بافت تاریخی گرگان در مسیر احیاء/ زمینه مشارکت مردم فراهم است

خبرگزاری مهر، گروه استان ها- مریم دودانگی: بافت تاریخی گرگان به مساحت ۱۵۰ هکتار، قدیمی ترین بافت تاریخی ثبت شده در کشور است که با نادیده گرفته شدن در سال های متمادی و توجه نکردن مردم رو به تخریب رفت. ارزش بافت تاریخی گرگان آنجا مشخص می شود که تعداد زیادی از خانه های تاریخی ارزشمند و طولانی ترین بن بست بافت تاریخی در شمال کشور در آن قرار دارد با این حال صدمات زیادی به آن وارد شده و بخش عمده آن تخریب شده است.

اردیبهشت ماه امسال تفاهم نامه ای بین اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری گلستان، اداره کل راه و شهرسازی گلستان، شهرداری گرگان و استانداری گلستان تحت عنوان تفاهم نامه احیای گذرهای تاریخی فرهنگی بافت تاریخی گرگان امضاء شد که بر اساس آن این دستگاه ها موطف به احیای بافت تاریخی گرگان به صورت مشترک هستند.

تا کنون اقدام قاطع و قابل ذکری در این راستا انجام نشده است اما امضای همین تفاهم نامه نیز گام بزرگی است تا بتوان به احیای قدیمی ترین بافت تاریخی ثبت ملی شده در کشور امید داشت. البته کمک و همراهی مردم در احیا و بهسازی و نوسازی بافت تاریخی هم نکته مهمی است که اگر با فعالیت های مسئولان همسو شود می تواند سبب تغییرات بزرگی در این نقطه از تاریخ شهر شود.

در همین راستا گفت و گویی ترتیب دادیم با ابراهیم مبارک قدم، مدیرکل راه و شهرسازی گلستان تا به بررسی بافت تاریخی و سرانجام تفاهم نامه احیای گذرهای تاریخی بپردازیم که در ادامه آمده است.

* نقش مردم در بازسازی گذرهای تاریخی چیست و چگونه می توانند به این امر مهم کمک کنند؟

مردم باید از بازسازی گذرهای تاریخی حمایت کنند، مشارکت مردم شرط بزرگی است. تفاهم‌نامه احیای گذرهای فرهنگی تاریخی بافت گرگان قرار است با اولویت نخست از محله پاسرو تا سبزه مشهد اجرا شود و مردم باید نسبت به این کار ذهنیت مثبت داشته و ما هم باید از همراهی و ظرفیت مردم استفاده کنیم. همراهی صاحب ملکی که برای بازسازی یا مرمت به سراغش رفته‌ایم یکی از شروط است، تفاهم‌نامه احیای بافت تاریخی یک موضوع چندوجهی است که مردم یک بخش آن هستند و باید ابعاد مختلف آن را سنجید. حمایت بخش خصوصی در بخش‌های مختلف می‌تواند به بازسازی و احیای بافت تاریخی سرعت بیشتری ببخشید. همراهی مالکان می‌تواند بابی شود که همه بخش‌های بافت را بتوانیم بر اساس تفاهم‌نامه جلو ببریم، و این تفاهم نامه می‌تواند تحولی در این بافت ایجاد کند.

* هدف از این تفاهم نامه چیست؟

هدف از انعقاد این تفاهم‌نامه رفع خطر، استحکام، مرمت عناصر کالبدی، بهسازی معابر در کف و جداره‌ها و اصلاح خط آسمان است. در بخش مرمت با اداره کل میراث فرهنگی، همکاری کرده و قراردادهای طرح‌های مرمت را می‌بندیم اما به دلیل حفظ اصالت ساختمان کار به میراث فرهنگی سپرده می‌شود.

در بخش دیگر وظیفه نظارتی داریم و ناظر بر فعالیت‌های شهرسازی هستیم و در این بخش شهرداری مجری کار است. اعطای کاربری‌های جدید هم در این بخش می‌گنجد، برخی ساختمان‌ها کاربری‌های خود را ازدست‌داده‌اند که باید شناسایی‌شده و پس از احیا، کاربری جدیدی به آن‌ها اعطاشده و فعال شوند.

* پس از احیای بافت تاریخی گرگان چه برنامه هایی برای آن دارید؟

با توجه به اجرای تفاهم نامه احیای گذرهای فرهنگی تاریخی بافت تاریخی گرگان، کاربری های جدید در این بافت تعریف می شود. عنوان فرسوده برای بافت گرگان مناسب نیست و باید ادبیات خود را تغییر دهیم لذا بافت ناکارآمد درست‌تر است. در بافت تاریخی هم با حفاظت، احیاء و بهسازی سروکار داریم و کمتر به سمت نوسازی می‌رویم زیرا این بخش از بافت را نمی‌توان دیگر به وجود آورد. وزارت راه و شهرسازی سیاست‌های مختلفی را درباره بافت‌های ناکارآمد اتخاذ می‌کند که بخشی از آن شامل تملک و نوسازی مانند پروژه آفتاب یا احیاء و بازسازی که در مورد بافت تاریخی است.

اولین کار و سیاست ما شناخت ویژگی‌های بافت از نظرهای مختلف است تا متناسب با آن اقدامات لازم مانند ساماندهی و توانمندسازی، نوسازی و بازسازی، تعریف مشوق‌هایی برای توسعه از سوی مردم و واگذاری تسهیلات ارزان‌قیمت انجام شود. فعالیت‌هایی مانند گردشگری و اقامتی، آموزشی و فرهنگی، تجاری، صنایع‌دستی و فضای سبز را برای این اماکن در نظر گرفته‌ایم که با توجه به کالبد بنا و محل قرارگیری در بافت یکی از این موارد را به آن اختصاص می‌دهیم.

فعالیت‌هایی مانند گردشگری و اقامتی، آموزشی و فرهنگی، تجاری، صنایع‌دستی و فضای سبز را برای بافت تاریخی گرگان در نظر گرفته‌ایم

* برای امسال چه برنامه ای دارید؟

برنامه امسال تدوین و مصوب شده و برخی برنامه‌های متناسب با سند همکاری و تفاهم‌نامه احیای بافت‌های تاریخی گرگان بود. در تفاهم‌نامه احیای گذرهای تاریخی به دنبال استفاده از منابع محدود دستگاه‌های مختلف در ذیل یک الگو هستیم و قصد داریم تا به جای موازی کاری و کارهای جزیره‌ای اقدامات را تجمیع کرده و هر کس بر اساس وظایف خود به آن‌ها بپردازد.

هم اکنون طرح احیاء ۱۳ اثر تاریخی در گرگان به تصویب رسید و امسال اجرا می‌شود. مدت زمان این قراردادها یک‌ساله و اعتبار آن یک میلیارد تومان است که این ۱۳ اثر شامل سه ساختمان در محله پاسرو، دو اثر در سرچشمه، دو اثر در محله دربنو، دو اثر در سبزه مشهد و دو اثر هم در محله دوشنبه‌ای است. برای واگذاری این اماکن شرایط را محدود نکرده ایم ولی کاربری ها بر اساس سنخیت با بافت تاریخی تایید می شود. برخی اقدامات نیز مربوط به سال ۹۴ است و هم‌اکنون در حال اجرا است که مرمت خانه کبیر یکی از این پروژه‌ها است، در این خانه مرمت اولیه انجام‌شده اما نیاز به کارهای تکمیلی دارد که در حال اجرا است.

* گرگان پایلوت کشوری بازآفرینی بافت تاریخی است، در این مورد چه کارهایی انجام شده است؟

گرگان جزو پایلوت‌های بازآفرینی شهری است و نخستین کاری که در این راستا انجام دادیم امضای تفاهم‌نامه بود. کاربری‌های گردشگری، صنایع‌دستی و مواردی ازاین‌دست پس از احیاء برای این ساختمان‌ها در بافت تاریخی گرگان در نظر گرفته می‌شود و این کار باهدف رفع معضل فرسایش ساختمان‌ها، رفع خطر، استحکام‌بخشی و مرمت عناصر کالبدی انجام می‌شود.

شرکت عمران و بهسازی شهری ایران در راستای طرح پایلوت کشوری بازآفرینی بافت تاریخی گرگان و با توجه به بسترسازی‌های انجام‌شده، امسال ۱۴ قرارداد بهسازی به مبلغ ۱۶ میلیارد و ۴۱۹ میلیون و ۵۹۴ هزار و ۶۵ ریال منعقد کرده که برای احیاء و بهسازی بافت تاریخی گرگان در نظر گرفته‌شده است.

پروژه‌های بافت تاریخی گرگان شامل احیا و بهسازی چهار تکیه در محله پاسرو سه تکیه محله سرچشمه، دو تکیه محله دربنو، دو تکیه محله سبزه مشهد و یک تکیه محله دوشنبه‌ای گرگان است. برآورد تمامی پروژه‌ها، استعلام از پیمانکاران ذیصلاح و انتخاب کمترین قیمت پیشنهادی از سوی اداره کل راه و شهرسازی و هیئت عامل عمران و بهسازی شهری ایران در استان گلستان انجام و تمامی قراردادها در تیرماه امسال منعقدشده و مدت اجرای آن‌ها ۸ ماه است.

از میان پروژه‌های مذکور، احیا و بهسازی ۹ تکیه در محلات پاسرو، سرچشمه و سبزه مشهد با مبلغ ۱۱ میلیارد و ۸۲ میلیون و ۸۱۸ هزار و ۹۸۶ ریال در راستای محور اولویت اول و سه تکیه در محلات دربنو و دوشنبه‌ای بااعتبار حدود ۵.۵ میلیارد ریال در راستای محور اولویت دوم تفاهم‌نامه چهار جانبه منعقدشده در ۲۷ اردیبهشت ۹۵ است. حفاظت از ارزش‌های کالبدی و غیر کالبدی موجود و ارتقای کیفیت همه‌جانبه آن، خوانا سازی عناصر باارزش در گذر تاریخی- فرهنگی، رفع خطر، استحکام‌بخشی و مرمت عناصر کالبدی پیرامونی، توانمندسازی عناصر بافت در مسیر و پیرامون گذر در جهت ارتقای کیفیت زندگی، اعطای کاربری جدید به ابنیه ارزشمند، متناسب با افق گذر تاریخی- فرهنگی و بروز رسانی تمامی مؤلفه‌های حیات شهری در تمامی ساحت‌های کالبدی از مهم‌ترین اهداف بازسازی این تکایا است.

* دلیل مرمت تکایا در این طرح چیست؟

بازآفرینی و برگرداندن حیات شهری به بافت‌های تاریخی در هر شهری مختص همان شهر و با توجه به پتانسیل‌های موجود در آن است که باید موتور محرک بازآفرینی شناسایی و برنامه‌ها در آن راستا تنظیم شود. در شهر گرگان سیستم معماری مبتنی بر محلات مستقلی است که هر محله دارای مرکز محله و مرکز محلات مبتنی بر تکایاست و ساختار هندسی، کالبدی و هویتی محلات بر مبنای تکایاست و بعلاوه تکایای شهر گرگان در همه ایام سال نیز فعال است.

* طرح احداث باغ مزار لطفی در چه مرحله ای است و آیا اجرایی می شود؟

همجواری مزار استاد لطفی در انتهای اولویت اول احیای بافت تاریخی گرگان است و مزار لطفی باید ارزش خود را در کل بافت حفظ کرده و ابعاد مختلفی آن در طرحی که برای آن در نظر گرفته شده، دیده شود. مقیاس باغ مزار لطفی با کل بافت باید در نظر گرفته‌شده و بر مبنای آن برای این بخش از بافت کار انجام داد. در مسئله بازآفرینی یک موضوع مهم این است که باید هویت فضا را تقویت کند، این موضوع باید بهانه‌ای برای حضور مردمی و اقداماتی که فضا را برای حضور مهیا می‌کند، شود.

پیشنهاد می کنم طرحی که قرار است برای مزار استاد لطفی طراحی شود در قالب گذر اول احیای بافت تاریخی گرگان که تفاهم اجرایی آن پیشتر امضا شد دیده شود. در بحث باز آفرینی یکی از مسائل مورد توجه این است که از بهانه های مختلف برای احیاء هویت استفاده شود به این صورت که ممکن است که یک درخت، یک نماد و یا بنا بهانه ای برای باز آفرینی شهری شود.

حضور مردم و تاثیرات اجتماعی و فیزیکی از اهداف مهم بازآفرینی شهری است مزار استاد لطفی یکی از بهترین بهانه ها برای بازآفرینی شهری است که پیشتر طرحی برای آن آماده شده بود ولی در اقداماتی خواسته یا ناخواسته بخشی از محدوده طرح کسر شده و اکنون این طرح باید دوباره طراحی شود. سایت پلان قبلی امکان اجرا ندارد و نیاز است با فضای مناسبتر، مجددا طرحی برای آن دیده شود، دو راه پیش رو داریم. راه اول این است که مزار را به صورت یک طرح مجزا در این منطقه ببینیم و برای آن طرحی جدا آماده کنیم و راه دوم این است که در قالب یک طرح کلی با مجموعه های اطراف دیده شود. به نظر من طرح دوم بهتر است یعنی مزار را در انتها یا بخشی از گذری که اولویت اول تفاهم نامه احیاء گذرهای فرهنگی تاریخی بافت تاریخی گرگان است، ببینیم  کار بازآفرینی در آن انجام شود.

طرح جدید در کمیسیون ماده ۵ استانداری گلستان، مطرح شده و مصوب شد که متولی اصلی مزار استاد لطفی باید مشخص شود زیرا هر دستگاهی یک وظیفه قانونی دارد و نمی تواند فراتر از آن اقدام کند. چون شورای شهر ارتباط بیشتری با تشکل های مردمی و ارگان های فرهنگی دارد پیشنهاد شد این طرح در صحن علنی شورا مصوب شود. باید در بخش های مختلف طراحی های خاص را خود را انجام داد. شاید لازم باشد بخشی را تملک و بخشی را مرمت کرد؛ اما باید این طرح باید بر اساس کاربری تعریف شده در بافت دیده شود و پیش شرط آن مصوبه شورای شهر گرگان است.