تخت جمشید عظیم ترین بنای سنگی جهان/ آرامگاه هخامنشیان را ببینید

به گزارش خبرنگار مهر، تخت جمشید، نام مشهور برجسته ترین اثر معماری هخامنشیان است که در جلگه مرودشت و در ۵۷ کیلومتری شمال شرقی شیراز در طول جغرافیایی ۵۲ درجه و ۵۴ دقیقه شرقی و عرض جغرافیایی ۲۹ درجه و ۵۶ دقیقه شمالی قرار دارد.

منطقه تخت جمشید که غربی ها آن را پرسه پُلیس (persepolis) به معنای «شهر پارسیان» می خوانند در دوره هخامنشی پارسه (Pars) نامیده می شد. پس از دوره هخامنشیان این محل به نام های صدستون، چهل ستون، چهل منار و از قرون میانه اسلامی چون ساخت ارگ پارسه را به جمشید پادشاه افسانه ای ایران نسبت می دادند، تخت جمشید خوانده شد.

تخت جمشید در ارتفاع ۱۷۷۰ متری از سطح دریا و بر صخره ای در دامنه کوه رحمت بنا شده است.شکل آن، کثیر الاضلاعی است که ابعادش در شمال ۳۰۰ متر، در شرق ۴۳۰ متر، در جنوب۳۹۰ متر و در غرب ۴۵۵ متر می باشد. مساحت آن کمی بیش از ۱۲۵ هزار متر مربع و بنای آن در حدود سال ۵۱۸ ق.م به فرمان داریوش بزرگ آغاز و تا حدود سال ۴۵۰ ق.م در زمان اردشیر اول ادامه یافت.

برای آن که صفه تخت جمشید جهت ساختن ابنیه آماده باشد، لازم بود عملیات مقدماتی مهمی انجام گیرد.

در حدود ۱۲۵ هزار متر مربع از یک دامنه نامنظم سنگی باید مطابق نقشه معماران، به صورت یک تخته یا صفه درآید و قسمت های مرتفع تا اندازه مورد نظر، تراشیده و کوتاه شود و قسمت های گود از خاک و سنگ انباشته شود.

پس از انجام این مقدمات صفه تخت جمشید آماده احداث کاخ ها و ساختمان ها گردید. مرحله بعدی کار، به اتمام رسانیدن سطح صفه بود. صفه های مخصوص هر کاخ و ایوان های ساختمان های مورد نظر با هموار کردن و کندن نقاط مرتفع احداث می شود و در هنگام ضرورت مصالح ساختمانی در محل های لازم افزوده می شد تا شالوده های مستطیلی شکل این ابنیه، تکمیل و آماده باشد.

آن چه اشمیت در کتاب تخت جمشید خود آورده، این مرحله از عملیات ساختمانی، هم زمان و مطابق بوده است با حفر تونل های عمده مجاری فاضلاب زیرزمینی در صخره طبیعی و ساختمان بعضی قسمت های آن و همچنین آب روُهای فرعی که برای محافظت ابنیه ای که توسط داریوش و معارانش طرح ریزی شده بود، ساخته می شد.

بلندی صفه از سطح زمین های اطراف متفاوت است، ولی ارتفاع دیوار در محل ورودی و پلکان صفه برابر با ۷۱/۱۱ متر است و در محل ساختمان ها ارتفاع به ۱۴ تا ۱۵ متر می رسد.

چنان که کالمایر نیز اشاره می کند،مصالحی که در ساختن تخت جمشید به کار رفته، عبارتند از خشت بزرگ (۳۳×۳۳×۱۲ سانتی متر) آجر و آجر لعابدار، ملاط قیر، اندود گچی که رنگی بوده و برای پوشاندن کف یا تزیین ستون های چوبی به کار رفته است، چوب برای شاه تیرها و درها و ستون های کوچک، سنگ یا آهک سفید که از معدن های نزدیک می آوردند و آهک سیاه مرمرنما که از معدن های مجدآباد در چهل کیلومتری غرب تخت جمشید آورده می شد.

سنگ ها را در همان معدن نیم تراش می کردند و درگاه ها و ستون ها و زیرستون ها را در جای نصب، از بالا به پایین تمام تراش می دادند و قلم ها و تیشه ها و ابزارهای زبره تراشی و نرم تراشی متعدد را در مراحل مختلف به کار می گرفتند. برای بالا کشیدن سنگ ها از داربست و قرقره و نیروی انسانی بهره می گرفتند.

در جفت کردن سنگ ها ملاط به کار نمیبردند، بلکه آنها را با بست های آهنی به هم می پیوستند. نایلندر معتقد است که این بست ها در آغاز دم چلچله ای بود و بعد کمی مستطیلی شد و سرانجام راست و مستطیل کامل گشت به همین سبب این بست ها برای تاریخ گذاری بناهای هخامنشی دارای اهمیتند.

 شهبازی بر آن است که روی بست ها را با سرب پر می کردند و صیقل می دادند. دیوارها را با خشت خام می ساختند. دیوارها را با خشت خام می ساختند و رویشان را با اندود رنگین یا کاشی مزیّن به نقوش مختلف می پوشانیدند.

نورگیری- چنان که بازسازی های کرفتر (F.Krefter) نشان می دهد- با روزنه های دیوارها و بلندتر کردن بناهای داخلی و دریچه دار کرن آنها انجام می شد.

تا آنجا که می دانیم بر فراز صفه تخت جمشید علاوه بر ابنیه استحکامی و استحفاظی به ترتیب احداث ساختمان های کاخ آپادانا، تالار شورا، کاخ داریوش اول و خزانه اصلی در نظر گرفته شده بود. کاخ آپادانا در زمان حیات داریوش به اتمام نرسید و کتیبه ای از خشایارشا بر روی کاشی هایی که قسمتی از نمای دیوار خارجی را زینت می بخشد، حاکی از این است که خشایارشا کار پدرش را به پایان برده است.

درباره تاریخ ساخت تالار شورا (کاخ مرکزی یا سه دروازه) هیچ گونه سند مکتوبی در دست نیست.درباره کاخ اختصاصی داریوش (تچر) باید گفت که کتیبه هایی که به نام او بالای درگاه ها و پنجره ها و طاقچه ها و بر روی نقش برجسته ای از تصویر پادشاه نقر شده است، روشن میکند که او ساختمان را آغاز کرده، ولی خشایارشا آن را به اتمام رسانیده است.

به نظر اشمیت صرف نظر از قسمتی از ساختمان های برج و باروی دفاعی و مقر پادگان که در ردیف استحکامات قرار دارد، شاید خزانه اصلی اولین ساختمانی بوده، که در صفه تخت جمشید در زمان داریوش به پایان رسیده است.

داریوش در شش کیلومتری شمال غربی صفه تخت جمشید آرامگاه با عظمتی در صخره کوهستانی از سنگ آهک برای خود ساخت که اکنون به نام نقش رستم خوانده می شود.

نقش رستم

نقش رستم در شهرستان مرودشت و در ۶ کیلومتری تخت جمشید، در مسیر راه اصلی شیراز – اصفهان و در امتداد کوه استخر، حسین کوه و یا کوه نِفِشت در دشت مرودشت رو به سمت شمال غربی، محوطه ای وجود دارد که آثاری از دوران هخامنشی و ساسانی در آن نقش شده است.

این محوطه که دربرگیرنده آرامگاه های پادشاهان هخامنشی و حجاری های دوره ساسانی بر روی سنگ هاست، نقش رستم خوانده می شود.

 در دوران اسلامی این آثار را به جمشید و پادشاهان کیانی نسبت داده و به مناسبت تصاویر منقوش شده پیروزی پهلوانان ایرانی بر دشمنان در این نقوش، این تصاویر را به نام رستم، پهلوان حماسی ایران خوانده، این مکان به نقش رستم معروف شده است.

در این محوطه تاریخی آرامگاه های شاهان هخامنشی، کعبه زردشت، کتیبه ها و نقش برجسته های ساسانی و آتشدان های سنگی قرار دارد.

نخستین پادشاهان ساسانی نیز که از پارس برخاستند، به دلیل دلبستگی فراوان به زادگاه خویش و برای بزرگداشت آیین‌هایی همچون توجیه معنوی، کسب قدرت و یا پیروزی بر دشمن، نقوشی را در دامن این کوه به یادگار گذاشته اند.

نقش برجسته ناتمام، نقش برجسته های نرسی، نبرد بهرام دوم، پیروزی شاپور بر امپراتوران روم (گردیانوس، فیلیپ عرب و والرین)، آذر نرسه یا شاپور دوم، نبرد شاپور دوم، بهرام دوم و درباریانش و تاجگذاری اردشیر بابکان نقش برجسته های نقش رستم هستند.

نقش رجب

در شمال تخت جمشید، نقوشی از دوران ساسانیان در پسرفتگی کوه حجاری شده است که به نقش رجب معروف است.

دلیل نامیده شدن آن به این نام، بر ما روشن نیست. موربه و اوزلی در سالهای ۱۸۱۱ و ۱۸۱۲ میلادی موفق به تشخیص سه نقش در دامنه کوه رحمت شدند و فلاندن، کوست، دیولافوا و همسرش زاره و سپس هرتسفلد محل را بررسی کرده و تشخیص آنها را تایید کرده اند. این نقشها از سمت چپ به راست شامل شاپور اول و خانواده اش، تاجگذاری اردشیر اول و تاجگذاری شاپور اول است.

پل خان

این پل که در اوایل سده ۱۱ هجری قمری به دستور امام قلیخان والی فارس برای سهولت رفت و آمد کاروانیان بر روی رودخانه کر ساخته شد، یکی از شاهکارهای معماری عصر صفوی به شمار می‌رود.