ملاحظات لازم برای پیشرفت افغانستان در حوزه علوم انسانی

به گزارش خبرگزاری مهر به نقل از  پایگاه خبری ـ تحلیلی طلیعه، سمینار علمی «جایگاه علوم انسانی در افغانستان» با حضور اساتید حوزه و دانشگاه  ۱۵ مهر ماه، در هتل الماس کابل برگزار شد. در این سمینار که حدود ۶۲۰ نفر از استادان حوزه و دانشگاه، محققین علوم انسانی و مسئولان دولتی شرکت کرده بودند، پنج سخنرانی و چهار مقاله ارائه شد. در همین رابطه با دکتر امیر سیاهپوش، قائم مقام رئیس دبیرخانه دائمی کنگره بین‌المللی علوم انسانی اسلامی گفتگو کرده‌ایم، ‌ که در زیر می‌خوانید.

*هدف از برگزاری کنگره «جایگاه علوم انسانی در افغانستان» چه بود؟

هدف ما در کنگره بین المللی علوم انسانی اسلامی، هدف اسلامی و قرآنی است. این هدف نمی تواند محصور به چارچوبهای ملی و جغرافیایی شود. بنابراین از همه پتانسیل‌های جهان اسلام برای پیشبرد هدفمان باید استفاده کنیم.

دنیای اسلام شامل اندونزی، مالزی، کشورهای آسیای غربی، آسیای میانه و در واقع تمام کشورهایی است که برخی از آنها دارای سوابق خوبی در شکل‌گیری علوم انسانی اسلامی هستند، این کشورها از این جهت وضعیت یکسانی ندارند. مثلاً مصری ها با وجود پیشینه تمدنی و علمی خوب در حال حاضر شرایط رضایت بخشی ندارند. آنها به دلیل نزدیکی به حوزه تمدن غربی و زودتر یافته‌های تمدن غربی را اخذ و شروع به نقد و اخذ آن کردند. پیشینه غنی عراق در تولید اندیشه نیز مربوط به زمان گذشته است، ولی اکنون شرایط مساعدی ندارند.

افغانستان هم از همین قبیل کشورهای اسلامی به شمار می‌رود که پیشینه بسیار درخشانی در شکل‌گیری تمدن اسلامی دارد و به تعبیر حضرت آیت‌الله خامنه‌ای اگر متفکرین حوزه فقه، تفسیر، حدیث و … افغانستان را یک‌طرف بگذاریم به‌اندازه تمام کشورهای مغرب اسلامی و شاید بیشتر از آنان متفکر و اندیشمند به جهان اسلام و تمدن اسلامی ارائه کرده است.

افغانستان مخصوصاً در حوزه بلخ و بامیان بزرگانی چون مولوی، فارابی، ابن‌ سینا، سنایی غزنوی و ابوریحان بیرونی دارد، اما این کشور بزرگ و متفکرپرور اکنون وضعیت بسیار فلاکت‌بار و ناگواری دارد و از جهات مختلف امنیتی و سیاسی دچار تفرقه و بلایای طبیعی و غیرطبیعی نظیر دخالت استعمارگران است، اما ما با توجه به پیشینه تاریخی و نیز تعامل نزدیک با اندیشمندان افغانستانی در ایران یقین داریم آنها می توانند در عرصه تولید علوم انسانی اسلامی سهمی بزرگ داشته باشند.

افغانستان هم از همین قبیل کشورهای اسلامی به شمار می‌رود که پیشینه بسیار درخشانی در شکل‌گیری تمدن اسلامی دارد و به تعبیر حضرت آیت‌الله خامنه‌ای اگر متفکرین حوزه فقه، تفسیر، حدیث و … افغانستان را یک‌طرف بگذاریم به‌اندازه تمام کشورهای مغرب اسلامی و شاید بیشتر از آنان متفکر و اندیشمند به جهان اسلام و تمدن اسلامی ارائه کرده است.

*آیا وضعیت فعلی افغانستان در حوزه علوم انسانی را امیدوارکننده دیدید؟

همانگونه که در ابتدا بیان کردم، پیشینه تاریخی درخشان افغانستان به ما می گوید که این ملت دارای استعدادی کم نظیر است و باید به آن امیدوار بود بعلاوه اینکه در سه کنگره ای که تابحال برگزار شده از همه متفکرین و محققین برای ارسال آثار خود، دعوت به عمل آمد و اندیشمندان و محققین هم استقبال کردند در برخی از کمیسیون‌ها (از جمله کمیسیونهای روانشناسی، جامعه شناسی، علوم سیاسی و تعلیم و تربیت) بهترین مقالات از آن دوستان افغانستانی بود.

*علوم انسانی در افغانستان در چه شرایطی است؟

علوم انسانی در افغانستان بسیار عقب مانده است و باید ده ها سال تلاش کنند که به وضع کنونی ما برسند. واقعیت این است که رشد نظام آموزشی در افغانستانی قابل توجه است؛ دانشگاه ها در حال افزایش، دانشجویان در حال تربیت و رشته ها در حال تقویت هستند ولی این رشد در فضای علوم انسانی سکولار در حال اتفاق افتادن است، غربی ها دارند این فرآیند را مدیریت می کنند و طبیعی است که هرچقدراین موضوع گسترش پیدا کند منجر به سکولارتر شدن جامعه افغانستان می شود.

*حضور ایرانیان در حوزه علوم انسانی چه سودی برای مردم افغانستان دارد؟

ما می توانیم حضور مناسب و موثر داشته باشیم. با توجه به اینکه زبان مشترکی داریم، باید منابع علمی و اعتقادی خویش را در اختیار آنها قرار بدهیم و اساتید خود را جهت آموزش هرچه بهتر به افغانستان اعزام کنیم. آنها می توانند فردای علوم انسانی در حال رشد را تا حدود زیادی در اختیار بگیرند و این دلیل و هدف بزرگی بر حضور جدی ما در افغانستان است.

علوم انسانی در افغانستان بسیار عقب مانده است و باید ده ها سال تلاش کنند که به وضع کنونی ما برسند. واقعیت این است که رشد نظام آموزشی در افغانستانی قابل توجه است؛ دانشگاه ها در حال افزایش، دانشجویان در حال تربیت و رشته ها در حال تقویت هستند ولی این رشد در فضای علوم انسانی سکولار در حال اتفاق افتادن است

*چگونه می‌توانیم تأثیرگذار باشیم؟

افغانستان جولانگاه تفکر وهابی و سلفی است. تفکری که به شدت از عقلانیت گریزان است. هرچقدر تفکر عقلانی و علمی در جامعه افغانستان تقویت بشود تفکر وهابی و سلفی بیشتر منزوی خواهد شد، زیرا جامعه افغانستان متمایل به عقلانیت است و  استقبال از پیشرفت اندیشه و علم در این کشور بسیار بالا است. این جریان به هر میزان که تقویت بشود، بیشتر تاثیرگذار خواهد بود. از آن سو باید با جریانهای سکولار از طریق تربیت شاگردان مومن به مبانی اسلام و نیز تغذیه جریانهای فکری با منابع و تولیدات علمی متکی به مبانی اسلامی تضعیف کرد.

*از نظر شما چه ملاحظاتی لازم برای پیشرفت افغانستان در حوزه علوم انسانی باید مورد توجه قرار بگیرد؟

با توجه به اینکه افغانستانی ها خودشان به شرایط فعلیشان اشراف دارند. نیروی با کیفیت و دلسوز در بین آنها هم کم نیست که بسیاری از آنها در ایران رشد کرده اند. باید کار را به خودشان سپرد و مدبرانه تغذیه اشان کرد. افغانستان در شرایط فقر و عقب ماندگی است و این دو جریان سلفی و سکولار هرکدام به سمتی مردم را سوق می دهند و سرمایه های کشور را به اشکال غیرمتعارف خرج میکنند.

در افغانستان برنامه های رسانه ای و تعداد شبکه های خصوصی، به ۴۸ شبکه می رسد که اکثریت آنها تحت نگاه های سکولار و یا نگاه های وهابی و سلفی هستند؛ رسانه ها بیشتر نگاه سکولار دارند حتی آنهایی که زمینه مذهبی و تحت اشراف آیت‌الله های بزرگ هستند.

در حقیقت، باید نهایت دقت و ظرافت را به خرج داد. مردم افغانستان به علت ارتباط خوبشان با جامعه علمی ایران نیروهای خیلی خوبی تربیت و تقویت کرده اند، باید از این افراد حمایت مالی و فکری کرد و اعتماد به نفس به آن‌ها داد و در جهت شاگرد پروری آنها به آنها کمک کرد اما این حمایتها باید با احتیاط فراوان و با مدیریت انجام شود؛ بدین دلیل که وهابی ها و سلفی و در مقابلشان سکولار ها به شدت مراقب اوضاع هستند که از مدیریت ایران و تفکر انقلاب اسلامی در آنجا جلوگیری کنند.

*وجود سلفی‌ها و وهابیون چه خطری برای اندیشمندان علوم اسلامی افغانستان دارد؟

از آنجایی که سلفی ها و وهابیون منطق و عقلانیت ندارند، اگرپی ببرند جمع های فکری سالم و نزدیک به تفکر انقلاب اسلامی در حال شکل گرفتن است، شروع به آزار، قتل و کشتار می کنند و بهانه جدیدی برای ظلمهای عظیمشان می شود و در نهایت نیروهای زبده را از بین می برند. لذا هرگونه تعاملی که با اندیشمندان افغانی، باید به گونه ای باشد که ایشان بیشتر از این در فشار و مضیقه قرار نگیرند. فعالیت های ما می تواند بسیار مثمرثمر باشد در صورتی که در گزارش عملکردمان هم حساسیت بیشتری داشته باشیم.

همچنین لازم به ذکر است که کنگره بین المللی علوم انسانی اسلامی قبل از این در کشورهای مالزی، لبنان و اندونزی نشست هایی برپا کرده است. امسال به دلیل فعالیت اندیشمندان افغانی این سمینار علمی در افغانستان برگزار شد.