گفته‌ها

از جنبه داخلی هر حکمی که درباره جامعه قاجار صادر شود خواسته یا ناخواسته وضعیت آن دوره را با دوره پیش از آن مقایسه می‌کند. به همین دلیل باید پرسید جامعه قاجاری با وضعیتی که چند قرن پیش در ایران به‌وجود آمده بود چه نسبتی داشت؟ از این‌رو ظهور و تاسیس سلسله صفویه نقطه عطفی در تاریخ ایران است که مهم‌ترین مساله آن تحقق وحدت سرزمینی و احیای بخش عمده فلات ایران از لحاظ سیاسی بود که در مقابل دولت عثمانی که بخشی از جهان اسلام را در کام خود کشیده بود، ایستادگی کرد و مانع از بلعیده شدن ایران شد. نکته دیگر اینکه با تاسیس دولت صفویه در عرصه اقتصادی ایران اتفاق مهمی افتاد؛ یعنی تاریخ ایران قبل از صفویه با دو هجوم ویرانگر مغول و تیمور روبه‌رو شد که ضربه‌های بسیار شدیدی بر اقتصاد ایران زد و جامعه را با مشکلات زیادی روبه‌رو کرد.

دولت صفویه این فرصت را داشت که بار دیگر به‌ویژه اقتصاد کشاورزی ایران را احیا کند. در زمان شاه‌عباس این امر به اوج خود رسید اما متاسفانه با مرگ این پادشاه تنزل و انحطاط صفویه نیز شروع شد و در قرن ۱۲ هجری قمری تاثیرات خود را آشکار کرد. این قرن یکی از بدترین دوره‌های تاریخ ایران است؛ چرا که به دلیل جنگ‌های طولانی، سقوط صفویه و لشکرکشی‌های نادرشاه افشار و جنگ‌های جانشینی نادر بار دیگر ضربه‌های اساسی به اقتصاد و به تبع آن اوضاع اجتماعی ایران وارد شد و حکومت مقتدر صفویه که نشانه قدرت سیاسی ایران بود، دچار ضعف شد و سرانجام با مرگ کریم‌خان در سال‌های نخست دهه آخر این قرن ایران وارد درگیری‌های جدیدی در عرصه سیاست داخلی شد. با غلبه آقامحمدخان بر دیگر رقبا و تاسیس سلسله قاجار اتفاقی مهم در تاریخ ایران افتاد و وحدت سیاسی ایران را ممکن کرد.

- بخشی از گفت‌وگو با قباد منصوربخت، استاد تاریخ دانشگاه شهید بهشتی با سایت «مورخان»، مصاحبه‌گر: مهدی احمدی