نماد شجاعت صفویان رنگ باخت/«شیخ جبرئیل» رها شده به دست برف و باد

خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها: زمانی که بقعه الله الله بر روی مقبره شیخ صفی‌الدین اردبیلی جد خاندان صفوی احداث می‌شد؛ مقبره مشابهی برای پدر شیخ صفی‌الدین در سه کیلومتری اردبیل در قریه‌ای به نام کلخوران احداث شد.

گفته می‌شود این دو بنای تاریخی با تونل‌های زیرزمینی به یکدیگر و به تعدادی از خانه‌های قدیمی اردبیل راه دارند و اهمیت راهرو سازی به لحاظ حفاظت از بنا و ساکنان آن در شرایط حساس و بحرانی بوده است.

هر چند حال ناخوشی در بقعه ثبت جهانی شده شیخ صفی‌الدین اردبیلی مشاهده می‌شود، اما در قریه کلخوران که امروز به یکی از محلات شهر اردبیل تبدیل شده نیز وضعیت بنای تاریخی که زمانی از آن به عنوان دومین بنای اصلی تاریخی اردبیل یاد می‌شد، چندان مطلوب نیست.

بطوریکه مشاهده میدانی خبرنگار مهر نشان می‌دهد، در این بنا نه تنها خبری از ترمیم و مرمت نیست بلکه نگه‌داری اولیه آن حتی در حد یک فضای سبز داخل شهر اردبیل نیز مورد توجه قرار نمی‌گیرد.

وضعیت نامطلوب محوطه و ساختمان‌ها

کلخوران از زمان حیات شیخ صفی‌الدین بر او و اولادش وقف شده و مهم‌تر آنکه واقفان به استناد کتاب تاریخی و مستند «اردبیل در گذرگاه تاریخ» نوشته بابا صفری از نوادگان چنگیز و فرزندان هلاکوخان مغول بوده‌اند که بر ممالک ایران سلطنت می‌کردند[span dir='LTR'].

بقعه شیخ جبرئیل که این قریه را بنام شیخ کلخوران شهره کرده است به استناد کتب تاریخی یا در زمان سلاطین صفوی ساخته شده یا در زمان شیخ صدرالدین پسر شیخ صفی و همزمان با گنبد الله الله بقعه شیخ صفی احداث شده است.

این بنای تاریخی با وجود اینکه توسط نگهبان مستقر در محل نگه‌داری می‌شود اما در مجموع جزو رنگ‌باخته‌ترین آثار تاریخی استان اردبیل محسوب می‌شود بطوریکه حتی از موقوفات خود نیز جهت نگه‌داری بهره‌ای نبرده است.

مسئولان میراث فرهنگی اردبیل یا نسبت به قدمت و تاریخ این بنا بی‌توجه هستند و یا هیچ شناختی از آن ندارندغفلت در رسیدگی به محوطه این اثر تاریخی موجب شده چهره نامطبوع محوطه و پیرامون بنا دل هر دوستدار تاریخی را بلرزاند.

نه تنها سال‌ها است ساماندهی اطراف بقعه تغییری به ظاهر محوطه نداده بلکه این روزها به نظر می‌رسد حتی رسیدگی‌های جزئی از جمله تمیزکاری و رسیدگی به فضای سبز و حتی بهداشت بقعه نیز مورد غفلت است.

تا جایی که یکی از بازدیدکنندگان با ابراز گله‌مندی از وضعیت این بقعه تصریح کرد: مسئولان میراث فرهنگی اردبیل یا نسبت به قدمت و تاریخ این بنا بی‌توجه هستند و یا هیچ شناختی از آن ندارند.

محمدعلی رحمتی که برای مطالعه به این بنا مراجعه کرده بود به خبرنگار مهر گفت: متأسفانه وضعیت نگه‌داری بقعه در شان و تاریخ آن نیست.

مرمت غیراصولی نیز متوقف شد

تلاش خبرنگار مهر برای دریافت نظرات مسئولان میراث فرهنگی استان بی‌نتیجه ماند و با وجود تماس مکرر حاضر به پاسخگویی نشدند.

با این وجود خبرگزاری مهر به پاس رسالت فرهنگی خود وضعیت این بنای تاریخی را مورد بررسی قرار داده است و انتظار می‌رود نسبت به رسیدگی به آن اقدام عاجل صورت گیرد.

یکی از مهم‌ترین ایراداتی که در بنای تاریخی شیخ جبرئیل مشاهده می‌شود، مرمت‌های غیراصولی است.

بطوریکه حفره‌های متعددی در گچ‌بری‌ها ایجاد شده و محل لانه گزینی پرندگان است  و با این وجود رسیدگی نمی‌شود.

برای ترمیم گچ‌بری‌ها استفاده دفعتی و شتاب‌زده از رنگ و گچ به کررات مشاهده می‌شود و مهم‌تر از همه اینکه حتی مرمت غیراصولی نیز مدت‌ها است متوقف شده است.

یکی از اهالی کلخوران در این خصوص گفت: من هر هفته پنج‌شنبه‌ها برای زیارت بقعه می‌آیم اما مدت‌ها است تغییری در وسایل بقعه یا ساختمان آن ایجاد نشده است.

فاطمه احمد پور تصریح کرد: حتی داخل امامزاده‌ها مدت‌ها است تمیزکاری ندارد و اهالی برخی مواقع خود اقدام به  گردگیری می‌کنند.

قسمت اصلی بقعه که مقبره سه تن از اجداد شیخ صفی از جمله شیخ جبرئیل پدر شیخ صفی، شیخ قطب‌الدین جد او و صلاح‌الدین جد شیخ جبرئیل در آن قرار دارد و هر سه در داخل امامزاده‌ها مدت‌ها است تمیزکاری ندارد و اهالی برخی مواقع خود اقدام به  گردگیری می‌کنند یک جا دفن شده‌اند، گنبد دو پوشی است که بیشترین آسیب را به دلیل مرمت غیراصولی متحمل شده است.

دوپوش بودن گنبد اصلی به علت ایجاد جریان هوا و جلوگیری از پوسیدگی توسط رطوبت بوده که طی بازسازی‌های ناشیانه گچ‌بری‌ها و کاشی‌کاری‌های آن تخریب و حفره‌هایی ایجاد شده که از زیبایی واقعی گنبد کاسته است.

علاوه بر این یکی از مهم‌ترین المان‌های نقاشی این بقعه که تصویر شیر و پلنگ است، به دلیل غفلت در نگه‌داری و یا حداقل بازسازی و مرمت به مرور زمان در حال از بین رفتن است. گفته می‌شود شیر و پلنگ نماد اقتدار و شجاعت و دلاوری صفویان است و تعمداً در بالای سردر این بنا نقاشی شده است.

سنگ‌قبرهای چند صدساله حفاظت نمی‌شود

در کتب تاریخی متعددی از جمله اردبیل در گذرگاه تاریخ به تزئینات نفیس این بنا اشاره شده است. امروز نه تنها از این تزئینات خبری نیست بلکه یکی از بازدیدکنندگان تصریح کرد: به حدی بهداشت داخل بنا با ضعف همراه است که افراد تمایلی به نشستن در آن ندارند.

بقعه شیخ جبرئیل که بارها پشت تریبون افتخارات تاریخی مدیران را شکل داده امروز به واقع به حال خود رها شده است.

در محوطه بقعه نمونه‌های متعددی از سنگ‌قبرهای چند صدساله مشاهده می‌شود که نمونه‌هایی از آن در پشت بقعه شیخ صفی‌الدین اردبیلی نیز وجود دارد.

با این وجود نه تنها طرح و برنامه‌ای برای ساماندهی سنگ‌قبرها مشاهده نمی‌شود بلکه به شکل ناشیانه و فاقد سلیقه در محوطه بقعه پخش شده‌اند.

گفته می‌شود تعدادی از این سنگ‌قبرها متعلق به شهدای جنگ چالدران است و تعدادی نیز به شخصیت‌های بزرگ و تاریخی تعلق دارد.

در محوطه بقعه معروف به باغ شیخ برخی افراد مهم سیاسی و مذهبی دفن شده‌اند که مهم‌ترین آنها مقبره کوچک با سر در بسیار کوتاه و کم‌عرض سید حمزه پسر امام موسی کاظم و برادر امام رضا (ع) است.

دو مقبره آجری دیگر نیز با طاقهای ضربی در داخل محوطه وجود دارد که مقبره شمال شرقی محل دفن سید عوض الخواص جد چهارم شیخ صفی و مقبره شمال غربی محل دفن سید احمد اعرابی جد پانزدهم وی است.

هر چند زمانی عنوان می‌شد موزه تعزیه اردبیل در محوطه بقعه دایر خواهد شد اما در مجموع وضعیت رسیدگی و نگاه داشت این اثر تاریخی نامطلوب است.

مسئولان میراث فرهنگی کمبود اعتبار را بهانه اصلی سرعت لاک‌پشتی طرح‌های مرمت عنوان می‌کنند اما به عقیده بازدیدکنندگان نگه‌داری فضای سبز و بهداشت این بقعه به اعتبارات کلان نیاز ندارد و نباید وضعیت بقعه به شکلی باشد که بازدیدکننده برای دور بعدی تمایلی به بازدید نداشته باشد.