زنان نوغان نخستین علم داران عزای غریب توس

خبرگزاری مهر ـ گروه استان ها: از همان روزی که امام رضا(ع) پای به روستای نوغان نهاد، این روستا در تاریخ شیعیان ماندگار شد. اگر چه مامون در تمام دوران ولایتعهدی امام رضا(ع) در تلاش بود تا از محبوبیت ایشان بکاهد و همواره این هراس را داشت که حلقه‌ای عظیم از دوستداران گرد آن امام همام شکل گیرد ولی فراموش کرده بود که حق و حقیقت و نور ولایت خاموش شدنی نیست؛ نوغان و زنانش به او نشان دادند که حتی با شهادت آن حضرت، عشق به ضامن آهو عشق به عالم آل محمد (ص) دیرینه و جاودان خواهد ماند.

بیش از هزار سال پیش، در روزی که انسانیت به راستی عزادار شهادت هشتمین خورشید تشیع بود، شیرزنان نوغان طرحی بی‌بدیل را رقم زدند. تاریخ گواهی می‌دهد که بانوان محله نوغان اولین گروهی بودند که با نشان دادن جرأت و شجاعت بر گرد پیکر مطهر امام رضا(ع) جمع شده و به عزاداری پرداختند و البته به آسانی این اتفاق نیفتاد چرا که در حکومت سراسر ظلم و تزویر مامون عباسی این شیرزنان با بخشیدن مهریه خود به همسران‌شان، اجازه عزاداری برای مولای‌شان را کسب کردند.

زنان نوغان، سیاه‌پوشانی که از سر ارادت به حضرت دوست بر سروسینه‌زنان از خانه‌ها بیرون آمده و در حالی که گل و خاک بر سر می‌ریختند، با مولای خود وداعی تاریخی را رقم زدند زنان نوغان، سیاه‌پوشانی که از سر ارادت به حضرت دوست بر سروسینه‌زنان از خانه‌ها بیرون آمده و در حالی که گل و خاک بر سر می‌ریختند، با مولای خود وداعی تاریخی را رقم زدند.

بانیان این حرکت به عزاداری در روزهای شهادت بسنده نکردند، بلکه هر ساله و در سالگرد این ایام باز هم زنان نوغان بودند که در دهه آخر صفر به استقبال از زائرین رضوی در جوار آن مضجع شریف می‌پرداختند و محوریت نذورات نوغانی‌ها به این ایام اختصاص یافت.

نوغان از آن‌جا به بلاد دیگر سروری یافت که مادران این روستا فرزندان خود را به نام‌هایی چون رضا،غلامرضا، علی‌رضا و محمدرضا آراستند. حتی امروز که مشهدالرضا به شهری گسترده و پهناور تبدیل شده است، نوغان و شیر زنانش با افتخار بر اوج تاریخ ایستاده است.

حاج محمد کاظم، از پیر غلامان نوغان است که همواره به نوغانی بودن خود می‌نازد را به زحمت یافتم و دمش را غنیمت شمردم. او که در آستانه ۱۰۰ سالگی‌ است به زحمت سخن می‌گوید به پرسش‌های ما درباره اصالت نوغان و آیین زنانش پاسخ داد که در ادامه می‌خوانید.

عزاداری در زمان رضا خان هم توقف نشد

این پیرمرد نوغانی گفت: در سال‌هایی که عزاداری در زمان رضاشاه ممنوع بود، مادرم و زن‌های همسایه بی‌تاب روضه گرفتن برای امام هشتم بودند. به همین خاطر یکی از سال‌هایی که من تازه به مکتب می‌رفتم در دهه آخر صفر، خانم‌های محل از بالای پشت‌بام به منزل ما آمدند، مادرم یک نردبام چوبی را کنار دیوار گذاشته بود.

یکی یکی از راه می‌آمدن و من از تعجب این اتفاق مکتب رفتن را فراموش کردم. وقتی که زنان توی اتاق جمع شدند، با اندوه به هم می‌گفتند که امسال اجازه نمی‌دهند که عزاداری کنیم. حالا با این شرمندگی پیش امام رضا چه کنیم؟

برخی از خانم‌ها دوست داشتند که مراسم را به جا بیاورند و حاضر بودند که در این راه هر اتفاقی را تحمل کنند، ولی جمع آن‌ها را منصرف کرد.

حاج کاظم با چشمان اشک‌بار  اضافه کرد: مادرم زنان محل را آرام کرد و به آن‌ها امیدواری داد که در همیشه روی این پاشنه نمی‌چرخد. و دوباره زنان نوغان گل بر سر می‌گذارند.

مادرم روضه‌هایش را مخفیانه برگزار کرد، مهمان‌ها از بالای پشت‌بام با چادرهای کمرکش می‌آمدند تا ماموران رضاخان جلوی آن‌ها را نگیرند. خیلی ها هم کتک می‌خوردند و باز می‌آمدند تا برای امام هشتم عزا داری کنند

مادرم روضه‌هایش را مخفیانه برگزار کرد، مهمان‌ها از بالای پشت‌بام با چادرهای کمرکش می‌آمدند تا ماموران رضاخان جلوی آن‌ها را نگیرند. خیلی ها هم کتک می‌خوردند و باز می‌آمدند تا برای امام هشتم عزا داری کنند.

روز آخر روضه‌اش به قدر یک نعلبکی دیکچه جلوی مهمان‌ها می‌گذاشت. همان مقدار کم را هم برای شفای مریضان‌شان می‌بردند. خیلی ناراحتم که مادرم روزی را که دوباره زنان نوغان توانستند از گنبد خشتی به سمت حرم عزاداری کنند ندید.

این مرد در حالی‌که اشک در چشمانش جمع شده بود، اضافه کرد: دراین چند سال اخیر دوباره سوگواری زنان نوغانی  رنگ به خود گرفته، آستان قدس و نیروی انتظامی به مردم کمک می‌کنند، انصافا زنان هم کم‌کاری نمی‌کنند. حتی در این چند سال که خانه‌نشین شدم با همان علاقه و اندوه مراسم را از تلویزیون می‌بینم.

شجاعت زنان از مصلحت‌اندیشی مردان سبقت گرفت

حاج کاظم در پاسخ به این که چرا زنان در این حرکت پررنگ‌ترند، جواب داد: این مساله سینه به سینه نقل شده که از همان زمان شهادت آقا امام هشتم زنان در عزاداری پیش‌قدم شدند و برای به دست‌آوردن رضایت همسران‌شان مجبور به بخشیدن مهریه‌های خود شدند. ماجرای نوغان از جاهایی است که شجاعت زنان از مصلحت‌اندیشی مردان سبقت گرفته است، مادر من هم از آن جنس زن‌ها بود.

در همین رابطه با روحانی که در مسجد نزدیک به این محل نماز را اقامه می کند از این اتفاق تاریخی و این رسم ماندگار زنان نوغان پرسیدم، حجت الاسلام جواد سرمدی با اشاره به جایگاه زنان نوغان در تاریخ و اقامه عزای آخر صفر اظهار کرد: در منابع ذکر شده که زنان نوغانی در دهه آخر ماه صفر، نقش پررنگی در اقامه عزای اهل بیت در مشهد داشته اند و با پر رنگ نگه داشتن مراسم روضه‌خوانی و راه‌اندازی اولین دسته‌های سینه‌زنی با وجود خفقان حاکم  دین خود را به شریعت ادا کرده اند.

سرمدی ادامه داد: از دوره صفوی که اوج قدرت مذهب شیعه در ایران است، در محله نوغان و محله‌های منتهی به حرم رضوی(ع) مراسم عزاداری تا زمان رضاخان پررونق ادامه یافت اما در دوره پهلوی اول برگزاری مراسم عزاداری به صورت علنی متاسفانه متوقف شد. اما بعد از انقلاب اسلامی دوستداران اهل بیت(ع) با زنده نگه داشتن سنن حسنه عزاداری هم به اجتماع خدمت کردند و هم به نوعی در مسیر عاقبت به خیری و خود سازی با سرعت بیشتر حرکت کردند.

زنان نوغانی نخستین دسته عزاداری ثامن الحجج(ع) به راه انداختند

عباس سرافرازی، دانشیار تاریخ، گروه تاریخ دانشگاه فردوسی مشهد هم در خصوص سوگواره زنان نوغان مشهدی می گوید: بانوان محله نوغان اولین گروههایی بودند که با نشان دادن جرأت و شجاعت بر پیکر مطهر امام رضا(ع) جمع شده و به عزاداری پرداختند.

سرافرازی به برخی منابع تاریخی در این خصوص اشاره کرد و ادامه داد: ‌زنان نوغانی حتی در صدد برآمدند برای امام رضا(ع) مقبره‌ای احداث کرده و به ارایه پذیرایی از زائران حضرتش که مصادف با روز شهادت ایشان از سایر استانها به توس قدیم (مشهد کنونی) سفر می‌کردند، بپردازند.

وی به موضوع نذورات این بانوان هم پرداخته و ابراز کرد: آن طور که در تاریخ عنوان شده،‌ بانوان محله نوغان، نذوراتی را هر ساله به حضرت رضا(ع) اختصاص داده و به این وسیله از زائران و عزاداران رضوی استقبال و پذیرایی پرشوری به عمل می‌آورند.

این روزها هر وقت که زنانی با دغدغه‌های سطحی را می‌بینم با خودم می‌گویم زنده نگه داشتن این رسم دیرینه و یادآوری طرزفکر متعالی و اعتقاد راسخ زنان نوغانی می‌تواند الگویی باشد برای همه ما.

بیاندیشیم که چگونه می‌توان با پیروی از حق در تاریخ ماندگار شد، اگر چه در جهان دست ها خالی باشد کافی است قلبت نور ایمان داشته باشد وشوق اهل البیت.