گره کوری که دست روس‌ها را می‌بوسد

زهره نوروزپور: دکتر بهرام امیراحمدیان کارشناس، محقق و پژوهشگر آسیای میانه و قفقاز معتقد است بحران گروگانگیری در ارمنستان مربوط به منطقه قره باغ است و این گره، دست روسها را می بوسد. وی دربارۀ شروع نا آرامی ها و گروگانگیری در ارمنستان و به خصوص ایروان پایتخت این کشور به خبرآنلاین گفت: «ماجراي گروگانگیري مسلحانه در پاسگاه پليس در پايتخت ارمنستان پدیده ای شگفت انگیز بود. در همه نوع گروگانگیری دیده شده است که در آن پلیس وارد صحنه می شود و گروگانگیران را سرکوب و گروگانها را از چنگ گروگانگیران آزاد می کند. اما اینجا گروگانگیران وارد اداره پلیس شده و مقامات عالی رتبه پلیس را به گروگان گرفتند. پليسي كه بايد حافظ جان مردم باشد، نتوانسته خودش را حفظ كند. پلیسی که در این کشور با پرداخت مالیات شهروندان اداره می شود، نتوانسته امنیت خود را تامین کند. این معمای بزرگی برای امنیت ارمنستان است. کشوری که در حالت جنگ قرار دارد.»

مشروح این گفتگو را از نظر می گذرانید:

آیا بحران موجود در ارمنستان می تواند نشانه نوعی بحران دورنی باشد؟آیا این مساله به قره باغ مرتبط است؟
اين موضوع از سوي افكار عمومي ارمنستان مورد سوال قرار گرفته و انتقاد از دولت سركيسيان را سبب شده است. گروگانگيران كه از مخالفان سياسي دولت ارمنستان هستند و خود را «شجاعان ساسون» می‌خوانند، مطالبات سیاسی را با اسلحه و گروگانگیری طلب می کنند. شجاعان ساسون مخالف تحولات در صلح قره باغ هستند و با دولت مركزي ارمنستان هم راستا و همسو نيستند و خود مايل به تصميم گيري درباره سرنوشت قره باغ هستند.

واکنش روسیه تا کنون چه بوده است؟ آیا در اتفاقات ارمنستان نقشی داشت؟
ارمنستان به اتحادیه اقتصادی ارواسیا پیوسته است که در آن روسیه رهبری بلامنازع را در دست دارد و می خواهد در برابر تحریم اقتصادی اتحادیه اروپا خود را به یک بلوک بزرگ اقتصادی تبدیل کند. بحران اوکراین نیز از همین سازمان آغاز شد زیرا پارلمان اوکراین در برابر دولت آقای یانوکوویچ که علاقه مند به پیوستن به این اتحادیه بود، ایستادگی کرد. اوکراین بخش مهمی از این اتحادیه در نظر گرفته شده بود و نقش مهمی می توانست بازی کند. این مخالفت خوشایند روسیه نبود. بلاروس، قزاقستان، تاجیکستان و قرقیزستان نیز در این اتحادیه عضویت دارند. روسیه تمایل دارد جمهوری آذربایجان نیز به این اتحادیه بپیوندد و پیوستگی جغرافیایی ارمنستان را تکمیل کند. ظاهرا رئیس جمهور روسیه برای جلب موافقت جمهوری آذربایجان قولهایی در زمینه حل بحران قره باغ به آذربایجان داده است تا در صورت پیوستن به این اتحادیه امتیازاتی بدست آورد.

منظور شما این است این اتفاقات به بحران قره باغ گره خورده است؟
حیثیت هر دو جمهوری و مقامات عالی رتبه ارمنستان و آذربایجان با قره باغ گره خورده است. ولی گره قره باغ بدست روسیه بسته شده است و بدست روسیه نیز باز می شود.

قره باغ و اوستیا و آبخازیا، نقاط فشار روسیه در قفقاز بشمار می روند تا هرگاه جمهوری های قفقازی بخواهند به ناتو بپیوندند این نقاط فشار دولتها را وادار به ملاحظه منافع استراتژیک روسیه کند.

با آنکه جمهوری آذربایجان از نظر تجهیزات نظامی و نفرات ارتش و جمعیت و ثروت بر ارمنستان تفوق دارد، ولی جمهوری آذربایجان نمی تواند اقدام به بازپس گیری از طریق قوای نظامی کند، زیرا ارمنستان هم پیمان روسیه است و هر نوع حمله به خاک ارمنستان به منزله تجاوز به خاک روسیه است و روسیه حق دفاع از مرزهای خود و هم پیمانان خود را حتی با سلاحهای غیر متعارف محفوظ می داند.

ممکن است که بحران قره باغ عاقبت  به جنگ منتهی شود؟

پایگاه نظامی روسیه در گیومری ارمنستان آماده است تا هر گونه تهدید علیه هم پیمان خود را پاسخ گوید. به همین سبب مقامات آذربایجان اگر چه خواهان استرداد سرزمینهای اشغالی قره باغ هستند، ولی می دانند که از طریق نظامی موفق نخواهند شد. حتی حیدر علی یف نیز گمان می کرد که با واگذاری امتیاز استخراج و صادرات نفت و گاز خود به شرکتهای غربی موفق خواهد شد تا با ابزار آنان بر ارمنستان فشار آورد که در راستای تامین امنیت و رفع تهدید، مساله قره باغ را به نفع آذربایجان حل کند ولی موفق نشد.

اکنون قره باغ برای هر دو کشور حیثیتی است. زمزمه صلح قره باغ با واگذاری هفت استان اشغالی پیرامون استان خودمختار قره باغ کوهستانی شنیده شده بود. به این جمع بندی رسیده بودند که ارمنستان این هفت منطقه اشغالی را تخلیه کند، آذربایجان عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا شود و در باره خودمختاری قره باغ به عنوان یک منطقه مورد مناقشه در درون جمهوری آذربایجان مذاکره شود.

در حالی که اکنون منطقه قره باغ و هفت استان اشغالی پیرامون  (که برای حفظ حلقه دفاعی منطقه قره باغ کوهستانی از خاک آذربایجان تصرف شده است)، خود یک جمهوری خودخوانده تشکیل داده و دارای ساختار یک دولت کامل است، هیات دولت دارد و چهار دوره انتخابات ریاست جمهوری برگزار کرده است، پارلمان دارد و دولتداری را تجربه کرده است. جمهوری خودخوانده قره باغ کوهستانی در واشنگتن نیز دفتر نمایندگی دارد، هر چند شناسایی بین المللی نشده است.  

قره باغ نيز گره كور قفقاز است كه حالت نه جنگ و نه صلح در آن حاكم است و هراز چند گاهي بين دو طرف درگير در دوسوي خط آتش بس گروه مينسك كه از ماه مي سال 1994 برقرار است، درگيري هايي رخ مي دهد و آتش جنگ را شعله ور مي سازد. این منطقه به کارت بازی قدرتهای منطقه ای و فرامنطقه ای تبدیل شده است.

در حال حاضر وضعیت این منطقه را چه طور ارزیابی می کنید قرار است در آینده شاهد چه اتفاقاتی باشیم؟

اكنون به نظر مي رسد كه بهترين وضعيت قره باغ وضعيت كنوني است. واگذاري آن به ارمنستان موجب نارضايتي آذربايجاني خواهد شد كه از همه نظر بر ارمنستان تفوق دارد و بازگرداندن دوباره حاكميت آن به جمهوري آذربايجان ارامنه را خواهد شوراند و منطقه را به بمب ساعت شمار تبديل خواهد كرد. در آن صورت دولت ارمنستان بايد پاسخگوي نه تنها شهروندان ارمنستان و ارامنه جمهوري خودخوانده قره باغ،  بلكه ارامنه سراسر جهان باشد. به همين سبب قره باغ اكنون در بهترين شرايط قرار دارد و ارامنه قره باغ در سايه همين بلاتكليفي دولتمداري را تجربه مي كنند، هر چند ناگزير به حفظ خط آتش بس هم هستند.

گروگانگیری از سوی مبارزان قره باغی در راستای زمزمه های بازشدن گره کور قفقاز است. قره باغی ها و رزمندگان آن در برای مردم قره باغ و ارمنستان پاسخگو هستند زیرا بر این باور هستند اگر قرار بر پس دادن سرزمینهای اشغالی بود، چرا با دادن تلفات زیاد این منطقه را تصرف کردند. اما دولمتمردان هر دو جمهوری آذربایجان و ارمنستان بخوبی می دانند که اگر یک جنگ آغاز شود، هر دو طرف بازنده خواهند بود.

به همین سبب بهتر می بینند که همین شرایط دوام داشته باشد. به قول ادوارد شواردنادزه یک صلح بد بهتر از یک جنگ خوب است. هر چند صلحی در کار نیست ولی می توان قره باغ را به کشمیر تشبیه کرد. هنگام استقلال هند که فرماندارن بریتانیایی ایالات را به مقامات محلی تحویل می داند و اسناد رلازم را امضاء می کردند، در باره کشمیر اقدامی نکردند و آنجا را ترک کردند. هنگامی که از آن فرماندار پرسیدند چرا این کار را انجام نداد، گفت که بهترین وضعیت کشمیر همین است که هست. از آن زمان تا کنون کشمیر در وضعیت نه جنگ و نه صلح قرار دارد. قره باغ نیز به این حالت دچار شده است. احتمال دارد در داخل ارمنستان تحولات سیاسی بوقوع بپیوندد. باید منتظر ماند.

52310