فضای فرهنگ وهنر نیازمند ستاد بحران است/لزوم خوانش دقیق اقتصاد هنر

مرتضی گودرزی دیباج مدیر مرکز هنرهای تجسمی حوزه هنری در گفتگو با خبرنگار مهر درباره کم و کیف هنرهای دینی و فضای هنری کشور در دوره معاصر نکاتی را مطرح کرد که بخش نخست این گفتگو را می توانید اینجا بخوانید.

در بخش دوم این گفتگو بیشتر تمرکز ما بر غفلت هایی است که در زمینه رشد و توسعه هنر و توجه به گفتمان هنر دینی در جامعه شکل گرفته است که ما را به سمت و سوی تعریف هنر پیشرو و هنر متعهد سوق داد؛ دو مفهومی که بیشترین چالش را این روزها در فضای هنری و فضای هنرهای دینی ایجاد کرده است. 

گودرزی دیباج که معتقد است در هر حوزه ای از هنر نیاز به خوانش دقیق آن حوزه داریم در پاسخ به اینکه آیا حراجی هایی که در منطقه و در اروپا برگزار می شود و خواهان هنر ایران است باعث نمی شود الگویی برای جوانان ایجاد شود که این افراد به سمت آثاری که در این حراجی ها خواهان دارد گرایش پیدا کنند، به طور نمونه این روزها توجه جوانان به خوشنویسی‌خط بیش از خوشنویسی است، گفت: بحث اقتصاد هنر نیاز به خوانشی دقیق دارد و باید به دور از غرض ورزی ها و تعصبات تنگ نظرانه و تنها بر اساس صرفه و صلاح جامعه امروز و آینده ایران اسلامی به آنها پرداخت. یکسویه دیدن مظاهر پدیده ها باعث می شود ما تنها یک گوشه از آن پدیده را ببینیم مانند نگاه به همین حراجی ها. بخشی از حوزه هنر بر پایه اقتصاد است و در این بستر عناصر هنری و یا شبه هنری باید واکاوی شود. باید این بخش از هنر مثل یک پازل از یک خانه بزرگ واکاوی و تحلیل شود و این ساده لوحی و ظلم به هنر است که حراجی ها را بدون درک از مبحث اقتصاد هنر واکاوی کنیم.

این ساده لوحی و ظلم به هنر است که حراجی ها را بدون درک از مبحث اقتصاد هنر واکاوی کنیموی ادامه داد: اگر هنرمندی خودش را به جریانی مثل حراجی ها می سپارد این مشکل خودش است و هنرمند مستقل کسی است که از این جریان‌ها فراتر است و به جامعه خط می دهد. اتفاقا نکته سفارش پذیر بودن یا سفارش ناپذیر بودن هنر از همین جا می آید که به زعم من هنر اتفاقا سفارش پذیر است. ممکن است هنرمند به قول شما از چنین جریان هایی سفارش درونی گرفته باشد و یا از بحثی در جامعه پیرامون خود.

این پژوهشگر، هنرمند و استاد دانشگاه در پاسخ به این پرسش که چگونه می شود در عرصه هنر دینی اثری خلق کرد که بتوان آن را پیشرو دانست نیز گفت: نمی شود خط کشی برای پیش رو بودن گذاشت و معیار مشخصی تعیین کرد. در واقع یک مولفه هایی وجود دارد که بخشی از آن به مکانیسمی که به خلق اثر هنری دینی ختم می شود برمی گردد. به هر حال فضای هنر روز به روز معاصرتر می شود. در این عرصه تا کنون هنرمندانی موفق بوده اند که دوره و زمانه خودشان را به لحاظ بیان هنری خوب می شناختند. در واقع کسانی پیشرو هستند که پیش از پرداختن به هر موضوع هنری ابتدا ساختار هنری و قدرت بیان هنری خود را قدرتمند و فاخر کرده اند.

وی ادامه داد: هنرمندی که ساختار هنری خود را قوی می کند هر محتوایی را می تواند به شایستگی عرضه کند. در قدم بعد هنرمند باید بتواند به پدیده ها از زاویه نو و با توجه به جامعه ای که در آن نفس می کشد توجه کند. در مرحله بعد که بسیار مهم است باید بتواند از منظر جهان بینی خودش و تعهدی که به اعتقادات دینی خودش و مردمش دارد و امیدی که به آینده دارد و آن آینده را بر اساس همین باور پایه ریزی کرده است به مسائل نگاه کند. در این صورت هنرمند متعهد و پیشرو نمی تواند نسبت به جریان هایی که در جامعه خودش در شاخه های دیگر رخ می دهد بی تفاوت باشد. چنین هنرمندی نمی تواند تنها یک نقاش باشد و نسبت به موسیقی و ادبیات بی تفاوت باشد. نمی تواند چشمش را ببندد و نبیند در کشورهای همسایه اش چه انسان هایی دارند به اسم تکنولوژی و تمدن و توسعه و زیر بلیت سازمان های جهانی نابود می شوند. یک هنرمند واقعی به تاریخ معاصر بی تفاوت نیست.

کسی که انسان متعهدی نباشد هنرمند متعهدی نمی شود

مدیر مرکز هنرهای تجسمی حوزه هنری اظهار کرد: اثری که چنین هنرمندی خلق می کند هم دارای مولفه های زیبایی شناختی است و هم هنر متعهد است و هم پیام رسان و تاثیرگذار و پیشرو. چنین هنرمندی باید قالب های جدیدی برای مفاهیمی که ماموریت دارد به آنها بپردازد پیدا کند. این را هم باید به یاد داشته باشیم که کسی که انسان متعهدی نباشد هنرمند متعهدی نمی شود.

این هنرمند نقاش در ادامه با بیان اینکه متاسفانه اینها همه مواردی است که از سوی رسانه و سیستم و دستگاه های تحقیقاتی و تربیتی و آموزشی نسبت به آن غفلت شده است، گفت: این موارد به صورت آموزه های تدریجی با هنرمندان بالقوه کار نمی شود و در همه ساحت های هنر در بحث تعلیم و تربیت دچار غفلت هستیم و اگر دچار غفلت نبودیم حتما بحران در این ساحت را می دیدیم و ستاد بحران تشکیل می دادیم. ما در همه ساحت های هنر تربیت را تعطیل کرده ایم و این چیزی نیست که بشود درباره اش غفلت کرد و پیامدهای ناگواری نداشته باشد. اگر در حوزه نظامی و امنیت ما دائم داریم همه جا را رصد می کنیم و چشمانمان باز است و یک لحظه هم غفلت نمی‌کنیم مطمئن باشید حوزه فرهنگ و هنر هم امنیتی است و تعطیل بردار نیست.

در همه ساحت های هنر در بحث تعلیم و تربیت دچار غفلت هستیم و اگر دچار غفلت نبودیم حتما بحران در این ساحت را می دیدیم و ستاد بحران تشکیل می دادیموی بیان کرد: اگر حوزه هنر را امنیتی نبینیم باخته ایم و تنها در این صورت است که بحران را تخمین می زنیم، هنرمندان متعهد را گرد هم می آوریم و یک لجستیکی برای رسیدگی به این وضعیت بحران زده تامین می کنیم. در حالیکه امروزه هیچ کدام از این کارها انجام نمی شود. رسانه ملی ما ساعت‌ها درباره آماده سازی یک کیک یا غذا برنامه روی آنتن می برد ولی درباره تبیین حوزه هنر و فرهنگ که یک طرفش به مسائل اقتصادی متصل است، یک سوی آن به مسائل اجتماعی و.... هیچ وقتی نمی‌گذارد. در رسانه ملی ما اهم و فی الاهم مطرح نیست.

گودرزی دیباج در پایان با بیان اینکه در حوزه هنر و فرهنگ و هنر متعهد سخن بسیار است، گفت: به گمانم در حوزه هنر متعهد و حمایت از هنرمند متعهد هنوز کاری صورت نگرفته که بتوان گفت جریان ساز بوده است. سیستم ما پراکنده کار می کند و با اینکه حوزه هنری تمام تلاش خود را برای حمایت از هنر متعهد و هنرمند متعهد انجام می دهد اما امکانات و منابع ما هم محدود است.