حکایت تلخ خشکسالی چهارمحال و بختیاری - خاطره حسین زاده*

چهارمحال و بختیاری دارای یک درصد از مساحت کل کشور است که در بستر سلسله جبال زاگرس قرار دارد.
این استان با توجه به مساحت کمی که دارد نقش مهمی در تولید آب شیرین در کشور ایفا می کند و سرچشمه 2 رودخانه کارون و زاینده رود و سرچشمه بخشی از رودخانه دز در این استان است.
تا چند سال گذشته عنوان می شد که این استان 10 درصد از منابع آب کشور را در اختیار دارد اما امروز بسیاری از کارشناسان و مسوولان حوزه آب نسبت به کمبود شدید آب در این منطقه هشدار می دهند.
با توجه به ماهیت کوهستانی بودن منطقه بخش زیادی از بارندگی های باران به شکل روان آب به سرعت از این استان خارج و به استان های اصفهان و خوزستان سرریز می شود و سفره های زیرزمینی که در پی بارش برف تغذیه می شود تامین کننده بخش زیادی از نیاز آبی این استانهاست.
اما در حدود 9 سال است که کاهش نزولات آسمانی و تغییر شکل بارش ها از برف به باران از یکسو و افزایش دمای هوا از سوی دیگر سبب کاهش منابع آبی این استان و پایین رفت سطح آب سفره های زیرزمینی شده به گونه ای که این استان 9 سال پیاپی خشکسالی را تجربه کرده و وضع فعلی این استان روایتگر حکایت تلخ خشکسالی و پیامدهای ناشی از آن است.
در این 9 سال، بارش نزولات جوی در چهارمحال و بختیاری نه تنها به حد نرمال نرسیده بلکه از حد میانگین نیز بسیار کمتر بوده است، همچنین تغییر الگوی بارش ها از برف به باران و تغییر زمان بارش ها روند خشکسالی را در استان تشدید و اثرات مخرب زیادی بر محیط زیست و به ویژه منابع آبی این استان گذاشته است.
ممنوعه شدن هشت دشت از 11 دشت استان و افت شدید سفره های آب زیرزمینی، فرونشست زمین در دشتهای استان، خشک شدن 58 درصد از آب چشمه ها، قنات ها و چاه ها، شکل گیری چشمه های گرد وخاک و گسترش پدیده بیابان زایی، خشکیدگی 70 هزار هکتار از جنگل ها و 200 هزار هکتار از مراتع، کاهش 16 درصدی آب ذخیره شده در پشت سدهای استان، ایجاد تنش آبی در تعدادی از شهرها و آبرسانی سیار به جمعیت وسیعی از مناطق روستایی از مهمترین پیامدهای وقوع خشکسالی و کم آبی در استان به شمار می رود.
کارشناسان هواشناسی، تغییر اقلیم را مهمترین عامل وقوع خشکسالی عنوان می کنند و معتقدند تغییر اقلیم سبب شده تا ضمن تغییر الگوی بارش ها از برف به باران، دمای هوا به ویژه در فصل پاییز و زمستان روند افزایشی پیدا کند.
کارشناسان در ادامه این مساله را تهدیدی برای منابع پایدار آب استان می دانند به گونه ای که در اسفندماه سال گذشته آب شدن برف انباشته شده رشته کوه های استان قابل مشاهده بود.
به دنبال این شرایط سال آبی 96-95 در شرایطی آغاز شد که با وجود گذشت 2 ماه ( مهر و آبان) متوسط بارش استان 7 میلیمتر گزارش شده که در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته با کاهش 80 درصدی مواجه است از همین رو طبق پیش بینی سازمان هواشناسی، بارش های موثر سال زراعی امسال با تاخیر آغاز می شود و بارش های فصل زمستان نمی تواند این میزان کاهش بارندگی را جبران کند و البته بخش زیادی از نزولات جوی در دو ایستگاه کوهرنگ و لردگان توسط رودخانه های زاینده رود و کارون از دسترس استان خارج می شود.
در آخرین گزارش مرکز ملی خشکسالی در خصوص پهنه بندی خشکسالی هواشناسی در سطح کشور با استفاده از شاخص خشکسالی بارش، تبخیر و تعرق، استان چهارمحال و بختیاری جزو استانهای دارای خشکسالی شدید قرار گرفته است که این وضعیت در مناطق شرقی و بخش هایی از مناطق مرکزی و شمالی استان محسوس است.
افزایش میزان تبخیر در اثر افزایش دما به همراه خشکسالی، وقوع تنش های آبی را افرایش می دهد که افزایش تنش آبی در محصولات کشاورزی در نهایت کاهش عملکرد و بروز خسارت های اقتصادی قابل توجهی را به دنبال دارد.
با این وجود ضمن اینکه باید نگاه ها به استان چهارمحال و بختیاری به عنوان یک استان آبخیز تغییر کند بلکه باید مدیریت منابع آب و اجرای طرح های انتقال آب از این استان با توجه به منابع آبی موجود انجام شود.
همچنین انجام برنامه ریزی لازم در جهت سازگاری با شرایط موجود و تنظیم مصارف آب در بخش های مختلف شرب، کشاورزی و صنعت و افزایش بهره وری در این بخش ها را می توان از جمله راهکارهای عبور از وضعیت کنونی دانست که با توجه به محدودیت شدید منابع زیرزمینی در استان و قرارگیری استان در منطقه آبخیز حوضه های آبریز کارون بزرگ و زاینده رود (گاو خونی)، مهار آبهای سطحی می تواند بخشی از کمبودهای آبی را در این استان جبران کند.
همچنین انتظار است تا با اصلاح الگوی مصرف آب بویژه در بخش کشاورزی و توسعه طرح های آبخیزداری و آبخوان داری بتوان منابع آبی موجود در این استان را حفظ و با مدیریت صحیح مصرف آب در حوزه های مختلف بتوان بر بخشی از تبعات ناشی از خشکسالی ها فائق آمد.
ذکر این نکته ضروری است که تحقق این راهکارها مستلزم این است که واقعیت تلخ خشکسالی و چالش کم آبی باید به یک باور و دغدغه عمومی در استان و در کشور تبدیل شود.
* خبرنگار ایرنا مرکز شهرکرد
7363/1042
خبرنگار: خاطره حسین زاده** انتشار دهنده: فاطمه نوری جهانگرد