دو تجربه خاورمیانه‌ای در توریسم سلامت

گروه گردشگری، امیر شاملویی:توریسم سلامت یکی از انواع گردشگری است که امروزه به دلایل بسیاری مورد توجه قرار گرفته است. پیر شدن جمعیت جهان، بالا بودن هزینه‌های درمان در کشورهای توسعه یافته، نیاز به مراقبت‌های سلامت، بالا رفتن درآمد سرانه و... تنها بخشی از این دلایل به شمار می‌روند. کشورهای در حال توسعه که دانش پزشکی نسبتا مناسبی دارند، در کنار ارزان‌تر تمام شدن هزینه‌های درمانی و نیروی کار در این بخش نسبت به بسیاری از کشورهای غربی، می‌توانند فرصت‌هایی را برای کسب درآمدهای ارزی از بسیاری از گردشگران کشورهای ثروتمند فراهم کنند. کشورهای خاورمیانه نیز مدتی است که با ایجاد زیرساخت‌های مناسب سعی دارند تا از مزایای توسعه این نوع گردشگری بهره‌مند شوند. در این زمینه امارات متحده عربی و عمان تجارب قابل ملاحظه‌ای داشتند که مرور آنها می‌تواند به توسعه گردشگری سلامت در کشورمان نیز کمک کند. اما پیش از آن باید بدانیم چه زمینه‌هایی باعث شد کشورهای شورای همکاری خلیج‌فارس به توسعه توریسم سلامت روی بیاورند؟

زمینه‌سازی برای ورود به گردشگری سلامت

توسعه بخش سلامت در کشورهای شورای همکاری خلیج‌فارس جایگاه کلیدی پیدا کرده است؛ به طوری که این کشورها شاهد پیر‌شدن جمعیت در کنار افزایش شیوع بیماری‌های مربوط به سبک زندگی خود بوده‌اند. قدرت خرید بالا علاوه‌بر تغییرات در عادات غذایی و سبک زندگی منجر به این شده است که وقوع بیماری‌هایی نظیر دیابت، چاقی و بیماری‌های قلبی و عروقی در میان ساکنان این منطقه و سایر بخش‌های جهان شدت بیشتری پیدا کند. چنین عواملی در کنار رشد جمعیت، فشارها را بر نظام سلامت موجود افزایش می‌دهند. در نتیجه دولت‌های کشورهای شورای همکاری خلیج‌فارس سرمایه زیادی را برای تشویق مشارکت بخش خصوصی در ساخت بیمارستان‌ها و کلینیک‌ها، به روز کردن زیرساخت‌های موجود و برآورده ساختن و ارتقای کیفیت خدمات پیشنهادی کشورهای توسعه‌یافته تزریق کرده‌اند. کشورهای عضو این شورا سرمایه‌گذاری سنگینی در فناوری‌هایی نظیر دیجیتال‌سازی ثبت‌های مربوط به بیماران و ویزیت‌های الکترونیکی انجام داده‌اند. اجرای طرح بیمه سلامت اجباری در میان تمام این کشورها نیز به شتاب گرفتن رشد این بخش کمک کرده است.

در طول دوره 5 ساله منتهی به سال 2013، مخارج سلامت در کشورهای شورای همکاری خلیج‌فارس سالانه 3/ 10 درصد رشد کرد تا به میزان 5/ 49 میلیارد دلار برسد. عربستان سعودی و امارات متحده عربی بزرگ‌ترین بازارها را در میان این کشورها تشکیل داده و در مجموع حدود سه چهارم از مخارج سلامت این منطقه را پوشش می‌دهند. قیمت بالای نفت در بیشتر بازه مربوط به این دوره، دولت‌های این منطقه را قادر ساخت تا سهم بزرگی از کل مخارج مربوط به زیرساخت سلامت را تقبل کنند. در سال 2013، این دولت‌ها 3/ 70 درصد سرمایه‌ها را از کل مخارج بر عهده داشتند که در مقایسه با میانگین 49 درصد آمریکای شمالی و 60 درصد جهانی به‌طور قابل ملاحظه‌ای بالاتر بود. مخارج خصوصی در این بخش بین سال‌های 2013-2008 سالانه 8/ 8 درصد رشد کرد که کمتر از رشد 11 درصدی مخارج دولت بود. در این کشورها، بحرین بیشترین مخارج را در حوزه سلامت از نظر درصد تولید ناخالص داخلی داشت. در سال 2013 نیز این میزان برای بحرین 9/ 4 درصد بود؛ درحالی‌که قطر پایین‌ترین میزان را با 2/ 2 درصد تولید ناخالص در میان کشورهای این منطقه در اختیار داشت. نسبت مخارج در میان اعضای این منطقه در مقایسه با آنچه در کشورهای توسعه‌یافته‌ای نظیر ایالات متحده آمریکا، بریتانیا و آلمان صورت می‌گیرد بسیار کم است. با این وجود، گران شدن نفت و در نتیجه افزایش سرمایه‌گذاری در بخش سلامت توانست فرصتی برای این کشورها فراهم آورد و رقابت‌پذیری و کیفیت خدمات‌دهی آنها را در این حوزه تقویت کند تا در زمانی که کاهش بهای نفت به معضلی برای این کشورها که عمدتا صادرکننده نفت هستند، تبدیل شد، بتوانند از گردشگری سلامت به‌عنوان راهی برای جبران بخشی از درآمدهای ارزی از دست رفته خود استفاده کنند.

آمار قابل اعتنای گردشگران سلامت

توسعه مراکز درمانی به‌ویژه در دبی و امارات متحده عربی و ساخت شهر پزشکی بین‌المللی در عمان از جمله مواردی هستند که حاکی از رشد بخش سلامت در این منطقه هستند و در کنار آن به عنوان هاب‌های گردشگری پزشکی نیز خدمت می‌کنند. علاوه‌بر این، اجباری شدن بیمه پزشکی احتمالا بار هزینه‌های مهاجران این کشورها را پایین‌تر می‌آورد. در همین حال، امارات متحده عربی قصد دارد زیرساخت‌های سلامت، تخصص و خدمات خود را به سطح جهانی ارتقا دهد و نظام سلامت خود را به روز کند. نرخ زاد و ولد بالا، افزایش امید زندگی و گردشگری پزشکی عواملی هستند که تقاضا برای این بخش را در امارات افزایش داده‌اند. امروزه دبی به عنوان یکی از برترین مقاصد برای گردشگری پزشکی محسوب می‌شود؛ به‌ویژه برای جراحی‌های زیبایی. در دبی شهر سلامت و پارک تحقیقات و بیوتکنولوژی دبی ساخته شده است که تقاضای مراقبت‌های پزشکی با کیفیت بسیار بالایی را برآورده می‌سازد.

در نیمه سال 2015 امارات متحده عربی میزبان 260 هزار توریست پزشکی بود. در عین حال، در سال 2014 این امیرنشین 8/ 12 میلیارد درهم معادل 5/ 3 میلیارد دلار آمریکا را صرف سلامت کرد که سهم بخش خصوصی در آن حدود 6/ 66 درصد یعنی دو سوم آن مقدار بود. از سال 2012 نیز مخارج کل در بخش سلامت تا 7/ 27 درصد رشد کردند و رشد بخش خصوصی 37 درصد بود. سند چشم‌انداز سلامت عمان نیز تا سال 2050 قصد دارد نظام سلامت کارآمد، سازماندهی‌شده و پاسخگو ایجاد کند. تا سال 2050، تعداد تخت‌های بیمارستان‌ها در این کشور تا 9900 عدد افزایش خواهد یافت و بر اساس تحلیلی که در این سند درج شده است، این سرزمین تا سال 2020 به 5هزار و740 پزشک و 12 هزار و 863 پرستار علاوه‌بر مقادیر فعلی خود نیازمند خواهد بود. این کشور همچنین در حال ساخت دو شهر پزشکی عمده است که هزینه‌ای حدود 5/ 2 میلیارد دلار لازم خواهد داشت. این ساخت و ساز به‌دلیل ارتقای گردشگری پزشکی و برآورده‌ ساختن نیاز به مراقبت‌های تخصصی صورت می‌گیرد.

ساخت پروژه‌های بزرگ برای ارتقای گردشگری

از سوی دیگر، پروژه‌های بزرگی برای تشویق گردشگری پزشکی در میان کشورهای این منطقه مدنظر قرار گرفته‌اند. از جمله مواردی که برای بهبود گردشگری در این مناطق مورد توجه هستند می‌توان به تسهیل سیاست‌های مربوط به صدور ویزا و توسعه تسهیلات و امکانات بیمارستانی و مراقبتی در سطح جهانی اشاره کرد. امارات در این عرصه پیشتاز است. این کشور برای بهبود بخشیدن به وضعیت گردشگری پزشکی خود، فرآیند ورود بیماران را با معرفی گزینه‌های جدید برای ویزا شامل ویزاهای ورود چندباره و اسکورت بیمار (همراه داشتن فردی در کنار بیمار) ساده‌تر کرده است. دبی یک برنامه جامع برای جذب نیم‌میلیون گردشگر خارجی در سال تدوین کرده است که احتمالا سالانه درآمدی معادل 6/ 2 میلیارد درهم معادل با 700 میلیون دلار تا سال 2020 برای این کشور محقق خواهد کرد. این طرح که در دو مرحله اجرایی خواهد شد، شامل ساخت 18 بیمارستان خصوصی و 4 بیمارستان عمومی با به‌کارگیری 3800 نفر است.

در ژانویه سال 2016 شهر مراقبت‌های پزشکی دبی طرحی را برای ساخت بزرگ‌ترین مرکز توانبخشی در جهان در 4 سال آینده اعلام کرد که موجب تقویت نظام سلامت و نیز محرکی برای گردشگری پزشکی در امارات می‌شود. نباید فراموش کرد که عمان نیز با هزینه‌ای در حدود یک میلیارد دلار در حال ساخت شهر پزشکی بین‌المللی است تا خود را به عنوان یک مقصد پزشکی گردشگری مطرح کند. این پروژه که در 3 مرحله اجرایی خواهد شد، با مشارکت گروه پزشکی ایپکس با وزارت گردشگری و سلامت عمان ساخته می‌شود. این پروژه شامل مرکز سلامت، تفریحگاه سلامت و آموزش پزشکی خواهد بود. در مرحله نخست 250 تخت و در مراحل بعدی 530 تخت ظرفیت این شهر را تشکیل می‌دهند. این شهر دارای مراکز توانبخشی، آپارتمان‌های خدمت‌رسانی، کالج‌ها و هتل خواهد بود. این پروژه‌های بزرگ بیشتر به قصد جذب گردشگران و توسعه گردشگری در این کشورها و درآمدزایی ارزی ساخته می‌شوند.