تداوم جریان گاز ترکمن‌ها به ایران

دنیای اقتصاد: بازی ترکمنستان در آستانه زمستان امسال در حالی با تهدید قطع گاز ورودی به کشور تکرار شد که پس از مذاکره مقام‌های شرکت ملی گاز ایران با ترکمن‌ها این تهدید‌ها عملیاتی نشد. درواقع این همسایه شمالی برای پیش بردن دعوای گازی خود با ایران و دریافت مبلغی که به‌عنوان مابه‌التفاوت گازبهای سال‌های 86 و 87 بر آن اصرار دارد، به جای متوسل شدن به مراجع بین‌المللی و قضایی، بار دیگر قطع گاز را ابزار رسیدن به خواسته خود کرد. با این حال مذاکرات سه روزه مدیرعامل شرکت ملی گاز ایران و تیم همراه او با مقام‌های ترکمنستانی درنهایت باعث شد همسایه شمالی از موضع خود مبنی بر قطع گاز کوتاه بیاید.

بر این اساس سخنگوی شرکت ملی گاز ایران روز گذشته در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» درباره روند مذاکرات عشق‌آباد گفت: بحث اصلی در این مذاکرات سه روزه میزان و نحوه پرداخت مبلغی بوده است که ترکمنستان به‌عنوان طلب از ایران دارد. مجید بوجارزاده در ادامه با تاکید بر این موضوع که طرف‌های ترکمن درخواست پرداخت مبلغ 8/ 1 میلیارد دلار مابه‌التفاوت گازبهای سال‌های 87-86 را به‌صورت یکجا داشته‌اند، ادامه داد: موضع ایران در این مذاکرات این بود که مبلغ و نحوه پرداخت را قبول ندارد و تنها در صورتی حاضر به مذاکره در این زمینه است که کارشناسی‌های لازم انجام شود. به این ترتیب با تایید سخنگوی شرکت ملی گاز ایران، مذاکرات سه روزه مدیر عامل شرکت ملی گاز ایران در عشق‌آباد دو نتیجه در پی داشت؛ نخست بررسی کارشناسی مبلغ مورد درخواست ترکمنستان و تعویق در زمان پرداخت آن و دوم جلوگیری از قطع گاز استان‌های شمالی از امشب که پیش از این به‌عنوان تهدیدی از سوی ترکمن‌ها برای دریافت هرچه سریع‌تر 8/ 1 میلیارد دلار مطرح شده بود.

قرارداد صادرات گاز ترکمنستان به ایران در سال 74 و برای مدت 25 سال به امضا رسید، با این حال بدعهدی‌های ترکمنستان از سال 86 به این سو و با شدت گرفتن سرمای هوا بروز پیدا کرد. در این سال و همزمان با سرمای بی‌سابقه در ایران، ترکمنستان جریان گاز صادراتی به استان‌های شمالی را قطع کرد. در پی این اتفاق مقام‌های ایرانی با سفر به عشق‌آباد برای وصل کردن دوباره جریان گاز، برای پرداخت گازبهای بیشتر، تعهد دادند. حال اصرار ترکمنستان برای دریافت مابه‌التفاوت 8/ 1 میلیارد دلاری (که حاصل افزایش 9 برابری قیمت گاز از 40 به 360 دلار برای هزار مترمکعب در سال 86 بود)، درحالی با شروع زمستان امسال بار دیگر با تهدید قطع گاز آغاز شد که مدیرعامل شرکت ملی گاز ایران اعلام کرد «هیچ نگرانی برای تامین گاز استان‌های شمالی نخواهیم داشت.»

اما اصرار و تهدید ترکمنستان برای قطع گاز استان‌های شمالی در حالی ادامه داشت که شنیده‌ها حاکی از آن است که پس از ترک میز مذاکره از سوی حمیدرضا عراقی در روز گذشته، ترکمن‌ها از موضع خود مبنی بر قطع گاز (از امشب) کوتاه آمده و توافق‌هایی حاصل شده است. جزئیات این تفاهم‌نامه هنوز منتشر نشده است اما از آنجا که ایران با خرید روزانه 35 تا 40 میلیون مترمکعب گاز، بزرگ‌ترین‌ مشتری گاز ترکمنستان از 20 سال گذشته تا‌کنون به شمار می‌رود، کارشناسان انعطاف ترکمنستان از مواضع خود را پیش‌بینی می‌کردند. از دیگر سو از آنجا که توافق برای پرداخت گازبهای بیشتر در سال 86 به نوعی سیاسی محسوب می‌شود، کارشناسان عقیده دارند در صورت مراجعه ایران به دادگاه‌های بین‌المللی برای شکایت از ترکمنستان، قطعا ایران برنده این پرونده خواهد بود. عدم مراجعه طرف‌های ترکمن به مراجع بین‌المللی برای دریافت مابه‌التفاوت 8/ 1 میلیارد دلاری که در پی آن هستند نیز به نوعی بیانگر غیررسمی بودن توافق یاد‌شده است. بر این اساس به گفته یک منبع آگاه در وزارت نفت در حالی «مستندات شکایت از ترکمنستان برای ارسال به دیوان داوری بین‌الملل تهیه و در صورت قطع گاز به این دادگاه ارسال می‌شود» که به نظر می‌رسد ترکمنستان با وجود چنین مستنداتی توافق را به جای اصرار بر قطع گاز ترجیح داده است. گفته می‌شود براساس مستندات موجود، با قطع گاز ارسالی به ایران از سوی ترکمنستان، جریمه سنگینی در انتظار ترکمنستان بود.ترکمنستان طی هفته‌های گذشته تهدید قدیمی خود مبنی بر قطع گاز صادراتی به ایران را در حالی تکرار کرد که گاز ارسالی به ایران را از 40 میلیون مترمکعب در روز به 11 و طی روزهای گذشته به کمتر از دو میلیون مترمکعب رسانیده بود.

عشق‌آباد، بازنده دعوای گازی با ایران

اما تهدیدهای ترکمنستان برای قطع گاز صادراتی به ایران در حالی هر سال با شروع فصل سرد سال به جریان می‌افتد که به نظر می‌رسد وجود چند نقطه قوت برای ایران باعث کوتاه آمدن ترکمنستان از موضع 8/ 1 میلیاردی خود شده است.گاز وارداتی ایران از ترکمنستان کمتر از 3درصد گاز مصرفی کشور را تشکیل می‌دهد و از دیگر سو پیشرفت قابل توجهی در پروژه‌های گاز‌رسانی کشور ایجاد شده است. بر همین اساس‌ مدیرعامل شرکت مهندسی و توسعه گاز ایران در نشستی خبری در ساری تاکید کرده است خط لوله دامغان- ساری- نکا- کیاسر که در افزایش پایداری انتقال گاز شمال کشور تاثیر بسزایی خواهد داشت تا مردادماه سال آینده به بهره‌برداری می‌رسد.بنابراین بر اساس گزارش‌های موجود ایران با تکمیل خطوط در دست ساخت انتقال گاز در ماه‌های آتی می‌تواند به راحتی و بدون نگرانی از افت فشار، گاز مناطق شمالی و شمال شرقی کشور را تامین کند. همچنین ایران در صورت قطع واردات گاز از ترکمنستان می‌تواند با شتاب بخشیدن به ساخت خط لوله‌های دامغان به نکا و گیلان به مازندران، در مدت چند ماه، نیاز نواحی شمال شرقی کشور را برطرف کند.از دیگر سو تنها چیزی حدود چهار سال از قرارداد گازی ایران با ترکمنستان باقی مانده است، بنابراین در صورت گسترده شدن شبکه انتقال گاز کشور به استان‌های شمالی، احتمال تمدید نشدن قرارداد بزرگ‌ترین مشتری گازی ترکمنستان نیز به‌عنوان تهدیدی از سوی ایران مطرح است.همچنین یک منبع آگاه در گفت وگو با «ایرنا» اعلام کرده بود که ایران آمادگی دارد در صورت قطع گاز در روزهای پیش رو از سوی ترکمنستان، اولویت تامین گاز در مناطق مورد نیاز را به بخش خانگی داده و سوخت صنایع عمده را به‌جای گاز با سوخت مایع تامین کند تا روزهای سرد سپری شوند.

اما حمیدرضا عراقی، پیش از عزیمت به عشق‌آباد در واکنش به تهدید ترکمنستان برای قطع گاز ایران گفت: اجازه به وجود آمدن بحران در استان‎های شمالی کشور را نخواهیم داد. به گزارش «شانا» این مقام مسوول تاکید کرد: به‌طور قطع با تلاش‌هایی که در حال انجام است و با همراهی و کمک مردم، اجازه به وجود آمدن بحران در استان‌های شمالی کشور را نخواهیم داد. عراقی ادامه داد: ایران در صورت قطع گاز از سوی ترکمنستان در ارتباطات کاری خود با این کشور بازنگری خواهد کرد و در نهایت ضرر نهایی را ترکمنستان خواهد کرد.معاون وزیر نفت با امیدواری نسبت به اجرای کامل قرارداد از سوی ترکمنستان گفت: ترکمنستان در دولت قبل مقداری طلب از ایران داشته است که هم اکنون به دلیل این طلب، تهدید به قطع گاز ایران می‌کند، اما این در حالی است که ما در سه سال گذشته، همه بدهی خود را پرداخته‎ایم و بقیه موارد باید به‌صورت کارشناسی بررسی و تصمیم‌گیری شود.

عراقی به تولید و مصرف 700 میلیون مترمکعب گاز در کشور اشاره کرد و گفت: از این میزان حدود 3 درصد آن، یعنی 12 میلیون مترمکعب واردات از ترکمنستان است که خیلی قابل توجه نیست. او گفت: اگرچه میزان واردات گاز از ترکمنستان ناچیز است اما بخشی از نیازهای ما را در شمال کشور تامین می‌کند، هرچند ما از این کشور، امکان دریافت بیشتر گاز را داریم و کماکان تلاش می‌کنیم به‌صورت برد‌ــ‌برد ارتباط با این کشور را حفظ کنیم.مدیرعامل شرکت ملی گاز ایران در ادامه با بیان اینکه با انجام پروژه‌های جدید گازرسانی، اکنون طول شبکه انتقال و انشعاب کشور به بیش از 300 هزار کیلومتر رسیده است، افزود: 68 درصد روستاها از این نعمت خدادادی بهره‌مند هستند. در نهایت به نظر می‌رسد افزایش تولید روزانه گاز در ایران و گسترش شبکه گازرسانی در بخش‌های زیادی از مناطق کشور، تبدیل به پشتوانه‌ای قوی برای پایان دادن به ادعاها علیه ایران شده است.