شکست سقف شیشه‌ای در گردشگری ایران

پژمان حاتمی‌فر/ کارشناسی ارشد برنامه‌ریزی گردشگری
مهسا رضایی/ کارشناس ارشد برنامه‌ریزی گردشگری

زنان امروزه بخش بزرگی از صنعت گردشگری دنیا را در دست دارند. مطابق گزارش جهانی زنان در گردشگری که توسط سازمان جهانی گردشگری و بخش زنان سازمان ملل متحد منتشر شده، زنان به‌طور میانگین 2/ 48 درصد مشاغل مربوط به هتل‌ها و خدمات پذیرایی را در جهان به خود اختصاص داده‌اند. همچنین آنها حدود 53 درصد فارغ‌التحصیلان گردشگری جهان را شامل می‌شوند و 56 درصد کسب‌وکارهای خانوادگی گردشگری در جهان توسط زنان اداره می‌شود. این درحالی است که در کشور ما نیز بسیاری از اقامتگاه‌های بوم‌گردی به همت زنان دایر شده و بسیاری از صنایع‌دستی که رو به فراموشی بود، به بازوی پرتوان زنان احیا شده است. از سوی دیگر، حفظ میراث فرهنگی به‌ویژه میراث ناملموس در جهان متنوع امروز، یکی از مهم‌ترین ضرورت‌های فرهنگی به حساب می‌آید و زنان به عنوان یکی از مهم‌ترین حافظان و انتقال‌دهندگان این میراث شناخته می‌شوند.

کلیشه‌های دامن‌گیر

همچنین بر اساس اهداف اعلام‌شده توسط سازمان ملل، از سال ۲۰۱۵ تا ۲۰۳۰، کلیه کشورهای عضو سازمان ملل باید تلاش کنند که به اهداف و شاخص‌های توسعه پایدار با همکاری و تعامل یکديگر در سه سطح ملی، منطقه‌ای و بین‌المللی دست یابند که یکی از این اهداف کاهش نابرابری‌های جنسیتی است؛ این درحالی است که در بسیاری از کشورهای جهان از جمله ایران، زنان همواره با پدیده «سقف شیشه‌ای» روبه‌رو بوده‌اند. این اصطلاح اولین بار در سال ۱۹۸۶ در مجله وال‌استریت ژورنال به‌کار رفت. همچنین موریسون و همکارانش از اولین کسانی بودند که در سال ۱۹۸۷ از این اصطلاح استفاده کردند. آنان مهم‌ترین عوامل نابرابری‌های جنسیتی در سازمان‌ها و اصلی‌ترین مانع ارتقای شغلی زنان را وجود سقف شیشه‌ای می‌دانند. موانع نامرئی و سقف شیشه‌ای که محققان از آن نام می‌برند در حقیقت مجموعه باورها و پندارهایی نادرست است که درخصوص زنان جامعه وجود دارد و این کلیشه‌های جنسیتی به گونه‌ای ناخودآگاه در جامعه و سازمان عمل می‌کند و مانع پیشرفت زنان در عرصه‌های مختلف می‌شود.

حضور کمرنگ زنان در مدیریت گردشگری

مساله عدم حضور زنان در پست‌های مدیریت اجرایی، نه به‌دلیل نداشتن مهارت مدیریتی، بلکه به عوامل فرهنگی یا فرهنگ سازمانی حاکم بر سازمان‌های مردسالار نسبت داده می‌شود. اگر نگاهی به مدیران سال‌های اخیر سازمان میراث فرهنگی و گردشگری بیندازیم، درمی‌یابیم در این بخش از صنعت کشور همواره مدیران مرد در راس امور بوده‌اند و با وجود نقش غیرقابل انکار زنان در گردشگری، زنان همواره با سقف شیشه‌ای روبه‌رو بوده‌اند. از همین رو، هرگز نتوانسته‌اند در راس امور مربوط به گردشگری در کشور قرار بگیرند. از سویی توسعه گردشگری کشور زمانی می‌تواند موفق و مکملی برای درآمدهای نفتی باشد که همه اقشار به‌ویژه گروه‎هایی که پیش از این قدرت تاثیرگذاری کمتری در جوامع داشته‌اند، در تصمیم‌گیری گردشگری و منافع حاصل از آن سهیم باشند؛ زنان، جوانان، سالخوردگان و اقلیت‌های مذهبی و قومی ‌ازجمله این اقشار هستند.

مشارکت زنان در گردشگری نه تنها به توسعه گردشگری کمک می‌کند، بلکه می‌تواند گامی ‌در جهت بهره‌گیری هرچه بیشتر از توانمندی آنان نیز باشد. مطالعات متعدد صورت‌گرفته در داخل و خارج از کشور، توانایی زنان در امور گردشگری را بسیار قوی برشمرده‌اند. مطابق این مطالعات، غالبا زنان افرادی خلاق و ریسک‌پذیر و در تحقق بخشیدن به دیدگاه‌ها و ایده‌های خود بسیار مصمم هستند.  از سویی نقش آموزشی زنان می‌تواند امکان تحقق اهداف توسعه پایدار را با آموزش به نسل آینده، بهتر فراهم آورد. در روزهای قبل از انتخاب رئیس سازمان ميراث فرهنگي، صنايع‌دستي و گردشگري نیز رسانه‌های مختلف گردشگری و گروه کثیری از کسب‌وکارهای گردشگری اسامی‌ مختلفی را به‌عنوان رئیس سازمان مطرح و حتی نامه‌هایی جهت حمایت از گزینه خود به رئیس‌جمهور ارسال کردند. سرانجام زهرا احمدی‌پور با حکم رئیس جمهور به ریاست این سازمان رسید.

درحالی که پیش از این، در راس هرم گردشگری کشور زنان همواره نقش منفعلی داشته‌اند و به فراموشی سپرده شده بودند، انتخاب یک زن به عنوان رئیس سازمان ميراث فرهنگي، صنايع‌دستي و گردشگري دست‌کم از لحاظ حرکت به سوی برابری جنسیتی در سطوح مدیریتی می‌تواند اتفاقات خوبی را برای این بخش از صنعت کشور که به‌طور مداوم دچار رکود و مشکل است، رقم بزند. در نتیجه امروز در گردشگری کشور شاهد شکست سقف شیشه‌ای هستیم و انتخاب یک زن به عنوان رئیس سازمان ميراث فرهنگي، صنايع‌دستي و گردشگري نوید روزهایی را می‌دهد که زنان توانمند در کشور به جایگاهی که شایسته آن بوده‌اند، برسند. علاوه‌بر این باید این نکته را نیز یادآور شویم که علاوه‌بر نقش زنان، جوانان نیز همواره در گردشگری نقش بسیار مهمی‌ ایفا می‌کنند و چه خوب است حال که ریاست سازمان میراث فرهنگی با این تابوشکنی تغییر کرده است، نیم نگاهی هم به جوانانی بیندازیم که می‌توانند چرخ‌های گردشگری کشور را به سرعت در جهت بهبود شرایط حرکت دهند.