زادروز نظریه‌پرداز «انتخاب عمومی»

جیمز بوکانان، اقتصاددان آمریکایی سوم اکتبر سال 1919 در مورفريزبورو، ايالت تنسي به دنیا آمد. او در سال 1986 به‌خاطر تحقيقاتش در زمينه «توسعه مباني قراردادي و اساسي در نظريه اقتصادي- سياسي تصمیم‌گيري»، جايزه نوبل اقتصاد را دريافت کرد. بوکانان در سال 1941 از دانشگاه تنسي ليسانس و در سال 1948 با استفاده از بورس تحصيلي از دانشگاه شيکاگو دکترا گرفت. در همين دانشگاه، شاگردان بسياري تربيت کرد و مقالات مختلفي به رشته تحرير درآورد. بوکانان در طول سال‌هاي 1968-1956 در دانشگاه ويرجينيا فعاليت داشت. در سال 1968 با ترک دانشگاه ويرجينيا به دانشگاه کاليفرنيا در لس‌آنجلس رفت و مدت يک سال با اين مرکز همکاري علمي داشت. در سال 1969 با دعوت انستيتوي پلي‌تکنيک ويرجينيا تا سال 1983 به‌عنوان مدرس و محقق به فعاليت پرداخت.

يکي از مهم‌ترین کارهاي وي در اقتصاد، ارائه تجزيه و تحليل محکمي از نظريه همکاري متقابل است. بوکانان بنيان‌گذار نظريه انتخاب عمومي (Public choice) است. نظريه مزبور مبتني بر فرض متعارف اقتصاددانان از انسان به‌عنوان يک عامل منطقي که در تلاش براي حداکثر کردن سود خويش است، ياد می‌کند. نظريه انتخاب عمومي يا بررسي اقتصادي تصمیم‌گيري غيربازاري یا به زبان ساده‌تر، تلاش براي کامل کردن نظريه مبادله بازار به کمک نظريه عملکرد بازارهاي سياسي است. رشته انتخاب عمومي که از درون رشته دارايي عمومي متجلي شد به مطالعه رابطه بين دولت‌ها و افراد مي‌پردازد. از ديگر زمينه‌هاي فعاليت وي می‌توان به يکپارچگي تجزيه و تحليل تصمیم‌گيري سياسي (انتخاب عمومي) نسبت به اساس نظريه اقتصادي اشاره کرد که خود منبعي است براي آنچه امروزه به نظريه عمومي اقتصاد معروف است.

بوکانان بر اجراي يک نظام مالياتي عادلانه تاکيد دارد که در قالب آن ثروتمندان و صاحبان درآمدهاي بالا بايد ماليات بيشتري بپردازند. در ضمن او از صرف هزينه‌هاي عمومي به‌ويژه در بخش آموزش و نظاير آن توسط دولت حمايت می‌کند و آن را نوعي جبران آسيب‌هاي ناشي از کارکرد غيرعادلانه نظير بهره‌وري نهايي تلقي می‌کند. علاوه بر اين، توزيع عادلانه خدمات دولتي را نيز مورد تاکيد قرار می‌دهد به‌طوري که براي آن نوعي ضابطه مطرح می‌شود. بر مبناي اين ضابطه، هر فرد بايد احساس رضايت خاطر کند که منافعي در برابر پرداخت ماليات به او خواهد رسيد.

بوکانان به دليل خدمات بی‌شماري که به مراکز مختلف در زمينه‌هاي گوناگون ارائه کرد، جوايز و مدارک افتخاري متعددي را دريافت کرده است. در سال 1982 دانشگاه گيسن آمريکا، دکتراي افتخاري اقتصاد را به وي اعطا کرد. در سال 1983 از سوي انجمن اقتصاددانان آمريکا نشان تشخص به او اعطا شد علاوه بر اين در سال 1984 از سوي دانشگاه زوريخ دکتراي افتخاري ديگري دريافت کرد و در همان سال مدال ويژه فرانک سيدمن در رشته اقتصاد سياسي را به‌دست آورد. این اقتصاددان برجسته در ژانویه سال 2013 درگذشت.