بازنمایی مناسک آئینی در رسانه باید قاعده مند شود

به گزارش خبرنگار مهر، ششمین نشست گفت وگوی آئینی با حضور حجت الاسلام محمدرضا زائری، با موضوع « رسانه و مراسم آئینی» صبح امروز، دوشنبه سوم آبان ماه برگزار شد.

زائری در ابتدای سخنانش گفت: تحولات اجتماعی جدید، رشد رسانه های عمومی، پیشرفت تکنولوژی و سرعت تغییر رسانه ها باعث شده تا فضای جدیدی به وجود بیاید. به عنوان نمونه امروز هیئت های کوچک مذهبی سایت دارند، فعالیت می کنند و با سرعت کمی پس از برگزاری مراسم در فضای مجازی قابل رویت می شوند. پیش از این باید سال ها طول می کشید تا نوار یک هیئت مذهبی یا سخنرانی یک ذاکر و مداح منتشر و پخش می شد ولی امروز ماجرا به شکل دیگری است.

وی افزود: پس از پیروزی انقلاب اسلامی بعد از ده ها سال فرصتی برای افراد متدین و مذهبی به وجود آمد تا از رسانه استفاده کنند و چون در آن زمان جز امام(ره) کسی باور قطعی به پیروزی نداشت لذا خیلی از مسائل بدون آمادگی پیش رفت. یکی از این مسئله ها برنامه سازی در رسانه ها بود که بدون هیچ آمادگی و فکر قبلی برنامه سازی شروع شد و امروز هم پس از ۳۷ سال تجربه، هنوز آنچنان که باید در حوزه برنامه سازی قوی نشده ایم.

تلویزیون مدیوم بزرگ شده منبر نیست

این کارشناس مذهبی ادامه داد: یکی از تلقی های غلطی که در این دوره به وجود آمد این بود که تفاوت منبر و رسانه این است که مخاطب منبر ۵۰ نفر، مخاطب رسانه ۵۰ میلیون نفر است یعنی فکر کردیم که تلویزیون مدیوم بزرگ شده منبر است در حالی که اصلا این طور نیست. جنس مخاطب منبر و تلویزیون با یکدیگر فرق دارد. اگرچه با همین شیوه های برنامه سازی هم حداقل هایی از موفقیت به دست می آید، به عنوان نمونه سخنرانی های حجت الاسلام قرائتی و حجت الاسلام راستگو جزو برنامه هایی است که این میزان از موفقیت را به دست آوردند ولی این میزان از موفقیت برای مخاطب تلویزیون کافی نیست.

سخنرانی مذهبی در رسانه باید عامه فهم باشد

حجت الاسلام زائری اضافه کرد: آئین و مناسک دینی مقدمات خاصی دارند که با پیش زمینه های اعتقادی و فرهنگ عمومی معنا پیدا می کند و اگر قرار باشد این مناسک را بدون در نظرگرفتن پیش زمینه و صحنه ها نمایش دهیم یک نمایش فولکوریک و خام  از قضیه ایجاد خواهد شد. تا وقتی باور به موضوعی وجود نداشته باشد، فهمی به وجود نخواهد آمد. از طرفی ادبیات محفلی و خاص با ادبیات رسانه تفاوت دارد. سخنرانی مذهبی در رسانه باید گونه ای باشد که مخاطب عام بفهمد.

مناسک مذهبی در رسانه ها بدون توجه به پیش زمینه و اقتضائات پخش می شود

صاحب امتیاز انتشارات خیمه گفت: یکی از تاکیدات دینی ما حافظ اسرار بودن است، به این معنا که سخنرانی متناسب با فهم مخاطب انجام شود. تصور کنید تلویزیون بخشی از مراسم پرشور و حرارت عزاداری یک مسجد یا حسینیه را پخش می کند و تصاویری با نمای بسته از مداح، سخنران و یا حاضران جلسه نشان می دهد، این تصویر برای حاضران در جلسه قابل درک است ولی برای مخاطبی که در خانه نشسته و احتمالا هم مشغول به کار دیگری است دیدن این مراسم قابل درک و فهم نیست. این در حالی است که افراد عزادار در این برنامه از ساعت ها قبل با فراهم شدن یک سری مقدمات به آن حال وهوا رسیده اند. بنابراین معلوم است که تلویزیون خیلی از اقتضائات را در نظر نگرفته و برنامه را پخش می کند.

از تجربیات سایر رسانه های مذهبی استفاده کنیم

این مولف آثار دینی با تاکید بر استفاده از تجربیات سایر تلویزیون ها در حوزه برنامه های مذهبی تصریح کرد: باید از تجربه های شبکه های تلویزیونی مسیحی، مسلمانان اهل سنت و سایر تلویزیون های شیعه در حوزه برنامه سازی مذهبی استفاده کنیم. مثلا شبکه های تلویزیون مسیحی تصمیم گرفتند فقط مناسبت های مذهبی شاد را با نمای بسته نشان دهند چون فضای شادی و سرور از نزدیک قابل درک است ولی فضای حزن و اندوه اینگونه نیست. ما وقتی در یک مراسم سینه زنی حضور داریم از  چهره افراد دور وبرمان وسینه زنان بدمان نمی آید ولی وقتی آن چهره ها را در تلویزیون از نزدیک می بینیم ممکن است حس خوشایندی ایجاد نشود.

در ساخت برنامه های مذهبی نوآوری و خلاقیت نداریم

زائری افزود: متاسفانه در صدا وسیما ساخت برنامه های مذهبی جزو ساده ترین، ارزان ترین و کم ارزش ترین برنامه هاست و هیچ خلاقیت و قاعده خاصی برای ساخت آن وجود ندارد. درحالی که تجربه سایر شبکه های تلویزیونی مسلمان نشان داده که می توان برنامه های مسابقه، سرگرمی و حتی آشپزی با مضمون دینی ساخت ولی ما در ساخت برنامه های مذهبی نوآوری و خلاقیت نداریم چون فکر می کنیم هرچه پخش کنیم مخاطب مجبور است گوش بدهد ضمن اینکه رقیبی هم برای آن نداریم.

بازنمایی مناسک و مراسم آئینی باید قاعده مند شود

نویسنده کتاب «زندگی حسینی» گفت: برای اقناع مخاطب رادیو و تلویزیون، منطق استدلالی لازم است و باید توجه داشته باشیم که مرجع مناسک، درون افراد و مرجع رسانه بیرون افراد است و طبعا رسانه عمومی وظیفه دارد تا جنبه بیرونی پیام را پوشش و نمایش دهد. بر همین اساس برنامه هایی که نمایش دهنده آئین و مناسک خاص مذهبی هستند یا باید کلا نمایش داده نشود یا با برنامه ریزی و تدبیر پخش شوند. لازم است تاکید کنم که من مخالف پخش برنامه های مذهبی نیستم، خود بنده این شب ها در مراسم و مناسک مذهبی هستم و منبر دارم بلکه من فکر می کنم که این برنامه ها باید با قاعده و برنامه ریزی پخش شوند.

وی ادامه داد: بنده مطمئنم که خدای نکرده مدیر شبکه و یا برنامه ساز قصد خیانت ندارند ولی ایراد کارشان این است که ساخت برنامه مذهبی را ساده، پست و سخیف گرفتند و به بیان دیگر جدی نگرفتند. متاسفانه برنامه سازان ما فضای مخاطب را نمی شناسند و درک نمی کنند لذا همواره شکاف بین رسانه و مخاطب وجود دارد. به عنوان نمونه بنده به عنوان یک روحانی نمی توانم در یک برنامه تلویزیونی یک آیه یا حدیث و روایت درباره شرب خمر نقل کنم اگر چنین کاری انجام دهم ناظر پخش، اجازه پخش برنامه را نمی دهد و کل زحمات گروه به هدر می رود.

زائری در پایان گفت: پیشنهاد بنده این است که صدا وسیما، سازمان تبلیغات اسلامی و مراکز دینی کارگاه تولید برنامه سازی دینی برگزار کنند و از خلال این بحث ها در کارگاه اصول علمی کار را تدوین کنیم. اگر اصول علمی و قوانین حرفه ای کار تدوین شود می تواند برای ساخت برنامه های مذهبی راهگشا باشد به این ترتیب شیوه بازنمایی مناسک و مراسم آئینی مشخص و باقاعده می شود.

این مراسم با پرسش و پاسخ میان خبرنگاران و حجت الاسلام زائری به پایان یافت.