۱۲سال ناکامی در افزایش سرانه لبنیات/هم دولت مقصراست هم مردم

به گزارش خبرنگار مهر، بحث الگوی مصرف مواد غذایی یکی از مهمترین مباحثی است که  در سلامت جامعه، مصرف بهینه مواد غذایی و حتی تولید و واردات آنها تاثیرگذار است. طی سالیان اخیر، افزایش بیماری‌هایی مانند دیابت، فشارخون، چربی خون، اضافه وزن و مواردی از این قبیل در جامعه، حاکی از آن است که الگوی مصرف صحیحی در جامعه وجود ندارد و باید چاره‌ای جدی برای آن اندیشیده شود.

 شیر و فرآورده‌های لبنی از جمله محصولات مهمی هستند که سهم بسیار کمی در سبد غذایی خانوار ایرانی دارند و متخصصان تغذیه کشور همواره بر افزایش مصرف این محصولات تاکید می‌کنند.

دلایل مصرف پایین لبنیات در کشور، عوارض ناشی از این مساله، اوضاع کشورهای توسعه یافته در این زمینه و راهکارهای موثر برای آن از جمله مباحثی است که یافتن پاسخ مناسب برای آنها می‌تواند در حل مشکل موجود موثر باشد.

در همین زمینه حسین چمنی، کارشناس صنعت شیر و مشاور انجمن لبنی ایران و سید احمد مقدسی، رئیس هیات مدیره انجمن صنفی گاوداران در نشستی مشترک در خبرگزاری مهر، درباره مباحث فوق به اظهارنظر پرداختند، موانع و مشکلات موجود را بیان و راهکارهایی را برای آن ارائه کردند که قسمت اول این گفتگو از نظر گرامی‌تان می‌گذرد:

*درباره مصرف سرانه شیر در کشور اظهارنظرهای متفاوتی می‌شود، کدام یک از این اعداد به واقعیت نزدیک‌تر است و ما در این زمینه نسبت به استاندارد جهانی و کشورهای توسعه یافته، چه وضعیتی داریم؟

-چمنی: درباره مصرف سرانه لبنیات در کشور بین دو مرجع آماری یعنی مرکز آمار و وزارتخانه‌های مسئول اختلاف نظروجود دارد، اما مقدار اعلام شده از سوی هر دو مرجع را که در نظر بگیریم، باز هم در این زمینه نسبت به کشورهای پیشرفته و توسعه‌یافته بسیار عقب هستیم.

ما حتی اگر مبنا را خوشبینانه‌ترین آماری که در این زمینه اعلام می‌شود، قرار دهیم، حداکثر یک سوم توصیه متخصصین تغذیه، مصرف شیر داریم؛ کشورهای توسعه یافته حدود ۳۰۰ کیلوگرم و حتی بالاتر از این میزان، مصرف سرانه لبنیات دارند، ضمن اینکه مصرف سرانه کشورهایی مانند هلند، سوئد، نروژ، دانمارک و نیوزلند بیش از ۵۰۰ کیلوگرم در سال است.

استاندارد جهانی مصرف سرانه شیر بین ۲۷۰ تا ۳۰۰ کیلوگرم است، در حالی که این عدد در کشور ما در خوشبینانه‌ ترین حالت ۸۰ کیلوگرم اعلام می‌شود.

 البته گاهی برخی این عدد را ۱۰۰ کیلوگرم عنوان می‌کنند که این ۱۰۰ کیلوگرم سرانه تولید است و نباید آن را با سرانه مصرف اشتباه گرفت. سرانه تولید آن چیزی است که در کشور تولید می‌شود و سرانه مصرف، آن میزانی است که توسط مردم به مصرف می‌رسد. در این میان بین ۱۰ تا ۱۲ درصد شیر صادر و پنج درصد تبدیل به ضایعات می‌شود و  پنج درصد هم به مصرف گوساله‌ها می‌رسد؛ بنابراین سرانه مصرف حدود ۸۰ کیلوگرم است.

این نکته نیز قابل توجه است که وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و بانک مرکزی مصرف سرانه لبنیات در کشور را کمتر از ۷۰ کیلوگرم عنوان و این عدد را تایید می‌کنند.

وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و بانک مرکزی مصرف سرانه لبنیات در کشور را کمتر از ۷۰ کیلوگرم می‌دانند به هر حال ما هر کدام از این آمارها را در نظر بگیریم، فاصله بسیار زیادی با استاندارد و میانگین جهانی داریم و حتی نسبت به دوران قبل از انقلاب که براساس آخرین آمار موجود، مصرف سرانه آن زمان ۹۶ کیلوگرم بوده، عقب هستیم.

-مقدسی: میزان استاندارد مصرف سرانه شیر در جهان ۳۰۰ کیلوگرم و میانگین مصرف آن ۱۶۰ کیلوگرم است؛ در کشور ما حدود ۹ میلیون تن شیر تولید می‌شود و سرانه تولیدمان بین ۱۰۰ تا ۱۱۰ کیلوگرم است البته ما اعتقاد داریم سرانه مصرف لبنیات در کشور حدود ۹۰ کیلوگرم است، چرا که علاوه بر شیری که جذب صنایع لبنی می‌شود و مردم آن را مصرف می‌کنند، بخشی از لبنیات نیز به صورت سنتی توسط مردم مصرف می‌شود که باید این میزان را هم در احتساب مصرف سرانه در نظر بگیریم.

در هر صورت، ما حدود ۷۰ کیلوگرم با میانگین جهانی مصرف سرانه شیر، اختلاف داریم و دولت باید فکری جدی برای این مسئله کند. صنایع لبنی و دامداری کشور همین الان پتانسیل تولید ۱۲ تا ۱۵ میلیون تن شیر را دارند و همه آنها در حال حاضر با ظرفیتی کمتر از توان واقعی خود کار می‌کنند.

*مهمترین دلیل پایین بودن مصرف سرانه لبنیات را در کشور چه می‌دانید و برای حل این مشکل چه باید کرد؟

-مقدسی: از آنجایی که سرانه مصرف لبنیات در کشور پایین است، ما برای درمان هزینه زیادی می‌کنیم و این وظیفه دولت است که هزینه درمان را صرف پیشگیری کند؛ یکی از مهمترین راهکارها در این زمینه افزایش سطح فرهنگ مصرف لبنیات است.

مصرف کالایی مانند نوشابه در کشور ما چهار برابر دنیاست؛ بنابراین اگر مردم توان خرید نداشتند، قادر به خرید نوشابه که کالایی بسیار مضر است، نبودندنکته‌ای که در این میان باید آن را مورد اشاره قرار داد این است که عده‌ای عنوان می‌کنند، مردم قدرت خرید لبنیات را ندارند و به همین دلیل مصرف این کالاها در جامعه پایین است؛ بنده به شدت این مسئله را رد می‌کنم چرا که مصرف کالایی مانند نوشابه در کشور ما چهار برابر دنیاست؛ بنابراین اگر مردم توان خرید نداشتند، قادر به خرید نوشابه که کالایی بسیار مضر است، نبودند. بنابراین مشکل از فرهنگ مصرف غلط در جامعه ماست که باید اصلاح شود. اما متأسفانه در کشور ما اقداماتی انجام شده که در خلاف تحقق این هدف بوده و یکی از آنها قطع یارانه لبنیات از ۱۵ تیر سال ۱۳۹۰ است. در حالی که در قانون هدفمندی یارانه‌ها، شیر و لبنیات جزو استثنائات است و قرار بود که یارانه این کالاها هدفمند شود، اما به یکباره حذف شد. ما باید توجه داشته باشیم شیر یک کالای لوکس نیست بلکه غذایی کامل و نیاز ضروری جامعه ماست.

-چمنی: فاصله ما در زمینه مصرف لبنیات با دنیا بسیار زیاد است و ما باید این مسئله را بررسی کنیم که مشکل دقیقاً از کجاست؟  برخی اعتقاد دارند این مسئله اقتصادی است وبرخی ریشه آن را فرهنگی می دانند. اثرقدرت خرید و توان اقتصادی را در میزان مصرف نمی توان نادیده گرفت، اما گروه برخوردار جامعه ما نیز از سرانه مصرف قابل قبولی برخوردار نیست و این بدان معنی است که ریشه فرهنگی مشکل بزرگتر از ریشه  اقتصادی آن است. نکته قابل توجه آن است که حتی زمانی که به شیر یارانه تعلق می‌گرفت، سرانه مصرف این ماده غذایی بدون جایگزین، در کشور ما بالا نبود.

*به برخی اقدامات که مانع افزایش مصرف سرانه لبنیات در کشور شده، اشاره کردید، مصرف سرانه لبنیات بعد از اجرای طرح هدفمندی یارانه‌ها چه تغییری داشت؟

-چمنی: براساس گزارشی که در سال ۹۲ و دو سال بعد از اجرای مرحله اول طرح هدفمندی یارانه‌ها توسط بانک مرکزی ارائه شد، مصرف شیر در کشور ۴۲ درصد کاهش و مصرف ماست و پنیر مقداری افزایش یافته بود، چرا که از نظر مردم ما ماست و پنیر نسبت به شیر از نظر اقتصادی کالاهای ارزشمندتری هستند. در مجموع می‌توان گفت طی این مدت، بین ۱۵ تا ۲۰ درصد کاهش مصرف لبنیات در کشور اتفاق افتاده است.

نکته مهم دیگری که باید مطرح کرد این است که در حال حاضر دامداری‌های کشور، ۳۰ درصد زیر ظرفیت خود کار می‌کنند و صنایع تبدیلی ما ۱۵ میلیون تن ظرفیت دارد اما ۵.۵ میلیون تن تولید می‌کند؛ بنابراین فقط با یک سوم ظرفیت به فعالیت خود ادامه می‌دهد.

زمانی که یارانه شیر حذف شد، انتظار ما این بود که سیاست‌های جایگزینی اعمال شود تا از ریزش مصرف این محصول در جامعه جلوگیری شود. کشورهای توسعه یافته جهان هنوز برای شیر و لبنیات یارانه پرداخت می‌کنند اما در کشور ما این اتفاق نمی‌افتد.

-مقدسی: برخی چنین استدلال می‌کنند که چون شیر تولیدی دامداران روی دست آنان نمی‌ماند بنابراین مصرف سرانه طی این سال‌ها کاهش نیافته است؛ درحالی‌که چنین استدلالی درست نیست چون طی ۱۰ سال جمعیت کشور ما از ۷۰ میلیون نفر به ۸۰ میلیون نفر رسیده است، یعنی ۱۵ درصد افزایش جمعیت داشتیم اما مصرف سرانه و میزان تولید ما همان میزان قبلی است؛ درحالی‌که با افزایش جمعیت، طبیعتاً باید مصرف سرانه و میزان تولید ما نیز افزایش پیدا می‌کرد؛ رخ ندادن این اتفاق به معنای کاهش مصرف در کشور است.

*نقش تبلیغاتی را که برای مواد غذایی نه چندان سالم انجام می‌شود و همچنین نقش مباحث فرهنگی را در این زمینه چقدر موثر می‌دانید؟

-مقدسی: دقیقا در این زمینه می‌توان نقش تبلیغات را نیز مورد اشاره قرار داد چرا که چیپس، پفک، ماکارونی و محصولاتی از این قبیل به وفور در رادیو، تلویزیون و حتی بیلبوردها تبلیغ می‌شوند اما خبری از محصولات لبنی در این زمینه نیست.

-چمنی: مساله دیگری که در این میان وجود دارد آن است که متأسفانه سیستم زندگی شخصی و سیاستگذاری ما بیمارمحور است، یعنی ما برای بیماران هر هزینه‌ای را که لازم باشد صرف می‌کنیم اما زمانی که بحث پیشگیری مطرح می‌شود هیچ متولی برای آن  وجود ندارد.

 بحث اصلی ما درباره شیر مساله پیشگیری است. فارغ از اینکه حدود ۲ میلیون نفر دامدار در کشور داریم، ۱۲۰۰ برند فعال در صنایع لبنی مشغول به فعالیت هستند و تمام این موارد باعث ایجاد اشتغال وسیع در کشور شده است؛ اما مهمتر از ابعاد اقتصادی شیر،  ما باید سلامت جامعه را مورد توجه قرار دهیم. جامعه‌ای که می‌خواهد توسعه پیدا کند باید این مساله را مورد توجه قرار دهد که یکی از محورهای توسعه انسان سالم است.

متأسفانه در کشور ما افراد زیادی وجود دارند که فقط زنده هستند، اما زندگی نمی کنند. آنها حتی قادر به انجام کوچکترین کارهای شخصی خود نیستند. این یک واقعیت است که در ایران وقتی سن افراد به بالای ۶۰ سال می‌رسد، هر کدام از اینها به یک مرکز هزینه تبدیل می‌شوند؛ چرا که  فقط برای اینکه ادامه حیات بدهند و زنده بمانند مجبورند چندین داروی ثابت و روزانه را مصرف کنند. بنابراین جامعه ایران دچار پیری زودرس شده و این بحرانی است که باید مورد توجه مسئولان قرار بگیرد.

-مقدسی: فرهنگ غلطی که در جامعه ما حاکم شده این است که افراد تا زمانی که کودک هستند یا وقتی سالمند و بیمار می‌شوند، باید شیر مصرف کنند. این دیدگاه باید اصلاح شود و  به اعتقاد ما دولت نباید به اصلاح الگوی مصرف لبنیات به دید یک هزینه نگاه کند؛ چرا که این نوعی سرمایه‌گذاری است و باعث ارتقای سلامت جامعه می‌شود.

*یکی از اقداماتی که قرار بود در این زمینه انجام شود، اجرای طرح شیر مدارس بود که گویا امسال هم با مشکلاتی مواجه شده است، اجرای این طرح را طی سال‌های اخیر چگونه ارزیابی می‌کنید؟

-مقدسی: متأسفانه هنوز دولت طلب سال گذشته کارخانجات را در این زمینه تسویه نکرده ضمن اینکه برای سال جاری نیز مبلغ ۶۰۰ میلیارد تومان برای اجرای این طرح تصویب شده است.

-چمنی: شیر مدرسه هدفمند ترین یارانه‌ای است که توسط دولت پرداخت می‌شود. اما در چند سال اخیر به‌دلیل عدم تامین بودجه این طرح به شکل ناقص اجرا شده و از اثر بخشی لازم برخوردار نبوده است.

شیر مدرسه هدفمند ترین یارانه‌ای است که توسط دولت پرداخت می‌شود. اما در چند سال اخیر به‌دلیل عدم تامین بودجه این طرح به شکل ناقص اجرا شده و از اثر بخشی لازم برخوردار نبوده استسال گذشته برای شیر مدارس ۴۵۰ میلیارد تومان مصوب و تنها بین ۱۵۰ تا ۱۶۰ میلیارد تومان آن تأمین شد ضمن اینکه بابت شیر مدرسه توزیع شده  هنوز دولت به صنایع لبنی و صنایع لبنی به دامداران بابت شیرخام بدهکار هستند؛ در حالی که باید به این مسئله توجه بیشتری می‌شد.

 کشوری مانند فنلاند بیش از ۱۰۵ سال است که طرح شیر مدارس را اجرا می‌کند و اکثر کشورهای اروپایی نیز چنین طرحی را دارند؛ از این رو  در کشورهای مذکور مشکل سرانه مصرف و بیماری‌هایی مانند پوکی استخوان، کوتاهی قد و مشکلات لثه و دندان  که مربوط به این قضیه است، بسیار اندک است ما باید به این نکته توجه کنیم که دوره فرهنگ‌سازی برای مصرف شیر و اصلاح الگوی مصرف در جامعه، دوران کودکی است.

در طرح مصوب کلاً چهارده لیتر شیر برای هر دانش‌آموز در طول دوره شش ماهه پائیز و زمستان در نظر گرفته شده بود که در شش  سال اخیر حداکثر ۳۰ تا ۳۵ درصد این طرح اجرایی شده است.

*هدف‌گذاری برای مصرف سرانه شیر در برنامه ششم توسعه چقدر بوده و اهداف تعیین شده در برنامه‌های چهارم و پنجم تا چه اندازه  تحقق یافته است؟

-چمنی: در دو برنامه توسعه چهارم و پنجم به ترتیب مصرف سرانه ۱۵۴ کیلوگرم و ۱۶۷ کیلوگرم را برای لبنیات هدف‌گذاری شده بود که چون این کار متولی مشخصی نداشت، هیچ‌کدام از این برنامه‌ها عملی نشد. [cite]در دو برنامه توسعه چهارم و پنجم به ترتیب مصرف سرانه ۱۵۴ کیلوگرم و ۱۶۷ کیلوگرم را برای لبنیات هدف‌گذاری شده بود که چون این کار متولی مشخصی نداشت، هیچ‌کدام از این برنامه‌ها عملی نشددر حال حاضر نیز چند ماهی است که بحث ایجاد صندوق حمایت از زنجیره شیر مطرح شده اما این مسئله نیز فقط در حد مصوبه و کارهای رسانه‌ای باقی مانده است.  شیر باید متولی مشخص داشته باشد و به این کالا تنها نباید از دید اقتصادی نگاه کرد، بلکه بحث اجتماعی و فرهنگی آن بسیار مهمتر است.

[span] ـ مقدسی: این وظیفه و رسالت شخص وزیر بهداشت است و باید وی فورا به این مسئله ورود کند، چرا که پیشگیری همواره ارزان‌تر از درمان است.  در برنامه ششم توسعه مصرف سرانه لبنیات ۱۶۰ کیلوگرم هدفگذاری شده و این به معنای آن است که ما باید در پنج سال آینده حداقل ۶۰ درصد افزایش تولید داشته باشیم، اما ما حتی به اهدافی که در دو برنامه قبلی هدف‌گذاری شده بود، نرسیدیم.

*مهمترین دلیل محقق نشدن اهداف تعیین شده در برنامه توسعه چهارم و پنجم چه بوده و برای رفع این مشکل چه باید کرد؟

-مقدسی: عدم هماهنگی بین دستگاه‌های اجرایی مهمترین عاملی است که باعث بوجود آمدن چنین مشکلاتی شده است.

-چمنی: اولین قدم برای حل این مساله آن است که بپذیریم این بحث بیشتر از اینکه اقتصادی باشد، فرهنگی است و فرهنگ‌سازی قبل از اینکه از مردم شروع شود، باید از مسئولین آغاز شود.  ما جامعه‌ای هستیم که جمعیت آن به سرعت در حال پیر شدن و از کار افتادگی است. در کشورهای اروپایی اشخاص سالمند به راحتی زندگی و فعالیت می‌کنند، اما در ایران کمتر کسی در این سن و سال قادر به انجام امور شخصی خود است و این خطری است که باید جدی گرفته شود.

-مقدسی: پوکی استخوان از جمله بیماری‌های است که جامعه ما با آن درگیر شده، این بیماری بسیار خطرناک است و از آن به‌عنوان مرگ خاموش یاد می‌کنند؛ بنابراین با توجه به تمام مشکلاتی که در این میان وجود دارد وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و همچنین رسانه‌ها باید رسالتشان را در زمینه اصلاح الگوی مصرف شیر در جامعه به خوبی انجام دهند.

ادامه دارد...