حق پناه: سیاست‌های ترکیه بی‌اعتمادی را افزایش می‌دهد

محمد اکبری:
ترکیه بعد از کودتای نافرجام خود تا کنون نتوانسته است فضای داخلی خود را سامان بخشد. هزاران شهروند در ترکیه از کار خود یا اخراج شدند یا دستگیر شدند. به تازگی مشخص شد که بیش از 130 دیپلمات و نظامی ترکیه و اعضای خانواده هایشان از هنگام کودتای شکست خورده ژوئیه سال گذشته در این کشور، از برلین درخواست پناهندگی کرده اند. این در حالی است به زودی رفراندوم تغییر نظام از حالت پارلمانی به ریاستی برگزار خواهد شد و اردوغان علیرغم انتقادهایی که در این مسیر دارد تلاش می کند با تحرکاتی که در فضای منطقه دارد مشروعیت خود را در فضای داخلی بالا ببرد. آیا ترکیه می تواند سیاست درونی و خارجی منسجمی در آینده طرح ریزی کند؟ در این باره با جعفر حق پناه مدرس دانشگاه و کارشناس مسائل ترکیه گفت و گو کرده ایم که از نظر می گذرانید.

به نظرتان می توان در آینده نزدیک شاهد این بود که ترکیه بتواند شرایط داخلی و بیرونی خود را در حالتی پایدار تنظیم کند؟

تمام تحولات ترکیه را اکنون باید از منظر گذار تعریف کنیم. گذار در سطح محیط امنیت داخلی و همچنین محیط امنیت منطقه ای . نکته دیگر این است که این دو عامل همزمان بر هم تاثیرگذار است. یعنی پویش های امنیتی داخلی جنبه منطقه ای نیز دارد و برعکس تبعات منطقه ای بخصوص موضوع تنش کردی بر محیط داخلی این کشور تاثیر می گذارد. تبعا این موضوع دشواری های زیادی بر ساختار دولتی ترکیه ایجاد کرده است و این کشور به سختی می تواند همه اینها را همزمان مدیریت کند. بعلاوه باید در نظر بگیریم که به هر حال ترکیه با نوعی مشکلات در تعامل با اتحادیه اروپا هم مواجه است و به لحاظ اقتصادی هم از سالهای شکوفایی شتابان اقتصادی تا حدی فاصله گرفته است. خروج سرمایه، کاهش ورود گردشگر و افت لیر ترکیه در برابر ارزهای خارجی هم به این عوامل دامن زده است. مجموعه این عوامل بی ثباتی هایی ایجاد کرده که بعید است در کوتاه مدت قابل حل و فصل باشد یا چاره آن تحولاتی مانند تغییر نظام از حالت پارلمانی به ریاستی باشد.

به نظرتان اردوغان می تواند از موضوع رفراندوم و تغییرات پیش رو موفق بیرون بیاید و اوضاع را سامان بخشد؟

به هر حال دولت ترکیه مشکل خاصی برای برگزاری رفراندوم و تغییر نظام از حالت پارلمانی به ریاستی ندارد. دولت در پارلمان اکثریت مطلق را داشت و به راحتی این روال را پیش برد. رفراندوم هم که در آینده برگزار خواهد شد فکر می کنم رفراندوم موفقی خواهد بود. این قابلیت در مردم ترکیه هست که اگر با یک دوگانه دولت مقتدر یا نا امنی و بی ثباتی مواجه شوند، در این حالت احتمال زیادی وجود دارد که امنیت و دولت مقتدر را انتخاب خواهند کرد.

به نظرتان این تغییر به نفع منافع ملی ترکیه است و می تواند در این برهه مسیر پیشرفت و توسعه ترکیه را رقم بزند؟

بستگی دارد که ما چه تعریفی از ترکیه و اهداف و منافع ملی آن داشته باشیم. ترکیه به هر حال در میان مدت قطعا با عوارض این اقدامات رادیکال مواجه خواهد بود. کافی است در نظر بگیریم هزاران نفر از افراد در جریان کودتا شغل خود را از دست دادند، زندان رفته اند یا به نوعی آسیبی از این موضوع دیده اند، اینها چه وضعیتی خواهند داشت. اینها از افراد عادی جامعه نیستند. از افراد نخبه و پر نفوذ جامعه هستند که واکنش ها و مقاومتهایی خواهند داشت. ترکیه باید هزینه این نوع رفتارها را در سطح منطقه و بین امللی بپردازد. دولت ترکیه از منظر حقوق بشری همواره با این اتهام مواجه بوده است، بخصوص در مورد مسائلی که در مورد آزادی رسانه ها و مطبوعات وجود دارد. طبیعتا عوارض آن را بر خروج نخبگان و کاهش نشاط اجتماعی باقی می گذارد. بنابریان این مشکلات در میان مدت بازتولید می شود و به اشکال دیگری ممکن است ظهور و بروز پیدا کند.

ترکیه از یک سو در مذاکرات آستانه در مورد سوریه بحث ثبات و صلح منطقه را پیش می برد اما از طرفی هم علیه ایران صحبت می کند و به نظر می رسد از فضای موجود راضی نیست. به نظرتان در این شرایط و مشکلاتی که وجود دارد انسجام خاصی در سیاست خارجی ترکیه می توان دید؟

ترکیه سابقه انعطاف پذیری هایی را در سیاست خارجی خود دارد و به همین خاطر در بازه های زمانی مختلف این را نشان داده که چون تابع سیستم ایدئولوژیکی مشخصی نیست بتواند به گونه مرتب رفتارهای متفاوتی در بازه های زمانی مختلف نشان دهد که به آن اشاره کردید. اما این می تواند نوعی بی اعتمادی را نزد بازیگران دیگر به همراه داشته باشد. از طرفی این باعث می شود از چارچوب اصلی خود خارج شود که در داخل علامتهای سوال و ابهام های زیادی به وجود می آورد چرا که برای سایر بازیگران قابل هضم نیست. کافی است این موضوع مقایسه شود با ایران که به هر حال یک اصول و مولفه های رفتاری تقریبا ثابت تری داشته و همه از این جهت به این وضعیت در ایران وقوف دارند. لذا ترکیه نمی تواند زمان طولانی در این شرایط باقی بماند و بالاخره باید متناسب با برخی اصول و چارچوبهای کلان خود تعیین تکلیف هایی داشته باشد و نمی تواند با همه کارت ها به این گونه بازی کند. به نظر می رسد اگر وضعیت داخلی کشور به ثباتی برسد قطعا در سیاست خارجی هم اثر خود را خواهد گذاشت.

رابطه ترکیه را با اروپا چگونه می بینید؟ ترکیه در مقابل ترامپ در قالب اروپا تعریف می شود یا سیاستهای جداگانه خود را دنبال خواهد کرد؟

در ترکیه نوعی خوش بینی نسبت به آینده تعامل با امریکا وجود دارد. اما قرینه خاصی وجود ندارد که خوش بین باشیم که این وضعیت به ثبات قابل قبولی برسد. از این رو باید منتظر بود تا دو وضعیت در مورد آن تعیین تکلیف شود. اولی از ناحیه امریکا و سیاستهای منطقه ای آن در خاورمیانه و دومی از بابت ثبات و بی ثباتی داخلی ترکیه و سیاستهایی که در منطقه وجود دارد. هر دو متغیر و هر دو طرف این معادله دچار بی ثباتی و تحول هستند و عدم قطعیت بالا است و پیش بینی های دقیقی نمی توان برای آن متصور بود.

49312