مدیریت یکپارچه شهری سرآغاز تشکیل حکومت‌های محلی‌

در ايران نيز حكومت‌هاي محلي با تكيه بر حكومت مركزي تا سال‌ها وجود داشت. اما با استقرار نظام سياسي مدرن و شكل‌گيري دولت متمركز در سراسر جهان، حكومت‌هاي محلي تعريف و مفهومي نو يافتند و تحت قوانين جديد شكل گرفتند.

مدل‌هاي مختلف اداره شهر در جهان بيانگر اين نكته است كه دو مدل عمده در اداره شهرها بيش از هر مدل ديگري به‌كار گرفته ‌شده‌اند. ماجرايي كه در شهرهاي بزرگ و كوچك ايران به يك شكل در حال اجراست و اتفاقا شيوه‌اي مدرن و پيشرو در اداره شهرها محسوب مي‌شود. شهرهاي ايران بعد از تصويب قانون بلديه در سال 1286نظام اجرايي جديدي يافتند.

در 1309قانون بلديه مورد بازنگري قرار گرفت و سازوكار تازه‌اي در اداره شهرها شكل گرفت. اما ساختار‌شورا- مدير شهر كه يكي از قوي‌ترين شيوه‌هاي اداره امور شهرهاست از سال 1328در ايران با تصويب قانون تشكيل شهرداري‌ها و انجمن‌شهر و قصبات در كشور به اجرا درآمد. پس از آن نيز قانون لايحه قانوني شهرداري مصوبه 1331شيوه‌اي تازه‌تر از مدل شورا- مدير را در كشور اعمال كرد. اداره شهرهاي كشور تا سال 1334و به هنگام تصويب قانون شهرداري‌ها دستخوش تغيير اساسي شد. الگوي كامل‌تر شورا- مدير در اين دوره در شهرها رايج شد و تاكنون اين شيوه در اداره شهرها فعال است. اما قرار است تا چندي ديگر «لايحه مديريت شهري» از سوي دولت به مجلس ارائه شود. قانوني كه ساختار مديريت شهري كشور را دچار تغيير خواهد كرد اما انتظار براي تقديم اين لايحه به مجلس همچنان وجود دارد. با وجود گذشت تقريبا 2سال از نخستين بررسي‌هاي اين لايحه همچنان سرنوشت آن مبهم است و در محاق ‌.

گزارش :روش‌هاي اداره شهرها يا حكومت‌هاي محلي در جهان به 4دسته تقسيم مي‌شود.

• ‌ شورا -شهردار

اين شيوه از مديريت شهري يكي از سنتي‌ترين مدل‌هاي حكومت شهري است. در اين شيوه شهردار و شوراي شهر با رأي مستقيم مردم انتخاب مي‌شوند و قدرت بين شهردار و شوراي شهر تفكيك شده‌است. شهردار داراي قدرت اجرايي است و شوراي شهر هم قانونگذاري را به‌عهده دارد. در اين مدل شهردار به‌عنوان رئيس‌جمهور شهر و شوراي شهر هم به‌عنوان مجلس عمل مي‌كنند.

مزايا: كارهاي اجرايي و قانونگذاري در اين روش كاملا تفكيك شده است/ مسئوليت‌پذيري در اداره شهر كاملا روشن است/ سياست‌سازي و اجرا در اين شيوه مشخص است/ شوراي شهر به‌صورت جدي‌تري در پي برآورده شدن نيازهاي شهروندان است.
معايب: حجم زياد مسئوليت براي يك نفر (شهردار)/ شهردار يك مدير متخصص نخواهد بود/ امكان تعارض منافع حزبي و سياسي كاري بين شورا و شهردار وجود دارد

• شورا- مدير شهر

اين شيوه از اداره شهر، در بسياري از شهرهاي جهان رواج دارد. اين شيوه برگرفته از روش فعاليت شركت‌هاي تجاري است. اعضاي شوراي‌شهر در اين روش از سوي مردم انتخاب مي‌شوند و به‌عنوان هيأت مديره نقش آفريني مي‌كنند و شهردار از سوي شوراي شهر به‌عنوان مديرعامل انتخاب مي‌شود. در اين شيوه، مدير شهر يا همان شهردار بايد به شوراي شهر پاسخگو باشد.

در اين شيوه شهردار توسط اعضاي شوراي شهر كه منتخب مردم هستند‌منصوب مي‌شود. تصويب قوانين و مصوبات شهري، تأييد بودجه، تعيين نرخ ماليات و استخدام مديران براي شهر توسط شورا صورت مي‌گيرد و شهردار نيز رئيس امور اجرايي شهرداري است. در اين شيوه شوراي شهر نمي‌تواند در وظايف اجرايي دخالت مستقيم داشته باشد و تنها از طريق نظارت و تصويب قوانين در اداره شهر مداخله مي‌كند. اين الگو در تمامي شهرهاي ايران به اجرا در مي‌آيد.

• كميسيوني

در اين شيوه هيأت كوچكي از سوي مردم انتخاب مي‌شود و در قالب كميسيون كه هم درباره سياست‌هاي كلي اداره و امور اجرايي شهر و هم وظايف معمول شوراي شهر تصميم‌گيري مي‌كند، جايگزين شوراي شهر مي‌شود. هر يك از اعضاي كميسيون در حقيقت رئيس يك يا چند بخش اجرايي شهرداري نيز هست. در اين شيوه شهروندان، افرادي را به‌عنوان اعضاي يك كميسيون و به شكل يك هيأت اجرايي انتخاب مي‌كنند و هر يك از اعضاي كميسيون نيز مسئوليت بخش خاصي از شهرداري را به‌عهده مي‌گيرند. در نهايت يكي از اعضا به‌عنوان رئيس يا شهردار در يك انتخاب داخلي برگزيده مي‌شود و حوزه فعاليتش نيز هماهنگي بين كميسيون‌هاست. اين شيوه براي شهرهاي زير 50هزار نفر به‌كار مي‌رود.

• نشست شهري باز و نماينده

در شهرهاي كوچك‌تر شكل خاصي از اداره شهر وجود دارد. در اين شيوه گردهمايي و نشست‌ها شهري برگزار مي‌شود و اجراي فعاليت‌هاي شهري در دوره‌هاي زماني كه در اين نشست‌ها‌ مشخص مي‌شود به افراد مشخصي كه نامزد شده‌اند واگذار مي‌شود. اگرچه اين شيوه را ناب‌ترين شيوه دمكراسي شهري مي‌دانند، اما شهرهاي كوچك با جمعيت كمتر از 10هزار نفر مي‌توانند چنين شيوه‌اي را به اجرا درآورند. در اين شيوه تمام شهروندان مي‌توانند در بحث و گردهمايي شهر حضور يابند و مشاركت كنند و هيأت منتخبان نيز مسئوليت اجرايي سياست‌هاي نشست را به‌عهده مي‌گيرند.

• مدل مديريت شهري در اروپا

بررسي ساختار مدل‌ مديريت شهري در 17كشور اروپايي نشان مي‌دهد كه در كشورهاي مختلف مدل‌هاي گوناگوني از شيوه اداره شهري وجود دارد، هر چند سازمان سياسي و اجرايي حكومت‌هاي محلي در كشورهاي مختلف اروپايي ويژگي‌هاي مشتركي دارد. ساختار تمامي شيوه اداره شهري در كشورهاي اروپايي همگي انتخابي بوده و يك رهبر سياسي دارند. اين رهبر سياسي هم مي‌تواند به سمت شهردار انتخاب شود هم نه.

مديران شهر همانند الگوي آمريكايي، يا توسط شهروندان انتخاب مي‌شوند (شهردار- شوراي شهر) يا توسط شوراي شهر به‌عنوان مدير شهر منصوب مي‌شوند‌(شورا - مدير) در برخي موارد نيز توسط دولت مركزي انتخاب مي‌شوند. در بيشتر مجموعه مديريت شهري، حداقل يك مدير عمومي شهر وجود دارد. كاركردهاي اصلي شهردار، هماهنگ كردن و نظارت بر سازمان‌هاي اداري و اجرايي، رايزني با سياستمداران و كارايي و قانونمندي در استفاده از منابع عمومي است.براساس الگوي اروپايي، شوراي شهر بايد به نظارت بر مديريت اجرايي بپردازد و بازيگر سياسي بايد نقش رهبر سياسي حكومت محلي را ايفا كند.

• در كشورهاي اروپايي 4مدل سازمان يا حكومت محلي وجود دارد:

1- مدل شهردار- شوراي شهر
2- مدل رهبري جمعي (رهبري سياسي)
3- مدل رهبري توسط كميسيون
4- مدل شورا- مدير

• وظايف شوراي شهر

تصويب بودجه
رسيدگي به عملكرد دفاتر يا بخش‌هاي شهرداري
تغيير و تصويب سازمان اداري شهرداري
انجام مميزي سالانه مستقل سيستم شهرداري
تصويب قوانين و مقررات و آيين‌نامه‌ها
انتصاب كليه كميته‌ها و اعضاي آنها، هيأت‌ها و كميسيون‌هاي مرتبط با امور حكومت شهري، با توصيه مدير شهر
انتصاب يك مسئول اجرايي موقت در طول غيبت مدير شهر

• وظايف مدير شهر

مدير شهر مسئول اجرايي شهر و متعهد اداره مناسب امور شهرداري است.
انتصاب، تعليق حقوق هريك از كارگزاران و كاركنان شهرداري
تهيه و تسليم بودجه به شورا و اجراي آن بعد از تصويب
تهيه گزارش سالانه كامل در زمينه ماليه و فعاليت‌هاي اجرايي شهري و ارائه آن به شورا
ارائه توصيه‌هايي به شورا در زمينه شرايط مالي و نيازهاي آينده شهرداري و توصيه مواردي كه ضروري است.
انجام ديگر وظايفي كه از سوي قانون لازم‌الاجرا است يا از سوي شورا خواسته مي‌شود.وظايف شهردار

• تصويب يا وتوي مصوبات شوراي شهر

انتصاب، تعليق يا بركناري كاركنان شهرداري و كارگزاران و مديران اجرايي منتصب مانند روساي بخش‌ها
هدايت و نظارت بر تمامي بخش‌هاي اداري و اجرايي دفاتر، بنگاه‌ها و شركت‌هاي شهرداري
تأمين و تضمين اينكه تمام قوانين و مصوبات شورا به طرز صحيحي به اجرا درآيد.
تهيه و تسليم گزارش سالانه از ماليه و فعاليت‌هاي اجرايي شهرداري به شورا و ايجاد امكان دسترسي عمومي به آنها در انتصاب هر سال مالي
تهيه گزارش‌هاي مربوط به بخش‌ها، دفاتر و بنگاه‌هاي شهرداري در زمينه كنترل و بازنگري آنها
شهردار و شورا ممكن است فردي را به‌عنوان كارگزار اداري- اجرايي (CAO) استخدام كنند تا همانند يك مدير شهر، شهردار را در انجام امور كمك كند.