آغاز به‌کار کارخانه‏‎های‌تولید نظرسنجی با رای‎دهندگان‌مجهول

الهه محمدي: فصل گرم انتخابات آغاز شده، تنور شایعات و حدس و گمان ها هم بیشتر از هر زمان دیگری داغ شده است. حدس و گمان هایی که تا نزديک شدن به روز برگزاري انتخابات گاهي تغيير کرده و يا تشديد مي‎شود. اما آنچه در این میان بیشتر از هر زمان دیگری خودنمایی می کند، عادت مالوف نظرسنجی‎ها است. نظرسنجی‌ هایی که سال‌هاست جای خودشان را در میان رسانه‌ها پیدا کرده اند. در آستانه هر انتخاباتی اگر سری به خبرگزاری‎ها و سایت های خبری بزنید با باکس های کوچکی در کنار صفحات روبرو می‎شوید که نظر شما را به عنوان مخاطب این سایت‎ها از شما پرسیده‎اند. 

 آنها می خواهند بدانند شما به چه کسی رای می‎دهید؟ شانس کدام کاندیدا را بیشتر می دانید؟ اگر کاندیدای مورد نظرتان کناره گیری کند کاندیدای دومتان چه کسی است؟ عملکرد کدام کاندیدا به نظرتان بهتر است و قس‎علی‎هذا.

علاوه بر اینها نظرسنجی‎هایی تلفنی، پیامکی، اینترنتی، میدانی یا خیابانی هم در آستانه هر انتخاباتي منتشر می‌شوند که البته معمولا چگونگی انتخاب جامعه آماری و شرکت افراد در آنها مجهول است. تا جایی که در آستانه هر انتخاباتی از انتخابات مجلس شورای اسلامی و مجلس خبرگان رهبری گرفته تا انتخابات ریاست جمهوری و شوراها مشکل است بفهمیم در پس پرده روش شناسی این تحقیقات چه می گذرد؟ ما هرگز نمی دانیم نمونه مورد بررسی در انواع نظرسنجی های موجود کیست و یا برگزارکنندگان نظرسنجی‎های گوناگون چه روش های دقیقی را برای انجام این نظرسنجی ها به کار برده اند؟ به همین دلیل هم نمي‎توان آنها را قابل تعميم دانست.

نتایج نهايي با 180 درجه اختلاف!

گذشته از تمام این اما و اگرها، فصل انتخابات بیشتر از آنکه با نظرسنجی‌هایی دقیق، حساب شده و مورد اعتماد همراه باشد به میدانی برای نظرسازی‎هایی تبدیل می شوند که که بسته به گرایش سیاسی هر رسانه با سوگیری‌هایی همراه است. این رسانه‎ها معمولا مخاطب های خاص خودشان را دارند و عموما نتایجی منطیق با خاستگاه حزبی- جناحی خودشان را منتشر می کنند و نتایج نظرسنجی هایشان به نفع خودشان و کاندیدای مورد حمایتشان است!

به خاطر همین هم هست که در انتخابات های گذشته دیده‌ایم که نتايج نظرسنجی هر رسانه با رسانه ای دیگر تفاوت آشکار دارد. البته گاهی بعضی رسانه ها با گسترش این نظرسنجی‎ها جنگ روانی انتخاباتی هم به راه مي‎اندازند. نمونه اخیرش انتخابات ریاست جمهوری در سال 92 است. در آن سال رسانه های نزدیک به اصلاح طلبان از جمله ایسنا، انتخاب و عصر ایران محمدرضا عارف را فرد برگزیده مردم برای ریاست جمهوری در نظرسنجی هایشان اعلام کردند. رسانه هایی همچون تابناک و مهر نيز محمدباقر قالیباف را فرد برگزیده مردم معرفی کردند. البته در نهايت نتیجه چیزی نشد جز پیروزی حجت الاسلام حسن روحانی که در نظرسنجي‎هاي خبرآنلاين، فرارو، انتخاب و پارسينه رییس جمهور آینده ايران معرفی شده بود.

جای خالی مراکز نظرسنجی مستقل

مراکزی همچون مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران ایسپا (وابسته به جهاد دانشگاهی)، مرکز تحقیقات صدا و سیما، مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، نیروی مقاومت بسیج، وزارت اطلاعات و مرکز افکارسنجی نهاد ریاست‌جمهوری از شناخته‌شده‌ترین مراکز نظرسنجی در ایران هستند. اما این مراکز معمولاً نتایج نظرسنجی‌های خود را به صورت رسمی و عمومی اعلام نمی‌کنند و به همین خاطر است که نظرسنجی های انتخاباتی معمولا به دست رسانه های خصوصی با سلایق گوناگون سیاسی سوق داده می شود.

همین موضوع بیش از پيش جای خالی مراکز نظرسنجی مستقلی که بتوان به نتایج آن اعتماد کرد، آن را تعمیم داد و به نتایجش اتکا کرد، به رخ می کشد. مرکز پژوهش های مجلس نيز در اظهار نظري کارشناسي در گزارشی اعلام کرد که عدم بهره‌گیری از روش‌ها و تکنیک‌های مختلف علمی در سنجش افکار عمومی، عدم بررسی مقایسه‌ای داده‌ها در طرح‌های واحد و یک شورای مشخص در پس طرح‌های انتخاباتی از جمله کاستی‌های موجود در انجام نظرسنجی‌ها است. فقدان بانک اطلاعاتی درباره نظرسنجی‌ها، فقدان استراتژی مشخص میان مردم برای رای دهی و نوع مشارکت‌شان در انتخابات، عدم رفتارشناسی اجتماعی در نظر سنجی‌ها و اینکه نتایج نظرسنجی‌ها «ابزار تبلیغات روانی» قرار مي‎گيرند را نيز بايد به اين فهرست افزود.

نظرسنجي‎هاي غربي بهترند اما ...

اگرچه نظرسنجی های انتخاباتی- سیاسی در ایران وضعیت قابل اتکايي ندارند اما در کشورهای اروپایی و یا آمریکايي مراکز مستقلی برای افکار سنجي وجود دارند که در سال‎های گذشته با اندک اختلافي نتايجشان قرين به واقعيت بوده است. البته انتخابات ریاست جمهوری اخیر آمریکا و ماجراي جدایی بریتانیا از اتحادیه اروپا را بايد از اين کليت مستثني دانست. چرا که نظرسنجي‎هاي آمريکايي مراکز رسانه‎اي همچون چون ان بی سی، سی.ان.ان، واشنگتن پست و نيويورک تايمز و حتي مرکز نظرسنجي گالوپ کلینتون را پیروز انتخابات مي‎دانستند، اما واقعیت چیز دیگری شد. مراکزي چون رويترز، واشنگتن پست، وال استريت ژورنال و اي بي سي، پيروزي کلينتون بر ترامپ را با اختلاف 4 تا 12 درصد پيش بيني کرده بودند. تنها فاکس نيوز، راسموسن و لس آنجلس تايمز بودند که برتري ترامپ بر کلينتون را به درستي حدس زده‎ بودند.  اين در حالي است که تمامي مراکز مذکور در انتخابات‎هاي پيشين رياست جمهوري عموما نتايج را به درستي حدس زده بودند.

در همين حال  مراکزی همچون fop، Ipsos، Opinionway Csa، Harris interactive  از مراکز مستقل نظرسنجی اروپایی هستند که نتایج قابل قبولي تا کنون در موارد مختلف ارائه داده‎اند که البته نتایج نظرسنجی اغلب این مراکز هم در موضوع Brexit یا همان جدایی انگلیس از اتحادیه اروپا منطبق با واقعیت نبود.

فضای مجازی و افزایش نظرسازی‌ها

هرچه به زمان تایید صلاحیت داوطلبان ریاست جمهوری و انتخابات نزدیک‎تر می شویم، بازار آمارسازی‎هایی تخیلی و نظرسازی‎هایی که از سو ي هواداران نامزدها منتشر می‎شوند نيز داغ‎تر مي‎شود. مانند آنچه در انتخابات سال 92 از سوی رسانه‎های هوادار قالیباف و سعید جلیلی بیشتر دیده شد و نهايتا هم نتايجي با فاصله معني‎دار از آنها را شاهد بوديم.

گسترش فضای مجازی بیش از هر زمان دیگری بيم رواج بازار نظرسنجی‎های گوناگون و بعضا دروغین را آفريده است. از اين رو مي توان پيش بيني کرد که در آستانه دوازدهمین انتخابات ریاست جمهوری شاهد انتشار گسترده نتایج نظرسنجي‎هاي بي‎هويت باشیم. نظرسنجي‎هايي که اگر چهارسال پيش از سوي رسانه‎ها دنبال مي‎شدند؛ امسال حتي در کانال‎هاي تلگرامي و صفحات فيس بوک نيز ديده مي‌شوند. بي آنکه از جمعيت شرکت کننده در آن، مشترکات آنها و هم پوشاني‎هايشان اطلاع موثقي در دست باشد. در چنين فضايي بيش از پيش جاي خالي مراکز معتبر نظرسنجی احساس مي‎شود. مراکزی برای ارائه آمارهای درست سیاسی و نه جایگاهی برای انجام عملیات روانی و بالابردن هیجانات کاذب انتخاباتی.

27219