بسته عملیاتی در بازار کشاورزی

محمدحسین بابالو:ثبت بیش از یک میلیون تن معامله جو در بورس کالا واقعیتی است که از تغییر شکل معاملات محصولات کشاورزی از شیوه سنتی آن به رویکرد مدرن در چارچوب بورس‌های کالا حکایت دارد. حمایت‌های وزارت جهادکشاورزی و مخصوصا شخص وزیر در کنار تصویب ماده 33 قانون بهره‌وری بخش کشاورزی و دستورالعمل اجرایی آن همچنین توجه به ابزارهای نوین مالی را می‌توان بسته‌ای از سیاست‌های حمایتی در کنار رویکردی اجرایی به شمار آورد که چشم‌انداز روشنی از آینده معاملات این قبیل محصولات در بورس کالا را ترسیم کند. در این خصوص، نمی‌توان از زحمات مهندس حجتی وزیر محترم جهادکشاورزی چشم‌پوشی کرد. نگاهی به تجربه معاملات محصولات کشاورزی نشان می‌دهد که عرضه جو دامی استان‌های مختلف در بورس کالا از اواخر فروردین ماه ۹۵ آغاز شده و در قالب این طرح، معاملاتی به ارزش بیش از ۷ هزار میلیارد ریال در بورس کالا صورت پذیرفته است.

تصویب ماده 33 قانون افزایش بهره‌وری بخش کشاورزی در اسفندماه سال 94 را می‌توان یکی از بزرگ ترین رخدادها در معاملات محصولات کشاورزی به شمار آورد که اهمیت آن در بررسی بندها و تبصره‌های این قانون کاملا مشهود است. در این ماده قانونی آمده است: از تاریخ تصویب این قانون، علاوه بر اجرای قانون خرید تضمینی محصولات كشاورزی، در قالب بودجه‌های‌سنواتی و اعتبار مصوب، سیاست قیمت‌تضمینی نیز برقرار می‌شود. تولیدكنندگان محصولات‌كشاورزی می‌توانند محصولات خود را در بورس تخصصی كالای كشاورزی عرضه کنند. در صورت كاهش قیمت بورس نسبت به قیمت تضمینی اعلام‌شده از سوی دولت، مابه‌التفاوت آن توسط دولت به تولیدكنندگان پرداخت می‌شود. وزارت جهادكشاورزی مكلف است هر ساله متناسب با شرایط تولید و بازار، محصولات تحت سیاست خرید و قیمت تضمینی را انتخاب و اعلام کند.

در این قانون که پس از تصویب، به دستورالعمل قیمت تضمینی به جای خرید تضمینی معروف شد؛ بورس کالا به‌عنوان مرجعی تخصصی برای خرید محصولات کشاورزی تبدیل شد که مابه‌التفاوت بهای مورد معامله در بورس با قیمت‌های مصوب دولتی، به‌صورت مستقیم از جانب دولت به کشاورز پرداخت می‌شود. با توجه به این موارد، شرایط ایده‌آلی برای معامله محصولات کشاورزی در بورس کالا فراهم شده که با توجه به زمان برداشت جو دامی و عرضه آن در بورس کالا، هم‌اکنون داده‌های این معاملات، به سادگی در دسترس است. آمارها نشان می‌دهد که بیش از یک میلیون تن انواع جو دامی در بورس کالا در هفت ماه ابتدایی سال جاری داد‌و‌ستد شده است. به‌صورت دقیق‌تر، انبارهای پذیرش شده بورس کالا در سراسر کشور طی هفت ماه ابتدایی سال جاری بالغ بر یک میلیون و ۱۴۴ هزار تن جوی دامی را از کشاورزان تحویل گرفته‌اند که تا ابتدای هفته جاری یک میلیون و 20 هزار تن آن از طریق بورس کالا به فروش رفته است و تا کنون پول حاصل از فروش محصول جوی دامی بیش از ۵۵ هزار کشاورز جو‌کار در سراسر کشور به حساب آنان واریز شده است. این مطلب به تنهایی خود رکوردی عظیم در معاملات محصولات کشاورزی در بورس کالا به شمار می‌آید هرچند با توجه به زمان برداشت ذرت در روزهای اخیر، می‌توان به ادامه این رکورد‌شکنی‌های حجم معامله محصولات کشاورزی در بورس کالا، باز هم امیدوار بود اما این تمام ماجرا نیست. رونق محصولات کشاورزی را باید در شرایطی مورد رصد و رهگیری قرار داد که چند رخداد مهم در این بازار محقق شده است. سیاست‌های حمایتی وزارت جهاد کشاورزی در دوره مدیریتی فعلی که به شدت در برابر واردات محصولات کشاورزی موضع‌گیری کرده و از تولید داخل تا حد امکان حمایت کرده است را باید یکی از مهم‌ترین واقعیت‌های بازار محصولات کشاورزی در ماه‌ها و حتی سال‌های اخیر محسوب کرد که از یکسو حجم عرضه داخلی را افزایش داده و از سوی دیگر در برابر محصولات وارداتی موضع‌گیری کرده است. این دو رویکرد اصلی در کنار واقعیتی به نام بحران منابع آب در سال‌های اخیر خود نشان‌دهنده موفقیت‌های بزرگی در تولید محصولات کشاورزی به شمار می‌آید که در افزایش حجم تولید گندم نیز مؤثر بوده است. با توجه به موارد فوق در کنار وجود بستری امن و شفاف برای معاملات این قبیل محصولات در بورس کالا، شاهد رکورد‌شکنی‌های پیاپی حجم معامله محصولات کشاورزی هستیم هرچند این موارد نیز به تنهایی بیانگر واقعیت‌های این بازار به شمار نمی‌آید. اگر به تجربه ماه‌های قبل نگاه کنیم شاهد هستیم که بدنه تصمیم‌سازی و اجرایی دولت با محوریت وزارت جهاد کشاورزی به کمک انتشار اوراق سلف استاندارد موازی گندم در بورس کالا، گام بزرگی در جهت تأمین مالی کشاورزان و پرداخت مطالبات آنها در زمانی محدود برداشته است، بنابراین برای بررسی تمامی این موارد، بهتر است اقدامات صورت گرفته در بخش کشاورزی را به‌عنوان بسته‌ای اجرایی مورد بررسی قرار دهیم که اجزای آن عبارتند از:

- اجرایی شدن سیاست‌های قیمت تضمینی به جای خرید تضمینی ذیل دستورالعمل‌های اجرایی بند 33 قانون افزایش بهره‌وری بخش کشاورزی

- پذیرش گسترده انبارهایی مورد اعتماد در اقصی نقاط کشور با محوریت استان‌هایی همچون خوزستان، کرمانشاه، فارس و...

- عرضه سریع در بورس کالا در رینگ کشاورزی با انجام فرآیندهای بازاریابی گسترده

- معامله شفاف در بورس و پرداخت سریع وجه به کشاورزان

- برنامه‌ریزی، پذیره‌نویسی و عرضه اوراق سلف استاندارد موازی برای تامین مالی گندم

- تلاش برای تحویل فیزیکی کالای مورد معامله در کمترین زمان ممکن با قید توجه به کیفیت محصول

- جذب خریداران و فروشندگان بیشتر برای افزایش حجم معاملات در بورس کالا

- تلاش برای پرداخت مطالبات کشاورزان ذیل تفاوت قیمت معامله با قیمت‌های تضمینی

موارد فوق را می‌توان بسته‌ای از عملکردهای اجرایی، بازاریابی و مشورتی انجام شده در بورس کالا و وزارت جهاد کشاورزی دانست که به کمک یکدیگر، شرایط جدیدی را پیش روی بازار محصولات کشاورزی ترسیم کردند.

هم‌اکنون تورم بهای مواد غذایی در بازارهای جهانی به شدت خودنمایی می‌کند یعنی متوسط قیمت محصولات کشاورزی و دامی همچنین لبنیات، گوشت قرمز، غلات و بسیاری دیگر از این قبیل کالاها به شدت در حال افزایش است که این رخداد در آمارهای فائو نیز خودنمایی می‌کند. حال با توجه به این جریان غالب، هنوز رشد قیمت‌های محسوسی در بازار جو، گندم و ذرت دیده نشده است. با توجه به پایان یافتن زمان برداشت در غالب کشورهای جهان، از هم اکنون باید نگران تغییر جهت بهای غلات بود که می‌تواند چهره جدیدی از بازار را ترسیم ‌کند. این در حالی است که رشد قیمت ذرت در بازارهای جهانی آغاز شده و این روند می‌تواند باز هم ادامه داشته باشد. شاخص مواد غذایی فائو در ماه سپتامبر با 9/ 2 درصد رشد نسبت به مدت مشابه سال قبل خود رو‌به‌رو شده است همچنین این شاخص نسبت به مدت مشابه سال قبل نیز 10 درصد افزایش داشته است.