سه تقریر برای پاسخ به سؤال چیستی دین/ دین اسم خداست

به گزارش خبرگزاری مهر، جلسات آموزشی طرح ملی گفتمان نخبگان علوم انسانی ۱۹ آذرماه در دفتر تبلیغات اسلامی، نمایندگی تهران، با حضور اساتید و صاحب‌نظران علوم انسانی برگزار شد در این جلسه، حجت‌الاسلام‌ والمسلمین احمد رهدار عضو هیئت‌ علمی دانشگاه باقرالعلوم(ع) با موضوع «ظرفیت و گستره علوم اسلامی برای تحول در علوم انسانی» به سخنرانی پرداخت.

حجت‌الاسلام‌ رهدار با بیان اینکه ما می‌توانیم سه تقریر برای پاسخ به سؤال چیستی دین در نظر بگیریم، اظهار کرد: قائلین به تقریر اول، دین را مجموعه‌ای از بایدها نبایدها که توسط خداوند از طریق انبیاء برای سعادت دنیا و آخرت فرستاده شدند می‌دانند. وی سپس به انتقاد از این تقریر پرداختند و این دیدگاه را یک دیدگاه تقلیل یافته دانستند که صرفاً، مجموعه‌ای از هنجارهاست، درحالی‌که دین فقط این نیست، حتی کسانی که این اعمال را انجام می‌دهند ممکن است دین‌دار نباشند، مثل کسی که مرجع تقلید نداشته باشد.

وی افزود: تعریف اصل معرفت یعنی دانش، به بایدها نبایدهای دینی، اگرچه ارزش است، اما مساوی با دین نیست، پس این تعریف یک تعریف جامعی نیست.

رهدار در ادامه به تقریر دیدگاه دوم پرداخت و افزود: عده‌ای دیگری دین را نحو زیست مؤمنانه می‌دانند و دین در این نگاه، به‌اصطلاح یک الگوی زیستی است. در اینجا باید دین را از آخر به اوّل خواند و هر عملی اثباتاً (آگاهانه) یا ثبوتاً مبتنی بر یک باور و اندیشه است ولی عکس آن درست نیست، یعنی یک اندیشه ضرورتاً به عمل ختم نمی‌شود لذا این عده می‌گویند دین ر ا باید از ساحت عمل مورد مطالعه قرارداد.

تعریف اصل معرفت یعنی دانش، به بایدها نبایدهای دینی، اگرچه ارزش است، اما مساوی با دین نیست، پس این تعریف یک تعریف جامعی نیست

وی ادامه داد این دیدگاه از نحله‌های گوناگونی تشکیل‌شده است که ازجمله آن می‌توان به ادبیات امثال مجتهد شبستری اشاره کرد. در اینجا شما همین‌که حضورت در محضر خودآگاه باشد، مؤمن هستید. همان‌طور که می‌بینید دین در اینجا قابلیت تعمیمی ندارد و شخصی تبیین می‌شود.

رئیس موسسه فرهنگی فتوح اندیشه این دیدگاه را نیز مورد نقد قرار داد و بیان کرد: ماهیت حضور در این ادبیات یک جنسی دارد که زبان عالم از تبیین لفظی آن قاصر است و شما در اینجا هیچ موقع نمی‌توانید دین را تبلیغ کنید و انتقال بدهید. وی افزود: این‌که دین نوع حضور در محضر قدس است به ما یک معنای محصلی نمی‌دهد و لذاست هر کسی که آمد و ادعای دین‌داری کرد شما با چه ملاک و سنجه‌ای می‌گویید این فرد دین‌دارتر است و دیگری کمتر دیندار است.

وی در ادامه انتقاد از این تقریر، افزود: در همین ملاک غیر منضبط و غیردقیق است که پلورالیسم زاده می‌شود، زیرا ما در اینجا منطق حجیت و دستگاه نظری برای اولویت‌بخشی به مناسک دینی نداریم.

دکتر رهدار گفت: این تیپ بحث‌های نظری هنگامی‌که به توده مردم می‌آید به‌مراتب مبتذل‌تر می‌شود و گزاره‌هایی مانند اینکه گفته می‌شود دلت پاک باشد از دل همین ادبیات بیرون می‌آید. همان‌طور که می‌بینید عملاً در اینجا نسبت بین باطن و ظاهر و دل و عمل برداشته می‌شود.

عضو هیئت‌ علمی دانشگاه باقرالعلوم (ع) در ادامه به تقریر دیدگاه سوم پرداخت و افزود: در این نگاه، دین اسم خداست. دین در این تلقی یک قوس نزول ویک قوس صعود دارد که این هردو قوس دین، در نسبت باخدا تعریف می‌شود.

 وی افزود: دین در قوس نزول جریان ولایت الهیه در نظام هستی است. دین در واقع همان رنگ خدا به عالم است و پاشیده شدن این رنگ به عالم می‌شود آیت الهی. در اینجا شما عالم غیر قدسی ندارید و هرچه هست قدس است، زیرا همه عالم رنگ خداست. جریان ولایت الهیه در عالم هستی خودش قوس نزول دین است.

وی ادامه داد: فرایند تولّی خلایق به جریان الهی می‌شود قوس صعودش که هر دوی این دو قوس نیز منطق عمل و طریق دارد.

رئیس مؤسسه فتوح اندیشه با مقایسه این دیدگاه با دیدگاه‌های پیشین تصریح کرد: در اینجا دایره دین فقط از جنس باید و نباید نیست و کل عالم اعم از جماد و نبات و حتی جنیان نیز در حال تسبیح هستند؛ پس در اینجا دین فقط عمل من و شما نیست. حد اراده مخلوقات نیز در اینجا در ذیل سقف مشیّت الهی تعریف می‌شود.

وی با بیان اینکه در این تعریف هیچ جای دنیا خالی از وجود خداوند نیست و لذا شما همیشه در محضر هستید، اظهار کرد: مسجد حداقل از دو جهت با کلیسا تفاوت دارد. اول اینکه در مسیحیت مردم فقط در کلیسا عبادت می‌کنند ولی در اسلام مردم در همه‌ جا عبادت می‌کنند و شما در اسلام هر جا که بخواهید امکان عبادت است. تفاوت دوم نیز در این است که در کلیسا مردم فقط عبادت می‌کنند ولی در مسجد مردم فقط عبادت نمی‌کنند قضاوت می‌کنند و علم می‌آموزند.