صندوق؛ رویای بازنشستگان ایرانی/ وضعیت صندوق‌های بازنشستگی چگونه است؟

در جای‌جای دنیا، بازار بورس برای صندوق‌های بازنشستگی تأمین سرمایه می‌کند تا صندوق‌ها با استفاده از آن بتوانند به فعالیت‌های پیشرفته اقتصادی بپردازند. برای مثال ارزش دارایی صندوق‌ها در اسکاندیناوی ١٨٠درصد GDP (تولید ناخالص داخلی) هم می‌رسد. اما در کشور‌های درحال توسعه و ایران این سهم تنها به ٣٥‌درصد تولید ناخالص داخلی می‌رسد و رویه‌ای متفاوت دارد که با وجود ٢٤صندوق بازنشستگی در کشور ما تنها ٤صندوق فعال وجود دارد که به‌نظر می‌رسد آنها هم به سمت ورشکستی سوق پیدا کرده‌اند. اما چرا ما در حال‌حاضر با بحران صندوق‌های بازنشستگی روبه‌رو شده‌ایم؟ این موضوع ریشه در چه چیزی دارد؟
بازنشستگی در زمان بازدهی
شیوه بازنشستگی در ایران یکی از مهم‌ترین عوامل ورشکستگی صندوق‌هاست. معمولا افراد با بازنشستگی پیش از موعد باعث واردشدن ضربه عظیمی به صندوق‌های بازنشستگی و نظام اجرایی کشور می‌شوند، چراکه درست زمانی که تجربه کسب کرده‌اند و می‌خواهند به نتیجه‌اش جامه عمل بپوشانند و با استفاده از تجارت اقدام به عمل‌آموزی کنند، بازنشسته می‌شوند و به‌ زودی ‌از این تجربه فاصله ‌می‌گیرند. در صورتی که‌ در سایر کشور‌ها این‌گونه نیست و معمولا سعی بر این است که از افراد خبره و باتجربه در نظام استفاده کنند، چراکه افراد باتجربه سرد و گرم روزگار را چشیده‌اند و می‌دانند در چه زمانی اقدام به چه عملی کنند، گویی خود به کارشناسی در رشته تحصیلی‌شان مبدل شده‌اند و می‌توانند برای افراد تازه‌کار چون آموزگارانی عمل کنند.
به‌طورکلی سن بازنشستگی در جهان بین ٦٠ تا ٦٥‌سال است، این درحالی است که در ایران افراد در اوج بازدهی کاری یعنی ٤٠ تا ٥٠سالگی بازنشسته می‌شوند و این موضوع تهدیدی برای صندوق‌های بازنشستگی است.
ضربه مهلک بازنشستگی پیش از موعد
براساس مصوبه تازه مجلس زنان می‌توانند با ٢٠‌سال سابقه کار بازنشسته شوند که این مسأله یک‌سوم زنان کشور را از بازار کار خارج و فشار سنگینی به صندوق‌های بازنشستگی وارد می‌کند. گرچه در گذشته قانون بازنشستگی پیش از موعد وجود داشت اما شامل حال تمامی زنان جامعه نمی‌شد و محدودیت سنی در آن قانون درنظر گرفته می‌شد اما اکنون با وجود این مصوبه، دیگر شرایط سنی درنظر گرفته نشده است و زنان می‌توانند حتی زنان ‌کارگر با٢٠سال سابقه کار،٢٠روز حقوق و داشتن ٤٢سال  بازنشسته‌ شوند. برخی از کارشناسان ادعا می‌کنند بازنشستگی پیش از موعد کمکی است در راه اشتغالزایی برای جوانان اما انگار از این موضوع غافل مانده‌اند که با وجود چنین وضع اقتصادی که در جامعه وجود دارد، معمولا کسانی که اقدام به بازنشستگی پیش از موعد می‌کنند، دارای شغل دومی هستند. اما این‌که چرا این موضوع مخاطره‌انگیز و ضربه‌ای برای صندوق‌های بازنشستگی است باید گفت برخی از کارشناسان معتقدند در چنین شرایطی ورودی و خروجی صندوق‌های بازنشستگی به یک اندازه نیست، برای همین می‌تواند مخرب باشد. اما چه باید کرد و آیا راهی برای حل این بحران وجود دارد یا خیر؟
افزایش امید به زندگی
یا پایین آمدن سن بازنشستگی
همه‌جای دنیا سن باز نشستگی تابعی از سن امید به زندگی است و باتوجه به سن امید به زندگی سن بازنشستگی را تعیین می‌کنند، به همین جهت نه‌تنها در کشور‌های اروپایی بلکه در بسیاری از کشور‌های آسیایی شاهد افزایش سن بازنشستگی هستیم. با نگاهی به سن بازنشستگی در ایران در حال‌حاضر شاهد پایین‌ترین سن بازنشستگی هستیم، به‌طوری که حتی اگر صندوق‌های بازنشستگی به بهترین تجار و اقتصاددانان واگذار شود، توانایی اداره آن را ندارند، زیرا با پرداخت ٢٥‌سال حق بیمه سالیان متمادی
بسیاری مستمری دریافت می‌کنند. به عقیده برخی از کارشناسان سن امید به زندگی در ایران رو به افزایش است و با وجود این وضع سال‌هایی که بازنشستگان مستمری دریافت می‌کنند نیز افزایش پیدا می‌کند که این موضوع خود معضلی جداگانه است، زیرا در برخی از موارد دیده شده است که طول دوره مستمری‌بگیری به٩٠‌سال می‌رسد. برای مثال فردی پس از بازنشستگی تا ١٥‌سال عمر کرده و پس از مرگش  مستمری را همسرش دریافت می‌کند و در صورتی که همسرش فوت کند، فرزند دختر از مستمری‌اش استفاده می‌کند. به همین جهت ورودی و خروجی صندوق‌های بازنشستگی متعادل نیست و به‌صورت ناپایدار عمل می‌کنند که به‌ معنای این است که صندوق‌های بازنشستگی به نوعی با مشکلات ساختاری، مالی و مدیریتی روبه‌رو هستند. مدیریت صندوق‌های بازنشستگی به دست سازمان مستقلی است یا خیر؟
بدهکاران، صندوق‌ها
به‌گفته معاون اقتصادی وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی، دولت به صندوق‌های بازنشستگی ١٦٥‌هزار‌میلیارد تومان بدهکار است و برای پرداخت بدهی خود به صندوق تأمین اجتماعی، بنگاه‌هایی را به‌عنوان رد دیون واگذار کرده که متاسفانه برخی از این بنگاه‌ها به‌دلیل سودآورنبودن اثر سویی هم بر صندوق‌ها  داشته‌اند. اما چرا دولت به جای بدهی‌هایی که دارد، بنگاه‌هایی که سودآور نیست در اختیار صندوق‌ها می‌گذارد، خود جای سوال دارد. آیا این شیوه مدیریتی صحیح است یا نیاز به اصلاح دارد؟ برای پاسخ به سوالات با کارشناسان مربوطه  گفت‌وگو کرده‌ایم./ روزنامه شهروند