هامون؛ دریای گردوغبار

حالا مديركل محيط‌زيست سيستان و بلوچستان با اعلام اينكه هيچ سالي در ماه‌هاي شهريور و مرداد در تالاب هامون آب نبوده است، به ايسنا گفته است: «امسال نخستين سال‌ با شرايط متفاوت نسبت به سال‌هاي گذشته است كه در اين ماه‌ها تالاب هامون آب دارد.»

سعيد محمودي ديروز در ادامه همين اظهارات گفته است: «براي نخستين بار 60ميليون مترمكعب حقابه زيست‌محيطي خود را از وزارت نيرو و از سدهاي چاه‌نيمه در 3مرحله 20ميليون مترمكعبي گرفته‌ايم؛ البته مرحله آخر تا پايان شهريور گرفته خواهد شد كه ان‌شاءالله بتوانيم اين حقابه را نگهداري كنيم تا به بارندگي‌هاي سال آينده برسد.» به گفته وي «به‌خاطر 2مرحله حقابه‌اي كه اضافه شده، الان اطراف كوه خواجه و قسمت‌هايي از صابري آب دارد، شرايط خيلي هم خوب است.» و باز او گفته است: «از زمستان پارسال يا همان دي‌ماه كم‌كم آب وارد تالاب شده كه تا الان هنوز تالاب آب دارد.»

اما واقعيت اين است كه هامون خشك شده، نيازي هم به سند ندارد. فريادهاي مردم سيستان كه به گوش مسئولان مركزنشين نمي‌رسد، تأييدي براين ادعاست. مردمي كه نسل‌اندرنسل، معيشتشان وابسته به اين تالاب بوده و در روزگار پرآبي، به بركت صيد و صيادي، خانه‌شان آباد بود، اكنون بنا به گفته احمدعلي كيخا، نماينده مردم هيرمند، زهك و زابل در انتظار بيل و فرغون هستند تا بتوانند شن‌هاي انباشته شده در خانه‌هاي بي‌رونق‌شان را خالي كنند. هامون، خشك شده و نشاط و رونق زندگي از سيستان رخت بربسته است. آنطور كه آمارها نشان مي‌دهد سيستاني‌ها در روزگار پر‌آبي هامون، سالانه 15هزار تن ماهي صيد مي‌كردند. همچنان‌كه هامون هر سال يك ميليون و 400هزارتن علوفه 115هزار گاو سيستاني را تأمين مي‌كرد و البته بازار صنايع‌دستي هم به مدد نيزارهاي انبوه، رونق خاصي داشت اما اكنون از آن روزگاران پرنعمت خبري نيست.

اظهارات مديركل محيط‌زيست سيستان درباره ريزگردها هم قابل‌تامل است. او درباره ريزگردها گفته است كه قسمت كوچكي از ريزگردهاي سيستان مربوط به تالاب هامون است اما گرد و غبار و طوفان‌هاي شن ربطي به تالاب ندارد و از قديم هم بوده كه اين موضوع مربوط به منابع طبيعي است. اين درحالي است كه بنا به اعلام رئيس سازمان جنگل‌ها و مراتع، با خشك شدن هامون 450هزار هكتار كانون‌هاي بحران گرد و غبار اما در بستر اين دريا فعال شده است. وسعت كانون‌هاي بحران گرد و غبار اما محدود به هامون نيست. به گفته مهندس خداكرم جلالي هم‌اكنون، 1.2ميليون هكتار كانون‌هاي بحران گرد و غبار كه معادل يك هفتم كل كانون‌هاي گرد و غبار سراسر كشور (7.5ميليون هكتار) است در استان سيستان و بلوچستان فعال است. سيستاني‌ها از رفاه كمترين سهم اما از گرد و غباربيشترين سهم را دارند.

تصاوير دريافتي از ماهواره نشان مي‌دهد كه دو تالاب از مجموعه تالاب‌هاي سه‌گانه هامون يعني هامون«صابري» و «پوزك» صددرصد خشك شده‌اند و تنها بخش‌هاي كوچكي از هامون «هيرمند» در اطراف محوطه گردشگري «كوه خواجه» كه محيط‌زيست با حفر كانال آب را به آنجا هدايت كرده، اندكي آب دارد.

حالا مديركل محيط‌زيست سيستان و بلوچستان با اعلام اينكه هيچ سالي در ماه‌هاي شهريور و مرداد در تالاب هامون آب نبوده است، به ايسنا گفته است: «امسال نخستين سال‌ با شرايط متفاوت نسبت به سال‌هاي گذشته است كه در اين ماه‌ها تالاب هامون آب دارد.»

سعيد محمودي ديروز در ادامه همين اظهارات گفته است: «براي نخستين بار 60ميليون مترمكعب حقابه زيست‌محيطي خود را از وزارت نيرو و از سدهاي چاه‌نيمه در 3مرحله 20ميليون مترمكعبي گرفته‌ايم؛ البته مرحله آخر تا پايان شهريور گرفته خواهد شد كه ان‌شاءالله بتوانيم اين حقابه را نگهداري كنيم تا به بارندگي‌هاي سال آينده برسد.» به گفته وي «به‌خاطر 2مرحله حقابه‌اي كه اضافه شده، الان اطراف كوه خواجه و قسمت‌هايي از صابري آب دارد، شرايط خيلي هم خوب است.» و باز او گفته است: «از زمستان پارسال يا همان دي‌ماه كم‌كم آب وارد تالاب شده كه تا الان هنوز تالاب آب دارد.»

اما واقعيت اين است كه هامون خشك شده، نيازي هم به سند ندارد. فريادهاي مردم سيستان كه به گوش مسئولان مركزنشين نمي‌رسد، تأييدي براين ادعاست. مردمي كه نسل‌اندرنسل، معيشتشان وابسته به اين تالاب بوده و در روزگار پرآبي، به بركت صيد و صيادي، خانه‌شان آباد بود، اكنون بنا به گفته احمدعلي كيخا، نماينده مردم هيرمند، زهك و زابل در انتظار بيل و فرغون هستند تا بتوانند شن‌هاي انباشته شده در خانه‌هاي بي‌رونق‌شان را خالي كنند. هامون، خشك شده و نشاط و رونق زندگي از سيستان رخت بربسته است. آنطور كه آمارها نشان مي‌دهد سيستاني‌ها در روزگار پر‌آبي هامون، سالانه 15هزار تن ماهي صيد مي‌كردند. همچنان‌كه هامون هر سال يك ميليون و 400هزارتن علوفه 115هزار گاو سيستاني را تأمين مي‌كرد و البته بازار صنايع‌دستي هم به مدد نيزارهاي انبوه، رونق خاصي داشت اما اكنون از آن روزگاران پرنعمت خبري نيست.

اظهارات مديركل محيط‌زيست سيستان درباره ريزگردها هم قابل‌تامل است. او درباره ريزگردها گفته است كه قسمت كوچكي از ريزگردهاي سيستان مربوط به تالاب هامون است اما گرد و غبار و طوفان‌هاي شن ربطي به تالاب ندارد و از قديم هم بوده كه اين موضوع مربوط به منابع طبيعي است. اين درحالي است كه بنا به اعلام رئيس سازمان جنگل‌ها و مراتع، با خشك شدن هامون 450هزار هكتار كانون‌هاي بحران گرد و غبار اما در بستر اين دريا فعال شده است. وسعت كانون‌هاي بحران گرد و غبار اما محدود به هامون نيست. به گفته مهندس خداكرم جلالي هم‌اكنون، 1.2ميليون هكتار كانون‌هاي بحران گرد و غبار كه معادل يك هفتم كل كانون‌هاي گرد و غبار سراسر كشور (7.5ميليون هكتار) است در استان سيستان و بلوچستان فعال است. سيستاني‌ها از رفاه كمترين سهم اما از گرد و غباربيشترين سهم را دارند.

• بياباني به وسعت 570 هزارهكتار

هامون احياشدني است؛ به شرط آنكه افغان‌ها حقابه اين تالاب را دريغ نكنند. اما آنها با ساخت سد كجكي و سدهاي ديگر راه بر حقابه هامون بسته‌اند و سال‌هاست كه باوجود وعده و وعيدهاي مسئولان هنوز خبري از رهاسازي آب نيست. حالا در نبود رايزني‌هاي ديپلماسي 17سال است كه هامون آب ندارد و آن درياي بيكران به بيابان تفتيده‌اي به وسعت 570هزار هكتار تبديل شده است. غريو بادهاي 120روزه، زندگي بر كام هامون‌نشينان را تلخ كرده؛ تا آنجا كه همين چند ‌ماه پيش خبر مدفون شدن 400روستاي سيستان زير شن‌هاي بادآورده، بر پيشاني بسياري از رسانه‌ها نشست.