انگلیسی‌ها در جنوب

دنیای اقتصاد:کتاب سفرنامه آرنولد ویلسون یا تاریخ سیاسی و اقتصادی جنوب غربی ایران، تالیف یکی از افسران انگلیسی است که میان ایرانیان شهرت فراوان دارد و فعالیت‌های او در نواحی جنوب غربی ایران زبانزد مردم منطقه است. وی در سن 23سالگی با درجه سرجوخگی عازم ایران شد و عمدتا به کار نظارت و نقشه‌برداری از اراضی جنوب ایران برای اکتشاف نفت اشتغال داشت و در زمان کشف اولین چاه نفت در ایران حضور داشت.

ویلسون تقریبا گزارش‌های هر روزه‌ای را در قالب یادداشت‌های رسمی و اداری برای روسای مافوق خود در بوشهر تنظیم می‌کرد که از آنجا برای اداره امورخارجه دولت متبوعش در هندوستان فرستاده می‌شد، اما وی هیچ‌گونه رونوشتی از این گزارش‌ها برنداشته و در نتیجه آنچه در سفرنامه‌اش به بیان آن پرداخته گاهی بیش از حد جنبه شخصی پیدا کرده است. به علاوه همان‌گونه که خود در کتاب اشاره می‌کند به جهت عدم دسترسی به اسناد و کتابخانه‌ها در محل ماموریتش نتوانسته صحت وقایع و سال‌های تاریخی را که به نقل آن پرداخته، مطابقت دهد. بخش عمده‌ای از کتاب برگرفته از نامه‌هایی است که وی از شرح احوال و کارهای خود به پدر و مادرش نوشته است، اما آنچه این کتاب را به راستی برای خواننده ایرانی ارزشمند می‌کند، آن است که کتاب به نوعی از عملیات و فعالیت‌های ماموران انگلیسی در اواخر دوره قاجار پرده برمی‌دارد و به ویژه اقداماتی که در آن زمان در جریان اکتشاف منابع نفت جنوب و بهره‌برداری از آنها صورت پذیرفته را تا حدودی آشکار می‌کند.

ویلسون به غیر از ثبت خاطرات خود در این زمان آثار و تالیفات دیگری نیز دارد که مهم‌ترین آنها برای ما ایرانیان کتاب «کتابشناسی یا فهرست کتب خارجی راجع‌به ایران» است. همچنین کتاب‌های «ایران نو» و «خلیج‌فارس» نیز به‌گونه مستقیم اطلاعات ارزشمندی در رابطه با ایران به دست می‌دهد. به علاوه وی در سفرنامه اش به این امر اشاره دارد که به جهت دستمزد اندکی که پیش از اکتشاف نفت از کمپانی دریافت می‌کرده ناچار بوده برای برخی از جراید یومیه در هندوستان و مجلات نظامی کلکته و بمبئی و گاهی اوقات نیز برای مطبوعات انگلستان مقالاتی بنویسد که در خلال این یادداشت‌ها نیز می‌توان در رابطه با اوضاع ایران اطلاعات مختلفی به‌دست آورد.