ازدواج زودهنگام/حلقه هایی که بر دستان می غلتد

در حالی که به حلقه طلایی دست چپش خیره مانده و گاه آن را بر گرد انگشتش می غلتاند ، نیم نگاهی هم به درون چادر دارد ، چای را از قبل روی آتش آماده کرده و در گوشه ای دیگر دیگ دود خورده ای روی زغال های روشن قرار گرفته که تدارک برای شام را نشان می دهد.
از کارهای روزانه اش می گوید این که هر روز که بیدار می شود بعد از تهیه صبحانه و راهی کردن همسر به محل کار در انجام امور روزمره خانه کمک می کند.
ماهرخ می گوید تا کلاس پنجم درس خوانده و بعد از تصمیم خانواده با پسر عمویش ازدواج می کند و حالا در زندگی جدیدی که تازه آغازکرده و از عهده همه کارها بر می آید و از اینکه زندگی جدیدی آغاز کرده احساس خوبی دارد.
این عروس کوچک که هنوز هیجان شروع یک زندگی هر چند مختصر مستقل را می توان در تکاپویش در انجام کارهای روزمره حس کرد می گوید: همه نوع غذایی را می توانم درست کنم.
با اینکه خوش خنده است اما کم حرف است ، مادر همسرش می گوید هنوز جثه اش برای انجام کارهایی مثل پختن نان و ایستادن پای تنور کوچک است و اجازه نان پختن را به او نمی دهد از بیم اینکه مشکلی برای عروس کم سن و سالش پیش نیاید.
هوا رو به سردی گذاشته و دخترک به دنبال بقیه در تکاپوی کوچ به منطقه ای گرمسیری است تا زندگی خود را از منطقه هرنوی لرستان جمع کنند و به منطقه ای دیگر ببرند تا با سپری شدن سرمای زمستان در بهاری دیگر به همین منطقه بازگردند.
حکایت دخترانی که زیر سن قانونی ازدواج می کنند از حلقه هایی آغاز می شود که از همان آغاز بر دستشان گشاد است و البته ماجرا به همین سادگی نیست و این ازدواج های زودهنگام می تواند سرآغازی برای مشکلات و حتی معضلاتی باشد که این دخترکان تازه پا در عرصه اش گذاشته اند .
در ایران بنا بر آمار موجود از سال 1385 تا نیمه اول سال 1394 تعداد 890 هزار دختر زیر 18 سال ازدواج کرده اند که در این بین دخترانی نیز بوده اند که زمان ازدواج شان زیر 10 سال بوده و بنا بر تحلیل همین آمار کارشناسان معتقدند شمار ازدواج های زودرس دختران طی چند سال اخیر افزایش یافته است.
همچنین بنا بر بررسی دیگری گفته می شود 17 درصد دختران ایرانی زیر 18 سال ازدواج می کنند دراستان لرستان نیز بنا بر گفته مدیرکل ثبت احوال استان، سال گذشته پنج هزار و 838 مورد ازدواج با سن کمتر از 18 سال ثبت شده که یک و هشت دهم درصد ازدواج ها را شامل می شود.
آنچه که بیشتر کارشناسان و محققین حوزه اجتماعی بر آن اشاره می کنند این است که بدست آوردن آمار دقیق دخترانی که زیر سن قانونی تن به ازدواج می دهند کار آسانی نیست و حتی شاید غیرممکن هم باشد اما بنا بر مشاهدات اینگونه به نظر می رسد که تعداد اینگونه ازدواج ها در چند سال اخیر رو به افزایش گذاشته است.
در همین خصوص شهیندخت مولاوردی معاون رئیس جمهور در امور زنان و خانواده می گوید: در 2 سال اخیر آمار نگران کننده ای از ازدواج دختران پیش از رسیدن به سن قانونی و ثبت آنها به دست ما رسیده است و حتی شاهد ازدواج دختران کمتر از ۱۰ سال نیز بوده ایم که در این شرایط از وزارت دادگستری خواسته ایم گزارشی درباره ازدواج دختران در زیر سن قانونی به ما ارائه دهد.
رئیس پیشین انجمن جامعه شناسی ایران نیز در این خصوص در گفت و گو با ایرنا گفت: بنابر تنها آمار موجود از سال 1385 تا 6 ماه اول سال 1394 حدود 890 هزار دختر زیر 18 سال ازدواج کرده اند.
محمدامین قانعی راد افزود: در مقیاس جهانی بررسی آمارها نشان می دهد، ازدواج های زودهنگام در جنوب آسیا ، آفریقا، آمریکای لاتین و کارائیب و برخی کشورهای خاورمیانه به ویژه یمن و فلسطین بیشتر رایج است.
به گفته وی ایران نسبت به کشورهای شرقی خود از جمله افغانستان و پاکستان وضعیت بهتری دارد و در شهرهای بزرگ این آمار پایین است اما در حاشیه شهرها به دلایلی همچون فقر اقتصادی و فرهنگی ازدواج های زودهنگام بیشتر اتفاق می افتد.
این پژوهشگر و جامعه شناس گفت: در برخی مناطق کشور ازدواج های در سنین پایین بیشتر دیده می شود که بخشی از دلایل آن به فقر و مشکلات اقتصادی خانواده ها مربوط است.
وی با بیان این که ازدواج در بین پسران مستلزم تامین هزینه های ازدواج است اما در مقابل ازدواج دختران در همین خانواده های دچار فقر اقتصادی می تواند در حکم جذب یک سرمایه و موقعیت اقتصادی شود اضافه کرد: با ازدواج دختر بخشی از هزینه های خانواده نیز کم می شود ، نتیجه اینگونه حاصل می شود که با فقیر شدن خانواده ها سن ازدواج پسران بالا می رود اما سن ازدواج دختران پایین می آید.
وی اضافه کرد: در چنین وضعیتی ، جایگاه دختران در حد یک کالا تنزل می یابد که نگهداری آنها و صرف هزینه های تحصیل و معیشت برای آنها در توان اقتصادی خانواده ها قرار نمی گیرد و به اولین خواستگار برای دختران خانواده هر چند در سنین پایین باشند پاسخ مثبت داده می شود.
دکتر قانعی راد یادآور شد: گرچه دختران از اینگونه ازدواج های سلطه گرایانه و مصلحت گرایانه به دلیل نبود حق انتخاب و علاقه، استقبال نمی کنند اما در مقابل مواردی هم وجود دارد که نوجوان زیر 18 سال ، ازدواج را فرصتی تلقی می کند تا از ناکامی ها و مشکلاتی که به دلیل شرایط فقر اقتصادی در خانواده با آنها مواجه است ، رهایی یابد.
وی همچنین افزود: وجود فقر، خشونت و نبود احترام در چنین خانواده هایی با شرایط سخت اقتصادی موجب شده تا دختران فکر کنند ازدواج برای آنها مفید تر است و در عین حال با آن احساس بزرگی و حق انتخاب و احترام می کنند و به عبارتی در چنین شرایطی دختران بین دو راه فرار از خانه و ازدواج ، ازدواج زودهنگام را انتخاب می کنند.
این جامعه شناس با انتقاد از برگزاری همایش ها و جشن هایی با عناوینی همچون جشن ازدواج دانش آموزی گفت: در اینجا نقش نهادهای رسمی در تبلیغ و ترویج ازدواج های زودهنگام دیده می شود و از طرف دیگر در برگزاری چنین همایش هایی باید به این اندیشید که پیامدهای اینگونه همایش ها چیست؟!.
دکتر قانعی راد با اشاره به این که در ازدواج زودهنگام تنها به بلوغ زیستی توجه می شود گفت: این در حالیست که برای ازدواج علاوه بر رشد زیستی ، بلوغ روانی، فرهنگی و اجتماعی نیز به همان اندازه مهم و قابل توجه است.
وی افزود: ما صورت های متفاوت کودکی داریم که این صورت ها در سنین مختلف به بلوغ می رسد همان گونه که کودکی زیستی وجود دارد و در 18 سالگی به بلوغ می رسد ، کودکی روانی، فرهنگی و اجتماعی هم وجود دارد که بلوغ آن لزوما در 18 سالگی نیست و ممکن است به مرزهای 30 سال و بالاتر هم برسد.
رئیس سابق انجمن جامعه شناسی ایران اضافه کرد: در بلوغ روانی، فرد از نظر روانشناختی به درجه ای از اتکا بنفس می رسد که در خود ظرفیت و توان تشکیل خانواده را می بیند و بلوغ فرهنگی نیز به دانایی برمی گردد که ابعاد مختلفی دارد.
وی ادامه داد: نبود دانایی منطبق با روز و عصر جهانی شدن باعث می شود نسل آینده نیز به تبع مادرانی که با ازدواج های زودرس فاقد بلوغ فرهنگی بوداند ، به بلوغ و دانایی فرهنگی متناسب با عصر جهانی شدن نرسند.
دکتر قانعی راد در خصوص بلوغ اجتماعی گفت: در بلوغ اجتماعی ممکن است دانایی وجود داشته باشد اما فرد به مرحله آمادگی پذیرش مسئولیت نرسیده و تا زمانی که فرد به این آمادگی نرسد به بلوغ اجتماعی لازمه ازدواج هم نرسیده است.
این جامعه شناس و پژوهشگر گفت: در ازدواج های زودهنگام به بلوغ های چهارگانه (زیستی، روانی، فرهنگی و اجتماعی) توجه نمی شود و یا اینکه تنها بلوغ زیستی مورد توجه قرار می گیرد در حالیکه خروج از دیگر صورت های کودکی باید مورد توجه قرار گیرد.
رئیس سابق انجمن جامعه شناسی ایران همچنین با اشاره به این که صرف ازدواج نباید هدف افراد باشد گفت: آنچه که در ازدواج باید بیشتر مورد توجه قرار گیرد کیفیت ازدواج و تداوم آن به عنوان مقدمه ای برای ساخت خانواده ای سالم، مستحکم و شاداب است تا بتواند تامین کننده کیفیت زندگی خانوادگی باشد.
وی افزود: کیفیت زندگی خانوادگی به نحوی است که خانواده قادر به حل مسائل خود باشد و اعضای خانواده باید توان حل مساله را داشته باشند تا انطباق پذیری بیشتری صورت گیرد که لازمه آن بلوغ فرهنگی و اجتماعی است.
این جامعه شناس و محقق تصریح کرد: مهمترین پیامد ازدواج های زودهنگام ساخت خانواده هایی فاقد کیفیت زندگی است که در همین خانواده ها طلاق زودرس اتفاق می افتد.
رئیس سابق انجمن جامعه شناسی ایران با اشاره به این که ازدواج زودهنگام دختران مشارکت اجتماعی آنها را کاهش می دهد گفت: ادامه تحصیل و اشتغال نوعی مشارکت اجتماعی است که با ازدواج زودهنگام این فرصت مثبت از دختران گرفته می شود.
دکتر قانعی راد در خصوص پیامدهای بهداشتی ازدواج های زودهنگام نیز گفت: مطالعات نشان می دهد بیشتر مرگ و میر های ناشی از بارداری و زایمان در سنین 15 تا 19 سالگی است به طوری که احتمال مرگ دخترانی که زیر 15 سال ازدواج می کنند پنج برابر دخترانی است که بالای 20 سال ازدواج می کنند.
وی افزود: دیگر پیامدهای بهداشتی ازدواج های زودرس ، افزایش خطر مرگ نوزادان است به طوریکه خطر مرگ نوزادان مادارن زیر 20 سال 2 برابر بیشتر از نوزادان با مادران بالای 20 سال است.
این جامعه شناس و استاد دانشگاه تهران گفت: در مجموع ازدواج های زودهنگام در شرایط امروز ایران، بیشتر ناشی از افزایش فقر خانواده هاست و با سخت شدن شرایط زندگی در حاشیه شهرهای بزرگ ،دختران به دلایل مصلحت گرایانه اقتصادی وادار به ازدواج می شوند.
مجتبی ترکارانی رییس انجمن جامعه شناسی لرستان نیز در این خصوص در گفت و گو با ایرنا گفت: ازدواج دختران در سنین کم بیشتر در استان های آذربایجان شرقی، خراسان رضوی و سیستان و بلوچستان مشاهده می شود و استان لرستان در حد میانه بین استان های کشور قرار دارد.
به گفته وی از تبعاتی که ازدواج های در سنین پایین به دنبال دارند می توان به کاهش دوام ازدواج ها و افزایش طلاق اشاره کرد که خود می تواند آسیب های اجتماعی بیشتری را در پی داشته باشد.
این استاد دانشگاه همچنین گفت: فقر و مشکلات اقتصادی باعث تثبیت احساس نا امیدی نسبت به آینده در خانواده ها می شود و این نو خانواده ها ترجیح می دهند دختران در سنین کم ازدواج کنند تا بخشی از مشکلات اقتصادی خانواده کم شود.
رئیس انجمن جامعه شناسی لرستان افزود: با توجه به رشد وسایل ارتباطی و فضای مجازی که امکان روابط را گسترده تر می کند نوعی احساس ناامنی و نگرانی در خانواده ها به خصوص در مورد دختران احساس می شود که آنها ترجیح می دهند دختران قبل ازاین که دچار آسیب های اجتماعی شوند، ازدواج کنند.
به گفته این جامعه شناس، بر اساس نوعی تفکر سنتی زمانی که دختران به توانایی فیزیکی و جسمی می رسند همان رشد فیزیکی را برای ازدواج کافی می دانند.
وی گفت: گاهی دختران کم سن و سالی که در خانواده هایی که دچار فقر، اعتیاد ، خشونت و سایر مشکلات خانوادگی مواجه هستند خود تمایل به ازدواج دارند تا از این گونه خشونت ها ی خانوادگی رها شوند.
ترکارانی یادآور شد: در برخی مناطق همچون لرستان این تفکر وجود دارد که ازدواج با دختر کم سن و سال بهتر است زیرا خودشان در همان سنین پایین می توانند به گونه ای که می خواهند تربیتش کنند تا مطابق با میل و خواسته آنها رفتار و زندگی کند.
رئیس انجمن جامعه شناسی لرستان گفت: یکی از راهکارهایی که می تواند به کاهش ازدواج دختران در سنین پایین منتهی شود دقیق کردن قوانین و توجه به بلوغ اجتماعی در تعیین سن قانونی ازدواج است.
وی افزود: علاوه بر این توانمندسازی دختران با فراهم کردن زمینه های تحصیل برای آنها و ارتقای آگاهی و آموزش خانواده ها می توان شرایطی را فراهم کرد تا دختران تمایلی به ازدواج های زودهنگام نداشته باشند.
یک وکیل پایه یک دادگستری نیز در این خصوص به ایرنا گفت: یکی از شرایط ازدواج در قانون مدنی اهلیت است یعنی طرفین باید شرایط مورد تعریف در قانون برای عقد نکاح را داشته باشند و بنا بر همین قانون ازدواج دختر قبل از رسیدن به سن 13 سال تمام شمسی و پسر قبل از رسیدن به 15 سال شمسی منوط به اجازه ولی به شرط رعایت مصلحت با تشخیص دادگاه است.
حدیث کیانی افزود: بنا بر این قانون دختر تا قبل از 13 سالگی بدون اجازه ولی نمی تواند ازدواج کند و اجازه ولی منوط به رعایت مصلحت دختر است که تشخیص این مصلحت بر عهده دادگاه است پس صرف ادعای ولی مبتنی بر رعایت مصلحت کافی نیست و این امر نیاز به تصمیم دادگاه دارد و ثبت ازدواج منوط به رای دادگاه است.
این وکیل دادگستری در خصوص ضمانت اجرای قانون در خصوص ازدواج زیر سن قانونی گفت: ازدواج صغیر بدون اذن ولی و رای دادگاه ضمانت اجرای مدنی مشخصی ندارد و در مورد ازدواج بدون اذن ولی مطابق اصول حقوقی می توان عقد را غیر نافذ به حساب آورد یعنی نکاح از طرف ولی یا خود صغیر بعد از رسیدن به سن رشد قابل تنفیذ است.
کیانی در خصوص ضمانت اجرای کیفری این موضوع گفت: قانون جدید حمایت از خانواده با استناد به قانون مجازات اسلامی می گوید در صورت تخلف از ماده 1041 قانون مدنی و ازدواج در زیر سن قانونی، فرد خاطی به حبس تعزیری محکوم خواهد شد ولی در اذن ازدواج بدون مراجعه به دادگاه و تحصیل اجازه نیز 'ممکن است 'مجرم محسوب شود.
وی در توضیح عبارت 'ممکن است' که در این قانون آمده ، افزود: در اینجا تشخیص امکان جرم به عهده قاضی قرار دارد یعنی اگر خاطی کسی است که با علم به قانون مرتکب جرم شده پس مجرم محسوب می شود اما گاه فردی بدون اطلاع و در بی خبری کامل از قانون مرتکب این جرم شده ، در چنین مواقعی به تشخیص قاضی مجرم محسوب نمی شود.
به گفته این وکیل پایه یک دادگستری قانون برای عدم رعایت این شرایط ضمانت اجرای کیفری معقول و مناسبی پیش بینی کرده و تا جایی که امکان داشته از دختران آسیب دیده از عدم رعایت قانون حمایت دارد اما باید توجه داشت که همیشه اهرم های قانونی کفایت نمی کند و فرهنگ سازی در جهت رسیدن به یک هدف قانونی موثرتر است.
این وکیل دادگستری یادآور شد: در بیشتر موارد دلایل عمده ازدواج در سن پایین به دلیل مشکلات فرهنگی، اقتصادی و گاه تعصب های قومیتی و مذهبی است ولی عدم آگاهی از قوانین را نمی توان نادیده گرفت به طوریکه در صورت آگاهی از قانون و مجازات های در نظر گرفته شده در این خصوص قانون می تواند نقش بازدارنده در ارتکاب این عمل داشته باشد.
یک کارشناس امور خانواده و دانشجوی دکتری حقوق در این خصوص در گفت و گو با ایرنا گفت: با توجه به شرایط زندگی امروز و توسعه اشکال مختلف تکنولوژی که تمام ابعاد زندگی بشر را تحت تاثیر قرار داده در هر کشوری قانونگذاران باید برای وضع مقررات مناسب با زندگی امروز شهروندان توجه ویژه ای داشته باشند.
محمود مردانی با بیان این که ایجاد یک کنفوانسیون بین المللی برای یکپارچه سازی قوانین و همسان کردن اشکال برخورد با برخی مشکلات ناشی از تفاوت در سن ازدواج در قوانین ضروری است افزود: در قوانین ایران نیز ناهماهنگی فاحشی در سن عمومی رشد و سن ازدواج مجاز از لحاظ قانونی وجود دارد به این صورت که در قانون سن مجاز ازدواج برای دختران 13 سال و برای پسران 15 سال عنوان شده اما از طرفی دیگر افراد مادامی که به سن 18 سال نرسیده باشند از تصرف در امور مالی ممنوع می باشند مگر با اجازه دادگاه صالحه، این در حالیست عقد نکاح هم دارای اثرات مالی همچون مهریه، نفقه و جهیزیه است.
1920/6060
خبرنگار: مهری میردریکوند** انتشاردهنده:محمد علیدوستی