود. اين گروه دارو، در فرد مقاومت و وابستگي ايجاد مي‌كند؛ يعني فرد پس از مدتي نسبت به دوز قبلي واكنشي نشان نمي‌دهد و بايد آن را افزايش دهد و اين روند در نهايت به اعتياد منجر مي‌شود. به همين دليل اين گروه‌ داروها به راحتي تجويز نمي‌شوند و وسواس زيادي براي استفاده از آنها وجود دارد».

دكتر انصاري در‌باره توليد مواد‌مخدر از داروي سرماخوردگي بزرگسالان كه چندي پيش باعث شد اين داروها بدون نسخه پزشك به فروش نرسند، مي‌گويد: «استفاده از قرص‌هاي سرماخوردگي براي اين منظور خاص، كار بسيار سختي است. اين قرص‌ها بايد تجزيه شود و اين كار تنها در آزمايشگاه‌ها ممكن است. از طرف ديگر فرد بايد اطلاعات زيادي در زمينه علم شيمي داشته باشد تا بداند مواد را چطور و با چه مقداري بايد مخلوط كند».

• كار، كار اروپايي‌هاست!

«اكستازي» نخستين بار در سال 1914توسط كشور آلمان ساخته ‌شد و در سال 1985در كشور هلند، به‌عنوان داروي ضد‌افسردگي از آن استفاده شد. با گسترش استفاده از اين ماده و پشت سر گذاشتن مرزها، اين ماده افيوني به خاورميانه و ايران هم رسيد اما در ابتدا بازار خوبي پيدا نكرد. فروشندگان نام «روانگردان» را روي آن گذاشتند ولي باز هم در بين جوانان بازاري پيدا نكرد تا زماني كه اين قرص‌هاي رنگي به «شادي‌آور» معروف شدند و استفاده از آنها افزايش يافت.

دكتر مصطفي اقليما، رئيس انجمن علمي مددكاري اجتماعي ايران معتقد است مردم ايران نسبت به شادي و شاد بودن حساسيت‌هاي ويژه‌اي دارند؛ «10سال قبل جامعه ما جامعه چندان شادي نبود. مردم ما نمي‌دانستند چطور بايد از زمان‌هايي كه در اختيار دارند لذت ببرند و به قول معروف خوش‌بگذرانند. اين عاملي بود كه فروشندگان مخدرهاي جديد نسبت به آن آگاهي پيدا كردند و با دادن صفت «شادي‌آور» به اين قرص‌ها، فروش خود را روزبه‌روز بيشتر كردند. مدت‌ها طول كشيد تا سازمان‌هاي مربوطه و پليس درباره اين مخدرهاي جديد اطلاعاتي به‌دست آوردند؛ زماني كه دير شده بود و اين قرص‌ها قرباني‌هاي زيادي گرفته بود. در دنياي تجارت، سود حرف اول را مي‌زند و هيچ فروشنده‌اي به عاقبتي كه در انتظار مصرف‌كننده‌هاست فكر نمي‌كند. آنها دلشان فقط براي جيب‌هاي خودشان مي‌سوزد».

• نتيجه بي‌نتيجه

اين گزارش هيچ نتيجه‌اي نمي‌تواند داشته باشد. يعني اين همه سال هزاران و بلكه ميليون‌ها نفر حرف زده‌اند و گفته‌اند و نوشته‌اند كه چنين بايد كرد و چنان ولي هنوز هم روزانه چند ده نفر بر اثر مصرف موادمخدر آزمايشگاهي جان خود را از دست مي‌دهند. با پند و نصيحت و تنبيه و بكن، نكن‌ها هم كاري از پيش نمي‌رود. پس ما هم نتيجه‌اي نمي‌گيريم و يك گزارش با پايان باز تقديم‌تان مي‌كنيم؛ نتيجه‌گيري بر عهده خودتان است.

• پول‌هايي كه بر باد مي‌رود

مدتي قبل ايسنا، گزارشي را با موضوع «گران‌ترين ماده مخدر در ايران» تهيه كرد كه رتبه نخست را «هروئين» از آن خود كرد. اين ماده كشنده، در طول 20سال گذشته از كيلويي 438هزار تومان در سال 1368، با طي روند صعودي، به كيلويي 580هزار تومان در سال 1374رسيده بود. قيمت ميليوني هر كيلو هروئين از سال 1375آغاز شد و با رسيدن به كيلويي 2ميليون و 973هزار تومان در سال 1381، روندي كاملا صعودي را نشان داد. اين روند صعودي ادامه داشت تا آنجا كه قيمت هر كيلو هروئين به كيلويي 3ميليون و 147هزار تومان در سال 86 رسيده است. يك گزارش غيررسمي قيمت اين ماده مخدر را در سال 94 در ايران نزديك به 35 ميليون‌ تومان برآورد كرده بود.