عصر روز 19 دی ماه بود که ابتدا خبری در فضای تلگرامی پیچید مبنی بر اینکه آیت الله هاشمی رفسنجانی در بیمارستان بستری شد بلافاصله برادر او این خبر را تایید کرد اما به ساعت نرسید که خبر فوت آیت الله در رسانه ها منتشر شود؛ موجی از ناراحتی همگان را فرا گرفت.مردم به جماران رفتند تا از نزدیک در جریان ماوقع قرار بگیرند. دو روز بعد نیز تشییع جنازه ای برگزار شد که با استقبال مردم همراه بود.
نشریه مثلث در ویژه نامه پایان سال خود با محسن، پسر ارشد مرحوم آیت الله هاشمی رفسنجانی درباره دوران پساهاشمی گفت وگو کرد.
متن این گفت و گو در ادامه می آید:
آیت الله هاشمی رفسنجانی چه تاثیری بر آرایش فضای سیاسی کشور داشت؟ بعد از او آیا همچنان شاهد ادامه یافتن تفکر اعتدال و میانه روی در جناح های سیاسی هستیم یا خیر؟
سخن گفتن از تاثیرات آیت الله هاشمی رفسنجانی بر آرایش و فضای سیاسی کشور بحث گسترده ای است، اما در این فرصت من به چند تاثیر عمده ایشان اشاره می کنم.
تاثیر نخست تاثیر پیش برنده ایشان بود، ذهنیت آینده نگر و پیش رو آیت الله هاشمی موجب می شد تا ایشان افق های دور و مسائل آینده جامعه را درک کنند و به طرح و جست وجوی راه حل آن بپردازند، بنابراین می بینیم خیلی از مسائلی که ایشان در فضای سیاسی کشور مطرح می کردند، در آن موقع قابل درک از سوی انقلابیون و نیروهای تندرو نبود؛ مسائلی نظیر لزوم حضور تفکرات متفاوت و جلوگیری از جو زدگی و شعار زدگی و حاکم شدن احساسات و عواطف بر عقلانیت، اما این مسائل در دهه های بعد به یک حقیقت بدیهی برای نخبگان سیاسی تبدیل شد.
تاثیر دوم ایشان، بالانس کردن و متعادل کردن فضای سیاسی کشور بود که ایشان سعی می کرد، زمانی که موج سیاسی غالب می شد از سایر ابعاد غفلت صورت نگیرد، بنابراین مشاهده می کنیم جناح های سیاسی در برخی مقاطع که در موضع انفعال و مظلومیت قرار می گیرند، ایشان را به عنوان پدر و حامی خود می دانند و وقتی در قدرت قرار می گیرند با نصایح و نقدهای ایشان به افراط گری مواجه می شوند.
تاثیر سوم ایشان که پاسخ به بخش دوم سوال شما هم هست، نهادینه کردن اعتدال و عقلانیت در جامعه سیاسی ایران بود، به خاطر دارم ایشان بعد از انتخابات سال 1384، سخنرانی در جمع مدیران و همراهان و علاقه مندان داشتند که در آنجا عنوان کردند که فشرده مواضع و دیدگاه های هاشمی را باید در کلمه اعتدال جست وجو کرد و امروز بعد از 11 سال مشاهده می کنیم، اعتدال به ترجیع بند و فصل مشترک ادبیات نخبگان و کنشگران سیاسی تبدیل شده و به نظر میرسد این موضوع یکی از دستاوردها و خدمات ماندگار و پرارزش ایشان به جامعه ایران محسوب می شود.
برای ائتلافی که بین اصلاح طلبان و میانه روهای اصولگرا اتفاق افتاد و سال 92 به بعد تقویت شد آقای هاشمی چه نقشی ایفا کرد؟ این ائتلاف بعد از فقدان آقای هاشمی چه سرنوشتی پیدا می کند؟
آیت الله هاشمی در انتخابات سال 1392 زیر بار فشار سنگینی از خواسته های افکارعمومی برای کاندیداتوری قرار داشت که نتوانست خواست مردم را بی پاسخ بگذارد و پس از آنکه تایید صلاحیت نشد، اعلام کرد به آقای روحانی رای می دهم، در واقع اصلاح طلبان یا طیف هایی از اصولگرایان و مستقل ها که به آقای روحانی رای دادند، احساس می کردند که تفکر اعتدال، میانه روی و پرهیز از افراط و تفریط در ایشان بیش از سایر کاندیداها وجود دارد و اگر همین شرایط ادامه پیدا کند طبیعی است که همین حمایت وجود خواهد داشت.
آیت الله هاشمی در انتخابات سال 1392 زیر بار فشار سنگینی از خواسته های افکارعمومی برای کاندیداتوری قرار داشت که نتوانست خواست مردم را بی پاسخ بگذارد و پس از آنکه تایید صلاحیت نشد، اعلام کرد به آقای روحانی رای می دهم، در واقع اصلاح طلبان یا طیف هایی از اصولگرایان و مستقل ها که به آقای روحانی رای دادند، احساس می کردند که تفکر اعتدال، میانه روی و پرهیز از افراط و تفریط در ایشان بیش از سایر کاندیداها وجود دارد و اگر همین شرایط ادامه پیدا کند طبیعی است که همین حمایت وجود خواهد داشت.
مواضع شخصیت های اصلاح طلب را که بررسی کردیم آنها می گفتند فوت آقای هاشمی می تواند ائتلاف اصلاحات و اصولگرایان میانه رو را تضعیف و شکننده کند چون بدیل هاشمی وجود ندارد که از یک طرف نیروهای این دو طیف را دور هم جمع کند و از طرف دیگر در رایزنی با حاکمیت بتواند برای این ائتلاف راهگشا باشد، نظر شما چیست؟
به نظر من تاثیر آیت الله هاشمی بر جامعه ایران عمیق تر از آن بود که با عدم حضور جسم ایشان این تاثیر در کوتاه مدت از بین برود، ایشان تفکر و سبک رفتار و شخصیتی را بنا گذاشت که عقلای قوم و شخصیت های برجسته سیاسی کشور بی اعتنا از کنار آن نخواهند گذشت.
به نظر من تاثیر آیت الله هاشمی بر جامعه ایران عمیق تر از آن بود که با عدم حضور جسم ایشان این تاثیر در کوتاه مدت از بین برود، ایشان تفکر و سبک رفتار و شخصیتی را بنا گذاشت که عقلای قوم و شخصیت های برجسته سیاسی کشور بی اعتنا از کنار آن نخواهند گذشت.
این مسیر به نظر بنده با فراز و نشیب های مقطعی ادامه خواهد یافت، البته خلاء وجودی ایشان وجود دارد. هم در جامعه سیاسی و هم به عنوان پل و واسط میان حاکمیت و جامعه سیاسی، اما این خلاء به صورت تدریجی برطرف می شود و اصل مسیر ایشان متوقف نخواهد شد.
برخی آقای روحانی را هاشمی ثانی می خوانند نظر شما چیست؟
آقای دکتر روحانی سابقه همکاری حدود چهار دهه با آیت الله هاشمی رفسنجانی داشته اند و به نوعی بخشی از حاصل عمر و ادامه شخصیت سیاسی آیت الله هاشمی رفسنجانی محسوب می شوند، اینکه آقای دکتر روحانی بتوانند چه میزان از خلاء وجودی آیت الله هاشمی را پر کنند به عملکرد و تعامل خود ایشان با جامعه سیاسی و همچنین انتظارات و همراهی جامعه سیاسی با ایشان بستگی دارد.
آقای دکتر روحانی سابقه همکاری حدود چهار دهه با آیت الله هاشمی رفسنجانی داشته اند و به نوعی بخشی از حاصل عمر و ادامه شخصیت سیاسی آیت الله هاشمی رفسنجانی محسوب می شوند، اینکه آقای دکتر روحانی بتوانند چه میزان از خلاء وجودی آیت الله هاشمی را پر کنند به عملکرد و تعامل خود ایشان با جامعه سیاسی و همچنین انتظارات و همراهی جامعه سیاسی با ایشان بستگی دارد.
با فوت آقای هاشمی معادلات انتخابات سال 96 تغییر می کند؟
تصور نمی کنم معادلات تغییر بنیادینی داشته باشد، آیت الله هاشمی تا ایام پایانی عمر از دولت تدبیر و امید حمایت می کرد و افکار عمومی به خوبی از این موضوع آگاه بود.
تصور نمی کنم معادلات تغییر بنیادینی داشته باشد، آیت الله هاشمی تا ایام پایانی عمر از دولت تدبیر و امید حمایت می کرد و افکار عمومی به خوبی از این موضوع آگاه بود.
آیا در انتخابات سال 96 فقدان حضور آقای هاشمی به ضرر آقای روحانی تمام می شود یا خیر؟
به لحاظ مشورت دهی و تعامل با آقای هاشمی شاید آقای روحانی احساس تنهایی و مشکل کند، اما از نظر کلی مشی آقای آیت الله هاشمی آنگونه بود که با روشنگری و شفاف سازی افکارعمومی، در مردم ذهنیت راهبردی شکل بگیرد.
به لحاظ مشورت دهی و تعامل با آقای هاشمی شاید آقای روحانی احساس تنهایی و مشکل کند، اما از نظر کلی مشی آقای آیت الله هاشمی آنگونه بود که با روشنگری و شفاف سازی افکارعمومی، در مردم ذهنیت راهبردی شکل بگیرد.
در مجموع فقدان آقای هاشمی بر آرای آقای روحانی تاثیر دارد یا خیر؟
به نظر می رسد همانگونه که موج احساس عدم تایید صلاحیت آیت الله هاشمی در سال 1392 موجب افزایش آرای آقای دکتر روحانی گردید، در این انتخابات نیز موج عاطفی ناشی از رحلت ایشان تاثیر مثبتی بر آرای دکتر روحانی بگذارد.
به نظر می رسد همانگونه که موج احساس عدم تایید صلاحیت آیت الله هاشمی در سال 1392 موجب افزایش آرای آقای دکتر روحانی گردید، در این انتخابات نیز موج عاطفی ناشی از رحلت ایشان تاثیر مثبتی بر آرای دکتر روحانی بگذارد.
برخی می گویند بعد از فوت آقای هاشمی، شاید دیگر آقای روحانی گزینه اصلاح طلبان نباشد، به نظر شما اصلاح طلبان با آقای روحانی چه کار خواهند کرد؟
تصور نمی کنم مواضع اصلاح طلبان بعد از رحلت آیت الله هاشمی رو به تندی رود، سخنان جناب آقای خاتمی در حمایت و تبعیت از مقام معظم رهبری نشان می دهد که جریان اصلاحات و اعتدال مسیر همراهی و نزدیکی را ادامه خواهند داد و بخشی از اصولگرایان هم از افراط ها و تفریط های گذشته نتیجه نگرفته و به میانه روی علاقه مند شده اند.
تصور نمی کنم مواضع اصلاح طلبان بعد از رحلت آیت الله هاشمی رو به تندی رود، سخنان جناب آقای خاتمی در حمایت و تبعیت از مقام معظم رهبری نشان می دهد که جریان اصلاحات و اعتدال مسیر همراهی و نزدیکی را ادامه خواهند داد و بخشی از اصولگرایان هم از افراط ها و تفریط های گذشته نتیجه نگرفته و به میانه روی علاقه مند شده اند.
برخی از مدیران دولت آقای روحانی هستند که از آقای هاشمی حرف شنوی داشتند؛ یعنی زمانی که منتقد برخی تصمیمات رئیس جمهور می شدند به خاطر حمایت آقای هاشمی از آقای روحانی، از تصمیمات اتخاذ شده تبعیت می کردند، فکر می کنید از این به بعد چه اتفاقی بیفتد؟
مشی و تفکرات آیت الله هاشمی روشن و شفاف است و طبیعتا کسانی که به ایشان علاقمند بوده و از نظرات آیت الله هاشمی تبعیت می کردند، پس از رحلت ایشان نیز به راه هاشمی ادامه خواهند داد.
مشی و تفکرات آیت الله هاشمی روشن و شفاف است و طبیعتا کسانی که به ایشان علاقمند بوده و از نظرات آیت الله هاشمی تبعیت می کردند، پس از رحلت ایشان نیز به راه هاشمی ادامه خواهند داد.
خانواده آقای هاشمی برای حفظ گفتمان و رویکرد سیاسی پدر چه برنامه ای دارند؟
آیت الله هاشمی رفسنجانی یک شخصیت سیاسی برجسته و منحصر بفرد در کشور بودند و طبیعی است که باتوجه به اینکه هیچ یک از فرزندان ایشان شخصیت سیاسی نیستند، بنابراین نباید از خانواده هاشمی انتظار کنشگری سیاسی یا عملکرد جناحی داشت، عمده توان ما صرف تبیین دیدگاه های آیت الله هاشمی و راه ایشان خواهد بود.
آیت الله هاشمی رفسنجانی یک شخصیت سیاسی برجسته و منحصر بفرد در کشور بودند و طبیعی است که باتوجه به اینکه هیچ یک از فرزندان ایشان شخصیت سیاسی نیستند، بنابراین نباید از خانواده هاشمی انتظار کنشگری سیاسی یا عملکرد جناحی داشت، عمده توان ما صرف تبیین دیدگاه های آیت الله هاشمی و راه ایشان خواهد بود.
در حقیقت موضوع سیاست برای آیت الله هاشمی رفسنجانی یک وسیله و ابزار در جهت هموار کردن مسیر توسعه و رشد کشور بود و برای ایشان هیچگاه قدرت اصل و محور نبود، بنابراین مهمترین رسالت تبیین دیدگاه های مبتنی بر عقلانیت و اعتدال آیت الله هاشمی و طی کردن مسیر رشد و توسعه و سرافرازی کشور است.
فعالیت های سیاسی اعضای خانواده معطوف به رویکرد مرحوم آیت الله هاشمی خواهد بود یا هر یک به اقتضای دیدگاهی که دارند اقدام به نقش آفرینی در عرصه سیاسی کشور می کنند؟
طبیعی است که همان گونه که در زمان حیات ایشان، آیت الله هاشمی هیچ گاه با اجبار و تحمیل با دیگران از جمله خانواده خود برخورد نکرد در فقدان ایشان نیز اعضای خانواده به تشخیص، فکر و سلیقه خود عمل می کنند، اما دیدگاه های ما برداشتی از سبک و سیره آیت الله هاشمی است هر چند ممکن است تفاوت های فکری در برداشت وجود داشت باشد اما ریشه یکی است و اختلاف مبنایی بین ما وجود ندارد.
طبیعی است که همان گونه که در زمان حیات ایشان، آیت الله هاشمی هیچ گاه با اجبار و تحمیل با دیگران از جمله خانواده خود برخورد نکرد در فقدان ایشان نیز اعضای خانواده به تشخیص، فکر و سلیقه خود عمل می کنند، اما دیدگاه های ما برداشتی از سبک و سیره آیت الله هاشمی است هر چند ممکن است تفاوت های فکری در برداشت وجود داشت باشد اما ریشه یکی است و اختلاف مبنایی بین ما وجود ندارد.
درباره دیدار خانواده مرحوم آقای هاشمی با رهبر انقلاب توضیح می دهید؟
این دیدار بعد از اربعین ایشان و برای عرض تشکر از اقامه نماز و برگزاری بزرگداشت توسط رهبر معظم انقلاب صورت گرفت که در دو بخش بود، بخش نخست بنده بصورت خصوصی خدمت ایشان بودم و مواردی را که وجود داشت عرض کردم و ایشان هم پرمهر و عطوفت و پدرانه شنیدند و نظراتشان را فرمودند.
این دیدار بعد از اربعین ایشان و برای عرض تشکر از اقامه نماز و برگزاری بزرگداشت توسط رهبر معظم انقلاب صورت گرفت که در دو بخش بود، بخش نخست بنده بصورت خصوصی خدمت ایشان بودم و مواردی را که وجود داشت عرض کردم و ایشان هم پرمهر و عطوفت و پدرانه شنیدند و نظراتشان را فرمودند.
در بخش دوم حدود سی نفر از خانواده شامل برادران آیت الله هاشمی، پسران و دامادها، نوه ها و برخی دیگر از بستگان خدمت ایشان بودیم که بخش دوم بیشتر به احوال پرسی ایشان از خانواده و مرور خاطرات گذشت.
خاطرات آینده ایشان را چه کسی تدوین خواهد کرد؟
تفاوتی در روش تدوین خاطرات رخ نخواهد داد، دفتر نشر معارف انقلاب که در سال 1369 با نظر ایشان برای تدوین و انتشار خاطرات آغاز به فعالیت کرد همچنان این امر را برعهده خواهد داشت، اما ساختار نظارت بر این فرآیند که تاکنون توسط خود ایشان انجام می شد بایست تجدید شود و در فقدان ایشان توسط هیات امنایی از بزرگان صورت گیرد.
تفاوتی در روش تدوین خاطرات رخ نخواهد داد، دفتر نشر معارف انقلاب که در سال 1369 با نظر ایشان برای تدوین و انتشار خاطرات آغاز به فعالیت کرد همچنان این امر را برعهده خواهد داشت، اما ساختار نظارت بر این فرآیند که تاکنون توسط خود ایشان انجام می شد بایست تجدید شود و در فقدان ایشان توسط هیات امنایی از بزرگان صورت گیرد.
نظر شما چیست؟
لیست نظرات
نظری ثبت نشده است