علوم انسانی سکولار با آموزه‌های قرآنی ناسازگار است

به گزارش خبرگزاری مهر، نشست علمی مبانی قرآن شناختی علوم انسانی با حضور اساتید و صاحبنظران قرآن و حدیث،  دانشجویان و دانش پژوهان در سالن فرهنگ پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در شهر مقدس قم برگزار شد.

در ابتدای این نشست که با دبیری علمی حجت الاسلام دکتر غلامرضا بهروزی لک و نقادی حجج اسلام سیدحسین میرمعزی و سعید داوودی برگزار شد، حجت الاسلام محمدعلی اسدی نسب، عضو هیات علمی گروه قرآن پژوهی پژوهشکده حکمت و دین پژوهی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، به عنوان ارائه دهنده بحث ضمن بیان ضرورت تحقیق مبانی قرآن شناختی علوم انسانی اسلامی، به ارائه سخن پرداخت و گفت: قرآن کریم مهمترین منبع آموزه‌های اسلامی و بیان‌کننده تمامی راه‌های سعادت حقیقی آدمیان در دنیا و آخرت است و باید برای خروج از بحران‌های نظری و عملی به آن چنگ زد و مؤمنان نظر و عمل خود را بر پایه آن اصلاح نمایند و از دانش‌های که با آموزه‌های قرآنی ناسازگارند بپرهیزند.

وی افزود: علوم انسانی سکولار با آموزه‌های قرآنی ناسازگار است و باید آنها را اسلامی کرد ولی در امکان اسلامی کردن علوم انسانی اسلامی و ضرورت آن از قرآن، شبهات، سؤالات و دلایل سلبی فراوانی بیان شده است که باید به آنها پاسخ داد.

وی با بیان اینکه علوم انسانی با زندگانی مردم ارتباط نزدیک دارد، گفت: علوم انسانی در سرنوشت همگان نقش دارد و مدعی آن است که دیگر انسان به چیز دیگری از جمله دین نیازی ندارد و عقلانیت ابزاری جای همه چیز را گرفته است. برخی بر آنند که علم انسانی اسلامی نه ضرورت ندارد و نه جایز است؛ بلکه مطلوب هم نیست؛ عده‌ای هم بر اساس مبانی خود آن را  غیر ممکن می‌دانند.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در ادامه با ارائه و بررسی ادله منکران امکان علم انسانی اسلامی افزود: منکران امکان علم انسانی اسلامی، در انگاره‌ نفی جواز، مطلوبیت و ضرورت شواهدی از علم و دین بیان داشته‌اند تا اسلامی کردن علم انسانی را رد نمایند.

وی گفت: علم انسانی اسلامی را به اشکال مختلفی تعریف کرده‌اند اما در این تحقیق منظور از آن در تعریفی مطلوب و پیشینی عبارت است از: گزاره‌هایی نظام‌مند، توصیفی و توصیه‌ای برخاسته از منابع چهارگانه معرفتی اسلام، مرتبط با ماهیت فرافیزیکی انسان و چگونگی، علل و پیامدهای صفات روحی و فعالیت‌های ارادی او اعم از ذهنی و رفتاری در سطح فردی و اجتماعی به منظور شناخت، پیش‌بینی و هدایت و مدیریت انسان و جامعه بشری به سوی کمال حقیقی.

اسدی نسب با بیان مبانی قرآن شناختی علوم انسانی تصریح داشت: صفات و ویژگی‌هایی از کلیت قرآن است که اثبات تحقق تمامی علوم انسانی اسلامی قرآنی، متوقف بر آنهاست و موانع معرفتیِ عقلی و عقلایی را از سر راه تحقق آن برمی‌دارد. این صفات، کاشف ظرفیت قرآن برای اظهار نظر درباره موضوعات مرتبط با علوم انسانی و در علوم انسانی است. از این‌رو می توان از آنها به «پیشاپیش انگاره‌های» علم انسانی اسلامی تعبیر کرد؛ چرا که جایگاه بحث از آنها پیش از دو دسته دیگر از مبانی علوم انسانی است. (مبانی عام علوم انسانی از منظر قرآن مانند مبانی انسان شناختی علوم انسانی از منظر قرآن و مبانی هر یک از علوم انسانی مانند مبانی سیاست از منظر قرآن کریم)

اسدی نسب در پایان افزود: با عنایت به شبهات موجود، مطالب این تحقیق در دو بخش سامان داده می‌شود: بخش اول، امکان تأسیس علوم انسانی بر اساس شبهاتی که در رابطه قرآن با علوم انسانی وجود دارد و با فصولی همانند: مبانی روش‌شناسی قرآن، مبانی زبان‌شناختی قرآن، اهداف قرآن، جامعیت قرآن، فهم و تفسیر قرآن، بخش دوم نیز با سه فصل تحت عنوان: جواز، مطلوبیت و ضرورت تأسیس علوم انسانی اسلامی از منظر قرآن کریم.

در ادامه جلسه نخستین ناقد نشست، حجت الاسلام سعید داوودی طی سخنانی به نقد مباحث مطرح شده پرداخت و گفت: بعد از فرمایش رهبری در زمینه علوم انسانی موجی در این باره ایجاد شد ولی نگرانی که وجود دارد این است که در استفاده از قرآن دچار تفسیر به رأی و ضعف در بهره مندی نشویم مانند مکاتبی که بعد از پیامبر(ص) که تمامی حرف های خود را مستند به قرآن می کردند. باید عنایت ویژه به این خطر داشته باشیم تا مبتلا به آن مسئله نشویم.

داوودی افزود: در این نوشته مخاطب باید به روشنی مشخص باشد تا متناسب با آن بتوانیم از قرآن مطالب ارایه بدهیم مثلا باید برهان عقلی و استدلال از قرآن برای تبیین مسایل حقوقی و … ذکر شود و مسئله در مباحث تعبدی خلاصه نشود زیرا قرآن برای مخالفان حجیت ندارد.

این قرآن پژوه تصریح کرد: در مواضع متعددی در این نوشته از این مسئله که آیات و یا بیانات تفسیری مفسران بزرگ قید شود غفلت شده است. بحث جدی حس و تجربه گرایان با ما این است که آیا چیزی که پا در تجربه و حس ندارد و متافیزیکی است آیا می تواند در مباحث علمی و تجربی ورود کند مثلا صدقه دادن را ما معتقدیم که بلا را رفع می کند ولی یا در بحث معیشت ضنک.

وی با اشاره به اغلال در برخی تعاریف و محتوای مطالب ارایه شده همچنین نقص در کیفیت استناد به آیات افزود: آمده که در قرآن مشتقات واژه علم متعدد ذکر شده و به آیاتی نیز استناد شده اما برخی آیات دلالت ندارد و برخی نیز دلالتش ضعیف است مانند اطلاق عالم بر خدا ذکر شده در حالی که ایات روشنتری برای استناد وجود داشته است و یا اطلاق عالم بر پیامبران در حالی که آنان با عنوان معلم بشریت هستند.

عضو شورای نویسندگان تفسیر نمونه اظهار کرد: مورد دیگر خضر است که اطلاق عالم بر او شده است در حالی که طبق آیه «اوتینا» علما این علم از ناحیه خدا به او  داده شده است.

این محقق قرآنی با اشاره به منابع شناخت در قرآن عنوان کرد: خدا و صفات او که متعلقات شناخت هستند به عنوان منبع معرفی شده است همچنین آیات روشن تری برای استناد وجود داشته که از آن عفلت شده است.

داوودی در پایان تصریح کرد: برخی استنادات تفسیری مستند به تفسیر مربوطه نشده است که مطلب از چه فردی است؛ همچنین پاسخ از قرآن باید مستند به دلیل عقلی قرآنی باشد، لذا دایره مخاطبان ما دو نوع منکران وحی و معتقدان به آن می شود.

در ادامه این نشست دیگر ناقد جلسه حجت الاسلام سیدحسین میرمعزی نیز طی سخنانی گفت: اولین اشکال این است که این مقاله، روش ندارد و بیان نشده که با چه روشی سراغ قرآن بروید البته مولف حتما روش دارد اما این روش تبیین نشده به خصوص اینکه شبهات مطرح شده نیز فراتر از مباحث قرآنی و معطوف به علم دینی است. برای پاسخ دادن به شبهات فلسفی اگر سراغ  باید برهان عقلی از قرآن استخراج و ارائه شود.

میرمعزی بیان کرد: شما امکان، جواز، مطلوبیت و ضرورت علم دینی را در چهار مورد ذکر کردید ولی مشخص نشده که بحث کارآمدی در ذیل کدام مورد است. اشکال محتوایی اساسی نیز وجود دارد و آن این است که توضیح داده اید علم دو اصطلاح دارد یکی منظور از علم یعنی معرفت به صورت تک گزاره ای و علم دیگر به معنای مجموعه ای گزاره ها با هدف و روش واحد است؛ آنچه محور بحث قرار گرفته و از قرآن به شبهات پاسخ داده شده علم مبتنی بر تک گزاره هاست و این در تضاد با موضوع اصلی مقاله یعنی مجموعه علم مبتنی بر گزاره های هدفمند و روشمند است.

رئیس پژوهشکده نظام های اسلامی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی ادامه داد: آنچه مقاله به آن ناظر بود بحث علوم تجربی است و کمتر به علوم اجتماعی و انسانی توجه شده است، لذا وارد دعواهایی که در فلسفه علوم انسانی و تجربی  است و تجربه در علوم انسانی چه جایگاهی دارد نشده اید که ممکن است در این مقاله منعکس نکرده باشید. مولف بین علم به معنای مطلق آگاهی و علم به معنای رشته خلط صورت گرفته یعنی ادعا، رشته است ولی بحث بر روی تک گزاره ها صورت گرفته است.

این نشست علمی با حضور اساتید حوزه و دانشگاه، دانشجویان و دانش پژوهان در سالن فرهنگ پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در شهر مقدس قم برگزار شد.