آخرین مذاکره روحانی و پوتین نیز 18 مرداد ماه سالجاری در حاشیه نشست سه جانبه با رئیس جمهوری آذربایجان در شهر باکو انجام شد. از آن زمان تاکنون ایران و روسیه ورود به یکی از مهمترین همکاریهای بینالمللی خود برای پایان دادن به بحران سوریه را تجربه کردهاند و حال در آستانه نهمین دیدار رؤسای جمهوری دو کشور اعلام شده است که ایران و روسیه قصد دارند سطح روابط تجاری خود را طی سه سال آینده به 10 میلیارد دلار برسانند. این در حالی است که افزایش 80 درصدی سطح ارزش روابط بازرگانی و رسیدن آن به سطح دو میلیارد و 200 میلیون دلاری در سال 2016 و تأثیر موفقیتآمیز همگرایی نفتی تهران و مسکو در بازگشت ایران به سهمیه تولید نفت بیش از آغاز تحریمها از جمله نقاط مثبت ثبت شده در روابط دو جانبه تهران و مسکو به شمار میرود و به نظر میرسد سفر امروز روحانی به مسکو نقطه عطف دیگری در این روابط رقم زند.
به گزارش ایرنا، امضای بیش از 10 سند مهم و پایهای و همچنین نقشه راه توسعه روابط دو کشور از جمله برنامههای پیشبینی شده در این سفر است. همچنین یک هیأت بلندپایه که شماری از وزیران و مقامهای ارشد در آن حضور دارند، روحانی را در سفر به روسیه همراهی میکنند. یکی از این اسناد مربوط به توافق ایران و روسیه برای لغو روادید گروههای گردشگری پنج تا 50 نفره است که میتواند زمینه ساز برنامهریزی برای آغاز مذاکرات با هدف حذف کامل آن باشد. مذاکرات بین مقامهای هیأت همراه رئیس جمهوری از جمله محمدجواد ظریف وزیر امور خارجه و محمود واعظی وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات و رئیس ایرانی کمیسیون مشترک همکاریهای دو کشور با مقامها و همتایان روس نیز از جمله برنامههای سفر فشرده روحانی به مسکو است. بر اساس اخبار منتشر شده رئیسان جمهوری ایران و روسیه روز سهشنبه در کاخ کرملین دیدار و مذاکره خواهند کرد.
بهدلیل اهمیت ابعاد مختلف سفر رئیس جمهوری کشورمان به مسکو با جهانگیر کرمی، استاد دانشگاه و کارشناس مسائل روسیه گفتوگو کردهایم که در پی میآید:
ارزیابیتان از سفر پیش روی حسن روحانی به روسیه، نهمین دیدار رئیسان جمهوری ایران و روسیه و ویژگیهایی که بر این سفر مترتب است، چیست؟
روابط ایران و روسیه در چهار سال گذشته وضعیت صعودی و رو به رشدی را تجربه کرده است. آن هم بعد از یک دوره چند ساله رکود در روابط که از سال 1387 شروع شد و تا پایان دوره احمدینژاد ادامه داشت و عمدتاً محصول شرایط بینالمللی ایران و قطعنامههای تحریمکننده روابط اقتصادی با ایران بود. در نتیجه فشارهای بینالمللی و تحریمها روابط اقتصادی ایران و روسیه از حدود 4 میلیارد دلار که مربوط به دوران پیش از دولت آقای احمدینژاد بود به حدود یک میلیارد دلار سقوط کرد و روابط دو کشور در حوزههای مختلف دو جانبه و بینالمللی روند نزولی را طی کرد تا اینکه به هر حال با روی کار آمدن آقای روحانی و تغییر و تحول قدرتی که پیش از آن در روسیه اتفاق افتاده بود، بتدریج روابط دو کشور گسترش پیدا کرد؛ تا آنجا که در حال حاضر دو کشور روابط اقتصادی بیش از دو میلیارد دلاری و برنامهریزی برای افزایش آن تا سطح 10 میلیارد دلار طی چند سال آینده را پیش رو دارند. در چنین شرایطی انجام این دیدار دو جانبه در ابعاد مختلف اهمیت دارد، هم از نظر روابط اقتصادی و فنی و هم از نظر همکاریهای منطقهای که دو کشور بویژه در مقابل گسترش پدیده تروریسم در منطقه گستردهای از خاورمیانه تا آسیای مرکزی و جنوبی انجام میدهند. همچنین این سفر از نظر مسائل کلان بینالمللی حائز اهمیت است.
به هر حال دو کشور میتوانند در مسائل کلان بینالمللی مانند نگرانی از اقدامات یکجانبه و مداخله جویانه امریکا و همین طور نگاه مثبت به نظام چند قطبی در روابط بینالملل اشتراک و همکاری داشته باشند.
یکی از بحثهای مطرح شده درباره اوجگیری روابط ایران و روسیه، بحث راهبردی بودن یا نبودن این روابط است. اغلب کارشناسان بر این عقیدهاند که رابطه تهران و مسکو علی رغم همکاریهای دو جانبه و منطقهایشان روابطی راهبردی نیست. آیا سفر رئیس جمهوری ایران به روسیه را میتوان از این منظر یک نقطه عطفی ارزیابی کرد؟
درباره راهبردی بودن روابط باید به چند نکته توجه داشت. منظور از روابط راهبردی یعنی روابط بلند مدت که در موضوعات اساسی مثل امنیت ملی، همکاریهای نظامی و در واقع محیطهای رقابتی معنا پیدا میکند. لذا ما دو نوع از رابطه راهبردی را میتوانیم احصا کنیم؛ نخست «اتحاد راهبردی» که در مقابل تهدیدات دولتی در محیط بینالمللی به وجود میآید و دوم «همکاری راهبردی» که در ارتباط با موضوعات بینالمللی است و لزوماً در مقابل دولت ثالث نیست.
بر این اساس روابط ایران و روسیه در طی 27 سال گذشته و در موقعیت ژئوپلتیکی که پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی شکل گرفت هیچگاه اتحادی راهبردی نبوده است و این بخش ناشی از استقلال راهبردی سیاست خارجی ایران و بخشی به نگرش دولتهای روسی به مفهوم اتحاد راهبردی بوده است. اما دو کشور در همین مدت تجربههای متعدد همکاری راهبردی را در موضوعاتی مثل برقراری آتش بس در تاجیکستان و توافق صلح در این کشور از سال 1994 تا 1996، مقابله با طالبان در افغانستان از سال 1996 تا 2001 و در سالهای اخیر از 2012 تاکنون شاهد همکاری راهبردی ایران و روسیه در موضوع سوریه بودهایم. لذا بر اساس تعریفی که از همکاری راهبردی داشتیم میتوان گفت که ایران و روسیه در موضوعات منطقهای و بویژه در سه موضوعی که اشاره کردم با یکدیگر همکاری راهبردی داشتهاند ومیتوانند در نگاه بلند مدت به روابط خود از تجربهشان در مبارزه با تروریسم و افراطی گری به ساز وکاری برسند که در قالب سازمانهای همکاری منطقهای مانند شانگهای در مورد آسیای مرکزی و آسیای جنوبی قابل پیگیری باشد.
به نظر میرسد در زمینه همکاریهای اقتصادی روسها نگاه ویژهای به بحث همکاری در حوزه انرژی دارند، برنامه ایران برای توسعه روابط اقتصادیاش با روسیه میتواند حول چه محورهایی شکل بگیرد؟
همکاریهای اقتصادی دو کشور سابقه طولانی تاریخی دارد. در قرن نوزدهم روسیه یکی از شرکای عمده تجاری ایران بوده و نزدیک به 60 درصد روابط تجاری ایران با روسیه شکل میگرفت. در زمان حکومت پهلوی و بویژه در 15 سال آخر مسکو یکی از شرکای مهم تجاری ایران در حوزههای اقتصادی و صنعتی بود. در 27 سال اخیر هم این روابط در حوزههای مختلف از حوزههای تجاری و صنعتی تا حوزههای نظامی جریان داشته است که مهمترین آنها را میتوان در نیروگاههای هستهای و حرارتی پیگیری کرد. به نظرم طیف وسیعی از موضوعات اقتصادی در روابط دو کشور گشوده است و امکان حرکت به جلو و ایجاد وابستگی متقابل بین دو کشور وجود دارد که باید با نگاه آینده بینانه تری پیگیری شود.
بویژه که هر دو کشور در معرض فشارهایی از سوی غربیها هستند و نگاه مشترکی که به موضوعات بینالمللی در سالهای اخیر داشتهاند میتواند راهگشا باشد. چنانکه در نشستهای اخیر اوپک شاهد نوعی هم تکمیلی در مواضع ایران و روسیه بودیم. اما همه اینها به این معنا نیست که ایران و روسیه میتوانند روابط اقتصادیشان را مستقل از دنیای پیرامونی شکل بدهند. زیرا روابط اقتصادی ایران و روسیه محدودیتهایی دارد و ملاحظات بینالمللی بر آن حاکم است و به هر حال حوزههای اختلافی وجود دارد که نمیشود نادیده گرفت.
سفر اخیر چه تأثیری بر همکاری دو کشور در موضوع سوریه خواهد داشت؟
همکاری ایران و روسیه در موضوع سوریه یکی از نمادهای مهم ارتباط تهران و موسکو در 6- 5 سال گذشته بوده است و روز به روز هم پیچیدهتر شده است. بخشی از این پیچیدگی به مسائل روسیه و امریکا و بخش دیگری از آن به مسائل روسیه با کشورهای غربی از جمله بحث اوکراین ارتباط داشته است. بنابر این صحنه صرفاً همکاری ایران و روسیه برای حفظ دولت در سوریه نیست بلکه صحنه متقاطع و پیچیدهای است که دولتهای مختلف در سطوح مختلف در ان حضور دارند. اما آنچه اهمیت دارد این است که باید همکاری دو کشور برای حفظ ثبات در سوریه و مقابله با تروریسم گسترش پیدا کند. اما طرف ایرانی باید دقت کند که این همکاری دچار پیچیدگیهایی شده است و آنچه میتواند راهگشا باشد حفظ یک سیاست خارجی متوازن و متعادل بینالمللی و توجه به همه بازیگران بینالمللی است. زیرا به هر حال همه آنچه بین ایران و روسیه در ماجرای سوریه جریان دارد مبتنی بر اشتراک منافع نیست.
برخی کارشناسان در تحلیلها و گمانه زنیهای خود از احتمال افزایش تنش منطقهای بویژه میان ایران و عربستان سخن میگویند، تأثیر روابط ایران و روسیه را بر افزایش احتمالی این تنشها چه میدانید؟
نکتهای که وجود دارد این است که در صحنه منطقهای همکاری ایران و روسیه در جهت حفظ ثبات در سوریه است. اما در سایر موضوعات این همکاری شاید چندان اثر بخش نباشد. بهصورت خاص در مورد عربستان باید اشاره کنم که روابط مسکو و ریاض باوجود مشکلات گذشته در حال حاضر روابط مناسبی است. از طرفی دولت روسیه نگاهاش به روابط با ایران در مسائل منطقهای و بویژه سوریه بهگونهای نیست که این روابط تأثیر جدی بر روابط روسیه با سایر بازیگران داشته باشد. با در نظر گرفتن این ویژگی نباید انتظار داشت که روسیه در مسائل بین ایران و عربستان نقش ویژهای ایفا کند.
با همه آنچه گفته شد جمع بندیتان از مختصات سفر امروز رئیس جمهوری کشورمان به روسیه چیست؟
به هر حال این سفر مهم است. دستاوردهایی که در چهار سال گذشته سیاست خارجی دولت آقای روحانی در سطح بینالمللی و منطقهای داشته است، منجر به تغییر روند انزوای ایران و فشار محیط پیرامونی شد. چنانکه برجام توانست فشار سنگینی را از دوش منافع ملی کشور بردارد. اهمیت روابط با روسیه را نیز باید در این چارچوب ارزیابی کرد. زیرا توسعه این روابط میتواند موقعیت ایران را در فضای روابط منطقهای و بینالمللی نسبت به گذشته ارتقا دهد.
* امضای بیش از 10 سند در سفر روحانی به روسیه
سخنگوی وزارت امور خارجه تأکید کرد: جمهوری اسلامی ایران امیدوار است که سفر آقای روحانی به مسکو، به نقطه عطفی در همکاریهای میان دو کشور در زمینههای مختلف و بویژه مسائل دوجانبه و همکاریهای اقتصادی، بازرگانی، صنعتی و... تبدیل شود. بهرام قاسمی با بیان این که«سفر آقای روحانی به مسکو، نخستین سفر رسمی رئیس جمهوری به فدراسیون روسیه است که به دعوت ولادیمیر پوتین، رئیس جمهوری روسیه انجام میشود» توضیح داد: دولت روسیه از ماهها پیش، از روحانی برای سفر به مسکو دعوت کرده و دعوتنامهای در این رابطه برای ما ارسال شده بود که در نهایت، براساس توافق دو کشور، این سفر در تاریخ هفتم و هشتم فروردین ماه انجام میشود. قاسمی درخصوص رایزنیهای رؤسای جمهوری ایران و روسیه درخصوص مسائل منطقهای نیز ابراز داشت: رؤسای جمهوری دو کشور درخصوص مسائل منطقهای و بویژه بحران سوریه، راههای پایان دادن هرچه سریعتر به آن و همچنین مقابله با اقدامات بیثباتکننده و مبارزه با تروریسم و افراطیگری رایزنیهایی با یکدیگر خواهند داشت. او درخصوص موافقتامه و اسنادی که در این سفر به امضا میرسد، بیان کرد: بیش از ۱۰ سند و یادداشت تفاهم همکاری میان مسئولان دو کشور در حوزههای حقوقی و قضایی، راه و شهرسازی، فناوری و ارتباطات، نیرو و انرژی، استاندارد، ورزش و... به امضا خواهد رسید که هر کدام از آنها در نوع و حوزه خود میتواند نقطه مثبت و دروازهای برای همکاریهای مؤثر و رو به جلو میان تهران و مسکو باشد و در پایان نیز، یک بیانیه پایانی مشترک منتشر خواهد شد.
نظر شما چیست؟
لیست نظرات
نظری ثبت نشده است