رهی معیری؛ ستاره پرفروغ آسمانِ غزل معاصر

رهی معیری در سال 1288 خورشیدی چشم به جهان گشود. آموزش های مقدماتی و آشنایی ابتدایی با هنر را نزد مادرش آموخت و همزمان با تحصیل، موسیقی و نقاشی را فرا گرفت. اراده محکم برای فراگیری هنر، او را در راه پیشرفت و شکوفایی استعدادهایش یاری کرد.
رهی معیری از دهه 20 به انجمنِ ادبیِ حکیم نظامی پیوست و از اعضای سخت کوش و فعال آن انجمن شد. اشعار و ترانه های وی در بیشتر روزنامه ها و مجله های آن زمان منتشر می شد که همین مساله بر شهرت او افزود.
رهی افزون بر شاعری، در ساختن تصنیف نیز مهارت کامل داشت. از این رو وی اشعار بسیاری را برای ترانه ها و تصنیف ها سروده است؛ برای نمونه می توان از ترانه معروف «شد خزان» نام برد که «سید جواد بدیع زاده» آن را به زیبایی اجرا کرد.
این غزلسرای نامی در سال های دهه 30 به آفرینش نظم، طنز و فکاهی پرداخت. او اشعار طنز و انتقادی خود را در زمینه های سیاسی و اجتماعی با نام های مستعار در روزنامه های «توفیق» و «باباشمل» به مناسبت ها و ضرورت های مختلف منتشر می کرد. مجموعه ای از اشعار رهی معیری با عنوان «سایه عمر» در سال 1345 به چاپ رسید.
رهی در سال 1346 به سرطان مبتلا شد و برای مداوا به لندن رفت، اما مداوا موثر واقع نشد و در 24 آبان سال 1347 از دنیا رفت.

***سبک اشعار رهی معیری
زبان رهی ساده و بی تکلف است. او در میان قالب های شعری علاقه بسیاری به سرودن غزل داشت و از این رو غزل های زیبا و فاخری سرود. رهی معیری به شعرهای شاعران کلاسیک ایران همچون «سعدی»، «حافظ»، «مولوی» و «فخرالدین عراقی» علاقه بسیار داشت و از آن ها اثر پذیرفت.
در بحثِ سبک شعری، عوامل متعددی مانند دلایل اجتماعی، فرهنگی و مذهبی، سیاسی و اقتصادی سهیم اند و می توان گفت هر سبک شعری، ویژگی های خاص خود را دارد که با گذشت زمان رشد کرده، در میان شاعران آن سبک رواج پیدا می کند. گفتنی است که برخی از ویژگی های یک سبک شعری را می توان در سبک های شعری پیش از آن جستجو کرد.
سبک شعری رهی، تلفیقی از سبک عراقی و هندی است. یکی از شگردهای برجسته سبک هندی استفاده فراوان از ابزار «تمثیل» است؛ بدین گونه که اغلب شاعران سبک هندی برای بیان یک امر انتزاعیِ پیچیده یک مثال یا تشبیه محسوس می آورند که دریافت موضوع را برای خواننده بسیار آسان و دل انگیز می کند.
با توجه به اثرپذیری رهی از سبک هندی، وی از این امکان زبانی بسیار بهره برده است. از این رو نازک طبعی ها و مضمون تراشی های سبک هندی را با شیوایی، سادگی و شُکوهِ زبانِ سعدی در هم آمیخته است.(1)

***ویژگی های شعری رهی
یکی از ویژگی های شعر رهی، دستورمندی و ساختار نثرگونه زبان او است. در شعر او اغلب اجزای کلام از نظر دستوری، سرجای خود می نشیند و به اصطلاح جمله ها دستورمند هستند. این ویژگی ها در بسیاری از آثار سعدی، به ویژه غزلیات وی بسیار نمایان است.(2)
رهی ضمن این که از ساده ترین و متداول ترین واژگان فارسی در سروده های خود بهره برده، از به کار بردن واژه های گوش خراش، کم کاربرد، ناآشنا و واژگانی که به نوعی با فضای سخن او تناسب نداشته، پرهیز کرده است. در دیوان وی به ندرت به واژه ای بر می خوریم که از نظر بلاغت ادبی غیر فصیح یا به توضیحی نیازمند باشد.(3)
عشق مضمونی است که رهی بیش از هر موضوعی آن را در شعرهایش مورد توجه قرار داده است. با این حال او به مضمون های دیگری همچون بی نیازی و وارستگی، گله مندی از روزگار، وطن پرستی، توصیف زیبایی ها و نکوداشت هنرمندان و اندیشمندان توجه کرده است.(4)

***نقد و بررسی
«مهدی محبتی» کارشناس زبان و ادبیات فارسی بر این باور است که هر سبک زبان سه سطحِ زبانی، فکری و بلاغی (رسا و شیوا) را در برمی گیرد. وی درباره سبک و زبان شعری رهی معیری معتقد است که سطح زبانی رهی معیری بسیار قوی است چرا که این غزلسرا به راحتی با خواننده ارتباط برقرار می کند و مشکل های زبانی ندارد. اما رهی در سطحِ فکری شاعری با اندیشه های بسیار بالا نیست و خود او نیز ادعایی در این زمینه ندارد. وی همچون «محمدحسین شهریار»، شاعر عرصه عاطفه است و مسایل عاطفی را به عنوان یک عنصر اصلی در شعرهایش به کار می برد و در زمینه بهره بردن از سطح بلاغی، در جایگاه متوسطی قرار دارد.(5)
بیشتر منتقدان بر این باورند که رهی در کنار توجه به زیبایی در سرودن شعر به اصول زبانی نیز تاکید داشته است. در همین زمینه «محمد حقوقی» شاعر و منتقد ادبی معاصر درباره کیفیت غزل های رهی می نویسد: رعایت تام شاعر از اصول و فنون و دقت تمام او در بیان مضمون، در میان غزل های امروز کمتر همانند دارند.(6)
«غلامحسین یوسفی» ادیب و نویسنده معاصر نیز درباره ساختار زبان و شیوه بیان رهی می نویسد: مزیت بارز شعر رهی پاکیزگی الفاظ و حسن اسلوب و گرمی و طراوت زبان دلپذیر است.(7)

*پی نوشت ها:
1- صیادکوه، اکبر، کمال آبادی، علی اکبر، «جایگاه رهی معیری در میان شاعران معاصر و تحلیل برخی از جنبه های هنری سخن او» نشریه ادب و زبان فارسی، دانشگاه شهید باهنر کرمان، شماره 18، زمستان 1384، ص58
2- همان، ص39
3- همان، ص42
4- مشهور، پروین دخت، «موضوع و مضمون در غزل رهی معیری»، پژوهشنامه ادب غنایی، دانشگاه سیستان و بلوچستان، سال نهم، شماره هفدهم، پاییز و زمستان1390،ص211
5- «رهی معیری؛ خالق تصنیف های حکمت آموز»، تارنمای خبرگزاری جمهوری اسلامی ایران، قابل دسترس به نشانی: http://www.irna.ir/fa/News/81839029
6- حقوقی، محمد، مروری بر تاریخ ادب و ادبیات امروز ایران، جلد دوم، سال 1377، ص516
7- یوسفی، غلامحسین، چشمه روشن، نشر علمی، سال 1370، چاپ سوم، ص511
*گروه پژوهش و تحلیل خبری
پژوهشم**458**9279