تمرکز بر نظریات اقلیمی

نصیب‌الله دوستی مطلق
كارشناس تحليل خط و مشي گرمايش جهاني از مركز رشد دانشگاه امام صادق(ع)

در عصر حاضر محیط زیست یکی از مهمترین و تاثیرگذارترین بخش‌های توسعه کشورها محسوب می‌شود. چنانچه محیط‌زیست خوب مدیریت شود می‌تواند زمینه تعالی اقتصاد یک کشور را فراهم کند و در غیر این صورت موجب نارضایتی اجتماعی می‌شود،تا جایی که با تحمیل زیان‌های جانی و مالی سرنوشت یک کشور را به ورطه نابودی می‌کشاند. پیش از پرداختن به موضوع حوادث طبیعی در کشور، مروری داریم بر تغییرات جهانی اقلیم و آب و هوا و نظریات مهم این علم.

آب وهوا که ترجمه لغت Weather است به‌صورت تغییرات جوی یک منطقه در مدت زمان کوتاهی (هفته ای، روز به روز و حتی دقیقه به دقیقه) تعریف می‌شود، اما اقلیم که ترجمه لغت Climate است، تغییرات آب‌وهوایی یک ناحیه خاص را در یک بازه زمانی خاص توصیف می‌کند. تغییر اقلیم به مفهوم هر تغییر مشخص در الگوهای مورد انتظار برای وضعیت میانگین آب و هوایی که در طولانی مدت در یک منطقه خاص یا برای کل اقلیم جهانی، رخ می‌دهد. تغییر اقلیم نشان دهنده تغییرات غیر عادی در اقلیم درون اتمسفر زمین و پیامدهای ناشی از آن در قسمت‌های مختلف کره زمین است. برای مثال در یخ‌های قطبی مدت این تغییرات از ده سال تا چند میلیون سال تغییر می‌کند. دانشمندان بر این باورند که گرمایش زمین دلیل اصلی تغییر اقلیم است و این دانشمندان دلایل مختلفی را برای پدیده گرمایش زمین که خود منجر به تغییر اقلیم می‌شود را بیان کرده‌اند که در جدول یک مشخص شده اند:

عده‌اي از دانشمندان مسبب اصلي گرمايش زمين را تغييرات ايجاد شده در اجزاي تشكيل دهنده اتمسفر می‌دانند، این دانشمندان بر این باورند که افزايش غلظت دي‌اكسيدكربن در اتمسفر باعث گرمایش زمین و نیز تغییرات اقلیم می‌شود. «آرهنیوس» اولين كسي بود كه افزايش دماي اتمسفر را به افزايش غلظت دي‌اكسيد كربن ربط داد و براساس داده‌هاي آماری كه «لانلگي» از تابش‌هاي طول موج‌هاي بلند رسيده از ماه بر روي سطح زمين به دست آورده بود، به اين نتيجه رسيد كه «اگر غلظت دي‌اكسيدكربن به‌صورت تصاعد هندسي تغيير كند، تغييرات دماي اتمسفر به‌صورت تصاعد عددي خواهد بود». بعد از نظريه آرهنیوس عده‌اي از دانشمندان اين نظريه را پذيرفتند و بر مبناي آن مدل‌هاي مختلفي را ارائه دادند و نشان دادند كه با افزايش غلظت دي‌اكسيد كربن، دماي اتمسفر هم افزايش مي‌يابد. بعضي از اين مدل‌ها تغييرات دماي ناشي از تغييرات غلظت دي‌اكسيد كربن را خيلي بيشتر از مدل آرهنیوس پيش‌بيني می‌کنند. از طرف ديگر، عده‌اي از دانشمندان با نظريه آرهنیوس موافق نیستند و بر اين باورند كه گرمايش زمين ربطي به دي‌اكسيد كربن ندارد و عوامل ديگري هستند كه موجب اين پديده مي‌شوند.

عده‌اي ديگر از دانشمندان پذيرفتند كه دي‌اكسيد كربن مي‌تواند يكي از عوامل گرم شدن زمين باشد، ولي اثر آن را نسبت به بخار آب موجود در اتمسفر بسيار كمتر می‌دانند. فارغ از دعواهای علمی که به واسطه علت وقوع گرمایش زمین و تغییرات اقلیم وجود دارد، ما هر ساله و در قسمت‌های مختلف زمین شاهد تغییرات غیرعادی و حتی غیرقابل پیش‌بینی هستیم. از نظر نگارنده همین که بسیاری از این تغییرات غیرقابل پیش‌بینی هستند، بیانگر این موضوع است که دانشمندان هنوز دلایل وقوع گرمایش زمین و به طبع آن تغییرات اقلیم را واقعا نمی‌دانند. متاسفانه در کشور تغییرات اقلیمی عجیبی را شاهد هستیم که برخی قابل تخمین و برخی با علم کنونی قابل پیش‌بینی نیستند. ازجمله مهم‌ترین این بحران‌ها توفان‌های گرد وغبار خوزستان، سیل سیستان و بلوچستان، خشکسالی و کم آبی‌های متعدد است. به هر حال در اینکه در نظریات اقلیم‌شناسی و گرمایش زمین شک و تردیدهای زیادی وجود دارد شکی نیست، ولی اینکه مسوولان کشوری و مخصوصا محیط زیست تا چه میزان می‌توانند در جلوگیری یا کاهش اثر بحران‌هایی مثل توفان گرد و غبار خوزستان، سیل سیستان و بلوچستان، کم‌آبی و خشکسالی‌ها نقش داشته باشند، باید در دادگاه وجدان‌های بیدار داوری شود.

راهکارهای علمی بسیار خوبی برای حل مشکل توفان‌های گرد و غبار خوزستان و کنترل و حداقل کاهش اثرات سیل‌ها، کاهش خشکسالی و کم‌آبی مانند ایجاد مخازن آبی در مناطق پرباران و سیل خیز وجود دارد. از یکسو گفته می‌شود خشکسالی است، ولی راهی برای ذخیره آب‌های ناشی از بارش‌ها نداریم و به جای استفاده هدفمند از این آب‌ها، لطمه‌های جبران‌ناپذیری به کشور وارد می‌شود. اگر برنامه طولانی‌مدت داشته باشیم می‌توان تبعات توفان گردوغبار و سیل را کاهش داد. این وقایع ناشی از عدم توجه به راهکارهای علمی و چشم‌انداز بلند مدت است. این به آن معنا نیست که فقط دست‌اندرکاران کنونی محیط زیست مقصرند، این روند بی برنامگی در همه دولت‌ها بوده و ظاهرا ادامه دارد.

جای بسی تعجب است که با داشتن مشکلات عدیده و قابل حل زیست محیطی کشور، دست‌اندرکاران محیط زیست، سعی و تلاش‌شان را بر توافق بسیار مبهم و پیچیده پاریس قرار داده‌اند، حال آنکه می‌شد همانند عربستان صرفا تعهداتی که برای کشور مشکل ساز نمی‌شود را بپذیریم. برخی از مسوولان تراز اول محیط زیست کشور ادعا می‌کنند که توافق پاریس باعث کنترل آلودگی کلان شهرها می‌شود، این ادعا صحت ندارد، چراکه توافق پاریس بر کنترل گازهای گلخانه‌ای از جمله دی اکسید کربن تاکید دارد، حال آنکه موضع آلودگی کلان شهر‌ها، گازهای آلاینده است که نگاهی بر اجزای این گازهای آلاینده نشان می‌دهد هیچ، ارتباطی با گازهای گلخانه‌ای ندارند. در نهایت آرزو داریم که مسوولان محیط‌زیست کشور راه حل‌های علمی را به جای تاکید صرف بر اجرای توافق پاریس در نظر گرفته و به فکر پیشگیری و درمان مشکلات زیست‌محیطی کشور باشند.