منطقه‌گرایی اکو و چشم‌انداز توسعۀ اقتصادی و سیاسی

به گزارش گروه پژوهش و تحلیل خبری ایرنا ، اکو یک سازمان همکاری - اقتصادی دولتی است که در سال 1364 توسط ایران ، پاکستان و ترکیه با هدف پیشبرد همکاری های اقتصادی ، فنی و فرهنگی تاسیس شد .
این سازمان در ابتدا با نام «آر سی دی» که نام اختصاری سازمان همکاری عمران منطقه ای است، آغاز به کار کرد. پس از انقلاب اسلامی، مدتی کار سازمان با وقفه مواجه شد و در سال 1364 با نام «اکو» حیات خود را از سر گرفت.
پس از فروپاشی شوروی، در سال 1372 کشورهای افغانستان، جمهوری آذربایجان، قزاقستان، ترکمنستان، قرقیزستان، ازبکستان و تاجیکستان نیز به سازمان اکو پیوستند.
طبق اساسنامه اکو ، این سازمان برای بهبود شرایط توسعه اقتصادی پایدار کشورهای عضو تلاش می‌کند؛ و برای حذف تدریجی موانع تجاری در این منطقه فعالیت دارد.
روز گذشته بیست و دومین نشست شورای وزیران امور خارجه اکو با حضور «محمد جواد ظریف» وزیر امور خارجه کشورمان و رئیس دوره ای شورای وزیران اکو در چهارسال اخیر برگزار شد.

ایران که ریاست دوره ای اکو در سطح وزیران امور خارجه را برعهده دارد، در نشست اسلام آباد، ریاست دوره ای را به پاکستان واگذار کرد.
اجلاس پیشین اکو در پنجم آذرماه سال 1392 به میزبانی تهران برگزار شد و از آن زمان تاکنون ایران عهده دار ریاست دوره ای اکو در سطح وزیران خارجه بوده است.
به منظور بررسی بیشتر نقش همکاری های منطقه ای و کارایی سازمان اکو، گروه پژوهش و تحلیل خبری ایرنا با «بهرام امیراحمدیان» کارشناس مسائل آسیای میانه و قفقاز گفت و گو کرده که متن کامل آن به شرح زیر است؛

**ایرنا: هدف گذاری سازمان اکو بر چه مبنایی است و آیا در اجرای اهداف موفق بوده است؟
** امیراحمدیان: اکو همانطور که از نامش مشخص است برپایه همکاری های اقتصادی در یک قلمرو جغرافیایی معین استوار شده است. نکته این جا است که کشورهای عضو که بنیان گذاران اصلی آن ایران و پاکستان و ترکیه که از کشورهای مهم منطقه هستند همگرایی لازم را برای نیل به اهداف در سر ندارند.
ایران از نظر جغرافیایی تقریبا در مرکز این سازمان قرار گرفته و دو کشور قدرتمند دیگر یعنی ترکیه و پاکستان در دو طرف آن واقع هستند. ترکیه که بیشتر متمایل به غرب و اروپا و سازمان های یورو آتلانتیک است و به سمت غرب نگاه دارد. پاکستان متمایل به چپ و بخصوص چین است.
ایران بیشتر از همه سیاست مستقلی را دنبال می کند. کشورهای این منطقه از ویژگی های اقتصادی خاصی برخوردارند. از مهم ترین ویژگی های اقتصاد کشورهای منطقه این است که باید تکنولوژی را از غرب دریافت کنند. علاوه بر این ها ساختارهای لجستیکی آنها برای همکاری های بین منطقه ای طراحی نشده است. از این رو یک مسئله که با عنوان ارتباطات از آن یاد می کنیم، در اکو از زیر ساخت های قوی برخوردار نیست.
بعد از فروپاشی اتحادیه شوروی اعضایی که در آسیای مرکزی و قفقاز به این سازمان پیوستند، سعی می کنند پتانسیل ها و ظرفیت های خود را با شرکای دیگری خارج از اکو تقسیم کنند. به عنوان مثال آذربایجان، قزاقستان، ترکمنستان، همه صادر کننده انرژی هستند اما این صادرات سهم کشورهای دیگری غیر از اکو است.
اما ایران نیز که از مهم ترین صادرکنندگان انرژی است، به ترکیه و هند و چین صادرات خود را متمرکز می کند یعنی نگاهی درون سازمانی دارد و نگاهش به کشورهای عضو این سازمان است.

**ایرنا: آیا رقابت های سیاسی موجب عدم همکاری موثر و کارآمد در میان کشورهای عضو اکو شده است؟
** امیراحمدیان: بله . این کشورها هرکدام در حوزه و منطقه خودشان داعیه قدرت دارند. این هم افزایی سیاسی مانع همکاری در حوزه های اقتصادی نیز می شود.
اما دو موضوع در اکو این کشورها را به هم متصل و مربوط می کند. نخست، مسئله ذهنی؛ به نام دین اسلام است. وجود دین مشترک میان این کشورها عامل مهمی برای اتصال و ارتباط میان این کشورها است. مسئله بعدی نیز که جنبه عینی دارد، عامل جغرافیایی و نزدیکی مرزهای این کشورها به هم است. این دو موضوع به خوبی می تواند این کشورها را بهم مرتبط کند اما کافی نیست. اراده قوی باید برای هموار کردن مسیر برای اراده سیاسی همکاری های اقتصادی وجود داشته باشد.
در حال حاضر بیش از 90 در صد مبادلات تجاری و اقتصادی کشورهای عضو اکو با خارج از دایره کشورهای عضو سازمان و منطقه است. اگر این کشورها بتوانند در مجموعه سازمانی ، نیازهای طرفین و فرصت ها و پتانسیل های موجود را شناسایی کنند و در جهت همکاری با یکدیگر قدم بردارند، می توان از ظرفیت های این سازمان به خوبی و در جهت پیشبرد منافع مشترک استفاده کرد. اما تا اراده ای جمعی وجود نداشته باشد این همکاری در عمل غیر ممکن است.

**ایرنا: آیا این سازمان فرمالیته است یا اینکه می توانیم مزیت واقعی و عینی برای آن قائل باشیم؟
**امیراحمدیان: نمی توانیم بگوییم فرمالیته و نمایشی است. در واقع اکو سازمانی است که می تواند در برخی مواقع البته به شرط استفاده درست از ظرفیت ها به خوبی کارایی داشته باشد.
بازنگری در اکو بسیار ضروری است. کشورهای عضو بسیار قوی و با پتانسیل های بالایی هستند. عمده کشورهای عضو این سازمان هرکدام چشم به یک قدرت بزرگ فرامنطقه ای دارند، و به نوعی منافع آنها جمع اضداد است پس طبیعی است که در عمل امکان همکاری موثر مانند دیگر سازمان های منطقه ای موفق در دنیا، وجود ندارد.
به عبارت بهتر تقسیم کار برای همکاری بین این کشورها رخ نداده است. اگر هر کدام از کشورهای عضو این سازمان در زمینه مشخصی فعالیت داشته باشند، سپس اقدام به مبادله با یکدیگر کنند، بسیار موفق خواهند بود.
پس در کل موجودیت سازمان مثبت است اما انتظاراتی که از بهره برداری از ظرفیت های موجود در میان است، میسر و جز با اراده جمعی امکان پذیر نیست.

**ایرنا: آیا از همکاری های اقتصادی می توان به عاملی برای کاهش اختلاف های سیاسی کمک گرفت؟
**امیراحمدیان: برخی مسائل سیاسی موجود در بین کشورها نیز باعث دوری بیشتر آنها از یکدیگر و در نتیجه کاهش همکاری در حوزه های مختلف از جمله اقتصاد، شده است.
مسائل و بحران هایی که منطقه این روزها با آن ها دست و پنجه نرم می کند، سبب دوری برخی کشورهای مهم این سازمان از یکدیگر شده است. بارزترین نمونه دوری و اختلاف نظر جدی ایران و ترکیه بر سر بحران سوریه است. موضوع سوریه به چالش در روابط این دو کشور مهم سازمان اکو تبدیل شده است.
اما می توان از طریق همکاری های اقتصادی از بار اختلاف های سیاسی نیز کاست. چرا که ظرفیت هر کدام از کشورهای منطقه بسیار متنوع و غیر قابل انکار است.

** ایرنا: «محمدجواد ظریف» وزیر امور خارجه کشورمان روز گذشته به‌عنوان نخستین سخنران در بیست و دومین نشست شورای وزیران امور خارجۀ سازمان اکو در اسلام‌آباد گفت: «ما معتقدیم که منطقه‌گرایی برساختۀ اکو نه تنها چشم‌انداز توسعۀ اقتصادی فردی و جمعی کشورهای عضو را تقویت می‌نماید، بلکه روابط سیاسی و امنیتی اعضا را نیز گسترش می‌دهد.». نظر شما در این باره چیست؟
** امیراحمدیان: سخن بسیار درستی است. همانطور که پیش تر گفته شد، کشورهای عضو این سازمان علاوه بر دو اشتراک ذهنی و عینی که نام بردیم، در مقوله فرهنگی مهمی به نام نوروز با هم قرابت دارند. در کل آسیای مرکزی نوروز جایگاه مهمی در میان این کشورها دارد.
توسعه منطقه گرایی در قالب افزایش تعاملات اقتصادی، تجاری و فرهنگی، در گسترش همکاری در دیگر زمینه ها بستر مناسبی را مهیا می کند. ما با همکاری های موثر در مسیر تقویت منطقه گرایی و تلاش برای ایجاد همگرایی حتی می توانیم همکاری های سیاسی و امنیتی را نیز بهبود ببخشیم. این دقیقا همان مطلبی است که در بالا اشاره شد.

** ایرنا: آیا سازمانی مانند اکو از ظرفیت لازم برای نقش آفرینی در بحران های مهم منطقه از جمله تروریسم، برخوردار است؟
** امیراحمدیان: ضرورت باز تعریف اکو در شرایط کنونی منطقه که افراط گرایی به شدت ریشه دوانده است، و اسلام افراطی در حال جایگزینی با اسلام معتدل در منطقه است، ضرورت همکاری های منطقه ای برای زدودن این کج فهمی ها از درک متقابل یکدیگر بسیار ضرروری کرده است.
این ظرفیت در اکو وجود دارد. جهان در حال حاضر در سازمان های منطقه ای مهم خلاصه شده است. سازمان های منطقه ای نقش اول را در روابط بین کشورها و تعاملات آنها ایفا می کنند. بهترین مثال از یک سازمان منطقه ای نیز، اتحادیه اروپاست که هر روز به سمت همگرایی بیشتر سیر می کند.
پس چرا در جهان اسلام نیز ما به بازسازی و تقویت سازوکار سازمان های منطقه ای که از مهم ترین انها اکو است، اقدام نکنیم. اشتراکات بسیاری کشورهای عضو اکو را به هم مرتبط می کند که فقط باید از آنها در جهت تامین منافع جمعی بهره برداری کرد. این توان در اکو نهفته است که در جهت رفع مشکلات مهم امروز منطقه از جمله تروریسم گام بردارد.

** ایرنا: در آخر به نظر چه باید رخ دهد تا این سازمان از کارایی موثر برخوردار گردد؟
** امیراحمدیان: سیستم های بسته و شکل های مختلف حکومتی و نبود نگاه واحد و حداقل همسو در نگرش به مسائل مهم جهان و منطقه از مهم ترین دلایل اختلاف بین اعضا و در نتیجه عدم موفقیت عینی اکو در فعالیت های خود است تا همگرایی در تمامی زمینه ها ایجاد نشود ، این سازمان همچنان بدون کارایی موثر ادامه خواهد داد.

4949