دولت میانه‌رو در تهران و تحول روابط با مسکو

عفیفه عابدی: از زمان روی کار آمدن دولت یازدهم در ایران، روابط تهران نه تنها با اروپا تنش زایی شده، بلکه با روسیه نیز دچار تحول مثبت رو به رشدی شده است.

البته شاید با تحولات زیادی که هم در ایران و هم در روسیه رخ داده از جمله وقوع بحران اوکراین و تحریم روسیه از سوی غرب و به نتیجه رسیدن مذاکرات هسته ای و مهمتر از همه ورود روسیه به صحنه عملیاتی نبرد سوریه به نظر برسد که تغییر دولت در ایران تاثیر مستقیمی بر روابط دو کشور نداشته، اما بررسی روابط تهران و مسکو در دو دهه اخیر نشان می دهد که روس ها به کار با دولت های میانه رو و اصلاح طلب ایران علاقمندی بیشتری دارند که در دوره ریاست جمهوری آقای روحانی و مصادف شدن آن با به نتیجه رسیدن مذاکرات هسته ای ایران و امضای برجام و لغو تحریم های بین المللی علیه ایران این تمایل افزایش بیشتری یافته و موجب شکل گیری مرحله جدید در روابط تهران و مسکو شد. در نتیجه ما شاهد آن هستیم که روابط دو کشور در ابعاد مختلف؛ در زمینه های سیاسی، اقتصادی، همکاری های منطقه ای روند رو به رشد داشته است.

این در حالی است که در سالهای پایانی دولت دهم، در زمینه سیاسی واقتصادی روابط دو کشور به قدری تزلزل یافت که دیگر حتی ایران در مذاکرات هسته ای نیز خود را در برابر دنیا تنها می دید. البته بخش زیادی از این مساله تحت تاثیر قطعنامه ها و تحریم هایی بود که بر ایران تحمیل شده بود اما موضوع این بود که دولت وقت ایران به رغم تمام توجهی که به روسیه نشان می داد نتوانست از حمایت این کشور برخوردار شود اما روی کار آمدن یک دولت میانه رو در ایران شرایط را تغییر داد.
اگر چه هنوز هم نقدهایی به نحوه همکاری ایران و روسیه وارد است با این حال حضور یک دولت میانه رو می تواند تضمینی برای ادامه روند رو به رشد در روابط ایران و روسیه باشد. یکی از ویژگی های روابط روسیه و ایران تاکنون اینگونه بود که بیشتر در زمانهای خاص بروز می کرد؛ زمانی که یک اتفاق اضطراری رخ می داد رابطه شتاب زیادی می گرفت اما زمانی که از این اضطرار عبور می کرد و شرایط عادی می شد اصلا گویی رابطه ای که معمول دو کشور است، وجود نداشت. اکنون برای اولین بار با گذشت حدود ٢٥ سال از فروپاشی شوروی، روابط ایران و روسیه در حال تجربه یک تحول ماهوی از شکل ارتباط مقطعی و بر حسب نیاز به یک رابطه دو جانبه غیرقابل انفصال (حداقل غیر قابل انفصال فوری) است. اگرچه همچنان این ارتباط بر مبنای استواری نیست و بر این اساس نیز یکی از مهمترین دغدغه نخبگان سیاسی ایران امکان استفاده روسیه از کارت ایران در معاملات منطقه ای و بین المللی است، اما چنانچه رهبران سیاسی دو کشور نیز به آن اشراف دارند، ضعف عمده در ارتباط ایران و روسیه، فقدان و یا ضعف در روابط دوجانبه است. به همین سبب از سال ١٣٩٤ پس از سفر ولادیمیر پوتین رئیس جمهوری روسیه به ایران، اراده سیاسی شکل گرفته در تهران و مسکو، موجب حرکتهایی در رابطه اقتصادی دو کشور شده است. در دو سال اخیر توافقنامه های زیادی برای ایجاد زیربنای حقوقی همکارهای اقتصادی ایران و روسیه انعقاد یافته و آمارها نشان می دهد رابطه اقتصادی دو کشور با رسیدن به حدود 2 میلیارد دلار در سال گذشته به نسبت دو سال پیش حدود هشتاد درصد افزایش یافته است. هر چند به دلیل فقدان امکانات و ظرفیت ها کفه ترازو به نفع روسیه سنگینی می کند اما بسترهای سیاسی و حقوقی به وجود آمده نوید بخش این است که ایران هم می تواند سود خود در این رابطه را افزایش دهد.
به نظر می رسد در سفر رئیس جمهوری ایران به روسیه نیز ضمن توجه به مدیریت و تقویت همکاریهای منطقه ای فعلی، تمرکز بیشتر بر گسترش روابط دو جانبه و تعریف پروژه های جدید همکاری های اقتصادی دولت با دولت باشد. این امر با توجه به تجربه حاصل از تلاش های دو سال گذشته که به شناخت بهتر ظرفیتها و موانع موجود در این نوع رابطه کمک کرده، می تواند بر مبنای محاسبات دقیق تر و با چشم انداز بهتر باشد. توصیه راهبردی نیز این است که در مقطع فعلی که روسای جمهور ایران و روسیه پس از هشت دیدار در حاشیه اجلاس های منطقه ای و بین المللی، اولین دیدار در چارچوب مناسبات دوجانبه را انجام می دهند، لازم است محور اصلی رایزنی ها؛ توافق در زمینه راهبردهایی باشد که تحرک جدیدی به این رابطه ببخشد و ستونهای محکم دیگری برای رابطه دوجانبه ایران و روسیه ایجاد کند.
باید به یک نکته مهم توجه نمود؛ رابطه ایران و روسیه دارای سه وجه؛ دوجانبه، منطقه ای و بین المللی است، که در سطوح اخیر تابع شرایطی متحول و دخالت مولفه های گوناگون است که عموما تحت اراده و اختیار مستقیم تهران و مسکو نیستند؛ اما روابط دو جانبه دو کشور با اراده دو جانبه می تواند در هر شرایطی توسعه یابد. اگر ارزش این رابطه دوجانبه برای هر دو کشور ایران و روسیه افزایش یابد، مواضع در مسایل منطقه ای و بین المللی لاجرم بهم نزدیکتر خواهد شد.

49312