دوره مشروطه، کاهش تجارت در مازندران، افزایش در گیلان

گروه تاریخ و اقتصاد‌‌:برای مازندران، انقلاب مشروطیت سرآغاز تحولی چندوجهی بود كه ریشه در رویدادهای پایتخت، اوضاع محلی و نیز سیاست روسیه داشت كه از 1907 آزادتر از گذشته منویـات خود را در شمال ایران محقق می‌كرد. این ولایت در سراسـر سـال‌های 1331-1327 ق دستخوش آشوب و ناامنی بود كه از رویارویی نیروهای محلی با یكدیگر و نیز با قوای دولتی ناشی می‌شد. برای درك بهتر این اوضاع، به یادآوری این نكته بسنده می‌كنیم كه در دوره هفت ساله یادشـده 14 حـاكم از سـوی دولـت مركـزی، خـوانین شورشـی و محمدعلی شاه بـر مازنـدران گمـارده شـدند.

حاصـل ایـن اوضـاع شـكل‌گیری اتحادیه‌های فرماندهان نظامی (خوانین) رقیب در غرب (محال ثلاثه: كجور، كلارسـتاق و تنكابن)، مركز و شرق ولایت با هدف تعادل قدرت و حفظ وضع موجود، تضـعیف همـه نیروهای اجتماعی درگیر اعم از مشروطه‌خواه یا مخـالف مشـروطه و بـالاخره لطمـه بـه بازگشـت اقتصاد محلی بود. برای مـورد اخیـر، كـاهش تجـارت خـارجی مازنـدران در دوران محمدعلی شاه در كشور دلیل خوبی اسـت. در مـاه‌های تـلاش او در اسـترآباد و مازندران برای بازپس‌گیری تاج و تخت، درآمد گمركات مازندران از 763/ 540/ 2 قران در سال 1910-1909 / ق 1330-1329 به 1/ 708/ 878 در دوره 1330- 1331 کاهش یافت. گفتنی آنكه در همین مدت در گیلان، رقیب تجاری مازندران، به سـبب امنیـت ناشـی از حضور نیروهای روسی، بازرگانی خارجی رونق می‌یافـت. نشـانه ایـن بهبـود، افـزایش درآمد گمركات گیلان در همان مـدت از 482/ 726/ 6 قـران بـه 730/ 159/ 7 قـران اسـت.

- انقلاب و رقابت در سواحل جنوبی دریای مازندران: جنبش اتحاد اسلام گیلان (جنگل) واتحاد ملی طبرستان (1336 ق/ 1918(به نقل از: تحقیقات تاریخ اجتماعی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی سال دوم، شماره دوم، پاییز و زمستان 1391،صص 77-1)