طنین نوحه ۲۱ ضرب کرب زنان در مازندران به گوش نمی‌رسد

خبرگزاری مهر - گروه استان‌ها: کرب زنی از آیین‌های سنتی و پرپیشینه مازندران است که سالیان سال در ماه محرم و عزاداری سالار شهیدان به‌ویژه در دهه اول ماه محرم اجرا می‌شود.

کرب تکه چوبی است تراشیده شده، به‌اندازه‌ای که در کف دست جا می‌گیرد و سطح بیرونی آن صاف است و در پشت آن بندی قرار دارد که به پشت دست می‌افتد. کرپ در کف دست قرار می‌گیرد و انگشتان برگرد آن حفاظ می‌شوند، یک جفت کرب را در دست می‌گیرند و به آهنگ نوحه‌ای که خوانده می‌شود آن‌ها را بر هم می‌کوبند و کرب زنان ضمن هماهنگی و همنوایی باهم نمادی از همدلی و اتحاد از خود نشان می‌دهند و ناله کرب آنان بیانگر ناله جمادات و زمین و زمان‌بر حسین (ع) ویارانش است.

معمولاً خراطان، چوب‌های کرب را تهیه می‌کنند که دسته‌های گرد آن باعث می‌شود تا هنگام استفاده افراد، دست حالت راحتی داشته باشد، همچنین کرب دو لبه صاف دارد که همانند سنج به هم زده می‌شود لذا دسته‌های گرد، به‌طورمعمول ۲۱ ضرب را می‌زدند اما نخبه‌هایی که هنرمندانه این ۲۱ ضرب را می‌زدند اندک بودند و کارهایشان بسیار زیبا بود.

نوحه‌ای که در مراسم کرب‌زنی خوانده می‌شود ۲۱ ضرب نام دارد  که از تک‌ضرب شروع می شود و همین‌طور دو، سه و پنچ ضرب به بالا، تا اینکه ۲۱ ضرب کامل شود، همچنین گروه نخبه، وسط دایره کرب‌زنی می‌ایستد وقتی مداح در مراسم کرب‌زنی شروع به خواندن کرده و به ضرب بیست‌ویکم می‌رسید، گروه نخبه که در مرکز دایره قرار دارند با حرکتی هماهنگ و رو به بالا به‌طوری‌که گویی از زمین به‌سوی آسمان پرواز می‌کنند، کرب را می‌زدند.

کرب زنان ضمن هماهنگی و همنوایی باهم نمادی از همدلی و اتحاد از خود نشان می‌دهند و ناله کرب بیانگر ناله جمادات و زمین و زمان‌بر حسین (ع) ویارانش است. کرب زنی از آیین‌های سنتی عزاداری مردمان منطقه طبرستان بوده و امروز این آیین کمتر اجرا می‌شود و بسیاری از جوانان نمی‌دانند کرب زنی چیست.

در مراسم کرب زنی، از کرب به‌جای سینه‌زنی استفاده می‌کردند و با استفاده از دوتکه چوب که در دست داشتند به عزاداری می‌پرداختند و نوحه‌هایی که توسط شعرای محلی مازندران سروده می‌شد نیز خاص کرب زنی بود.اکنون آیین کرب زنی در برخی از مناطق روستایی و شهری استان رواج دارد و بجای سینه‌زنی کرب زنی می‌کنند و می توان در ایام عزاداری سالار شهیدان، آیین کرب زنی را در روستای آقا ملک و یا شهر رضی کلا بابل مشاهده کرد.

با رواج یافتن سینه‌زنی، آیین کرب زنی آرام‌آرام به فراموشی سپرده شد و از نیمه قرن جاری نیز زنجیرزنی جایگزین کرب زنی شده است

با رواج یافتن سینه‌زنی، آیین کرب زنی آرام‌آرام به فراموشی سپرده شد و از نیمه قرن جاری نیز زنجیرزنی جایگزین کرب زنی شده است، این درحالی است که زنجیرزنی در آیین‌های عزاداری سابقه طولانی ندارد و باید بررسی شود چگونه این مراسم، جایگزین آیین کرب زنی شده است و ریشه‌اش از کجاست.

اکنون شعرها و نوحه‌هایی که توسط شاعران سروده می‌شود و مداحان می‌خوانند، مخصوص زنجیرزنی است، یعنی شیوه‌های عزاداری از کرب به زنجیر تغییریافته است.

یکی دیگر از آیین های مردم مازندران حرکت دسته قوم بنی اسد یا دسته عرب‌هاست که دوازدهم محرم، سومین روز شهادت امام به راه می‌افتند؛ افراد این دسته لباس‌های بلند و سفید می‌پوشند و بیل و کلنگ همراه برمی‌دارند و چنین می‌نمایانند که برای دفن شهیدان کربلا می‌روند. نوحه‌هایی هم که می‌خوانند، از همین امر حکایت می‌کند. این دسته درواقع ترکیبی از دسته‌گردانی و شبیه‌خوانی است.

بنابر روایت تاریخی، قوم بنی اسد از اعراب ساکن در سواحل فرات بودند و روز سوم عاشورا به محل قتلگاه رفتند و اجساد شهیدان را دفن کردند.

سلام علم ها در محرم

در شب هفتم محرم مراسم علم بندان انجام می‌گیرد. مردم به‌پای علم‌ها رفته و به‌اصطلاح علم را لباس می‌کنند. زنان و مردان در کنار علم‌ها داخل تکایا حضور یافته و با گلاب آن‌ها را شست وشو می‌دهند. هر کس نذر یا حاجتی دارد پارچه سبزی به آن می‌بندد.
 
بعد از انجام کارهای اولیه چند نفر از جوانان قوی برای حمل علم انتخاب می‌شوند، عزاداران با فرستادن صلوات علم‌ها و علامت‌ها را حرکت می‌دهند. زمانی که علامت‌دار با علم هیئت دیگر در طرف مقابل روبه‌رو شد با پایین آوردن سر علامت به آن‌ها سلام می‌دهد.

در روزهای دهه اول محرم موضوع روضه‌خوانی هرروز، تقریباً مشخص است به‌ویژه در روزهای هفتم تا دهم به مرثیه‌خوانی برای حضرت علی‌اکبر (ع)، حضرت قاسم (ع)، حضرت عباس و امام حسین (ع) اختصاص دارد.

روضه‌خوانی معمولاً تا آخر ماه صفر ادامه پیدا می‌کند. خطیبان و مرثیه‌خوانان این مجالس، اغلب روحانیان و مداحان محلی هستند. از مجالس روضه‌خوانی برای طرح مسائل و مشکلات اجتماعی و بخصوص در روستاها برای جلب همیاری مردم در امور عمرانی استفاده می‌شود.

بارزترین و قدیمی‌ترین شکل عزاداری دسته‌گردانی است که در تمام نقاط مازندران رواج دارد. شیوه سینه زدن، حالات و حرکات بدن و دست‌ها، شیوه حرکت دسته، در دو صف و یا به‌صورت جمعی و در یک یا دو گروه، نحوهٔ نوحه‌خوانان و دم (واگیر) گرفتن و انواع و مناسبت و زمان نوحه‌های سینه‌زنی، در همه‌جا یکسان نیست؛ شور و هیجان آن نیز در نقاط مختلف و برحسب زمان و موقعیت، متفاوت است و توضیح دقیق همه این‌ها و ویژگی‌های هر محله و منطقه تفصیلی جداگانه را می‌طلبد.

دسته‌های زنجیرزن امروزه در تمام شهرها و بسیاری از روستاهای مازندران، منسجم‌ترین دسته‌های عزاداری هستند. زنجیرزنی در مازندران نسبت به سایر اشکال دسته‌گردانی جدیدتر است و از حدود ۳۰ سال پیش معمول شده و درواقع جایگزین قمه‌زنی گردیده است. زنجیرزنان لباس سیاه می‌پوشند، در دوصف مقابل هم حرکت می‌کنند.
 
نوحه‌خوان در میان دسته راه می‌رود تا صدایش به همه برسد. زنجیرزنان هم آهنگ با صدای سنج ترجیع‌بند نوحه را پاسخ می دهند. وسیله زنجیر زدن چند رشته زنجیر است که انتهای آن‌ها به دسته‌ای چوبی یا فلزی متصل شده است. زنجیر زن دسته زنجیر را به دست گرفته با آهنگ سنج و طبل و دهل رشته‌های زنجیر را به پشت خود می‌کوبد.