کارخانه‌های نساجی و واحدهای تولیدی در دوره قاجار

دوره قاجار با صنعتی شدن اروپا مصادف بود. در اين دوره ماشين‌آلات در صنعت ايران جايگاهى نداشتند و محصولات با دست توليد می‌شدند. در دورانی كه صنايع‌ماشينى در اروپا به سرعت توسعه می‌يافتند، در ايران فقط چند كارخانه كوچك، فعال بود. مشكل بزرگ ايران در تاسيس صنايع ماشينى خصوصی كه مستلزم سرمايه‌گذارى زياد بود، امنيت بود. در اين زمان مردم از نشان دادن سرمايه خود می‌ترسيدند. ملك‌المورخين از تاريخ نويسان دوره مظفری درباره واحدهاى توليدى آن زمان اطلاعاتى را ارائه می‌كند. او گزارش داده است كه كاشان سابقا حدود 8000 كارگاه بافندگى ابريشم داشت كه در حدود سال 1228ه.ش به 800 كارگاه تنزل نمود. در اصفهان 200 كارگاه ابريشم بافى وجود داشت و پارچه‌هاى پنبه‌اى به مقدار زيادى توليد می‌شد و بسيارى از ساكنان اين شهر و روستاهاى اطراف آن در كار توليد پارچه بودند. در يزد 40 تا 50 مغازه فروش اجناس خارجى و 300 تا 350 كارگاه ابريشم بافى و 1300 كارگاه پنبه‌بافى مشغول فعاليت بودند. در كرمان 17 مغازه فروش اجناس خارجى و 2200 كارگاه شالبافی و 220 كارگاه پشم‌بافى فعاليت می‌کردند. از 1200 مغازه در شيراز100 دستگاه به فروش منسوجات انگليسى اختصاص داشت. پارچه‌هاى ساده و رنگى انگليسى از هند از طريق بوشهر وارد كشور می‌شد و در كرمانشاه در 40 مغازه به فروش می‌رسيد. در همدان در 60 مغازه اجناس انگليسى می‌فروختند و دباغ‌خانه‌هاى متعدد و توليد چرم، نمد و اجناس پنبه‌اى وجود داشت.

منبع: فریده طالب‌پور، «نساجی در عصر قاجار: تولید و تجارت پنبه»، گنجینه اسناد، 1391: صص 68-89.