پشت صحنه ناکامی در اقتصاد

گروه بازرگانی:«چرا مسائل اقتصاد ایران حل نمی‌شود؟» پرسشی که محور دومين میزگرد از سري میزگرد‌هاي شوراي گفت‌وگوي دولت و بخش خصوصي قرار گرفت. در این نشست که با حضور حسن سبحاني، اقتصاددان و استاد دانشگاه، پدرام سلطاني نايب‌رئيس اتاق بازرگاني ايران و جمعي از فعالان بخش‌خصوصي برگزار شد، علل ناکامی در حل مسائل اقتصادی کشور از ديرباز تاكنون مورد واکاوی قرار گرفت.

حسن سبحانی، اقتصاددان بر این باور است که 5 چالش اساسی ازجمله «محیط اقتصادی و شرایط سیاسی»، «ناکارآمدی دولت در مسیر توسعه‌یافتگی»، «غیرمولد بودن بخش خصوصی و رشد بی‌رویه بانکداری»، «عدم تطابق دانش‌آموختگان با نیازهای اقتصادی» و «رضایت نداشتن مردم از کاری که انجام می‌دهند»، پیش‌روی اقتصاد ایران قرار دارد که اجازه رشد و توسعه را به اقتصاد کشور نمی‌دهد. از سوی دیگر، نایب رئیس اتاق بازرگانی ایران می‌گوید: برای پاسخ به این پرسش در بخش اول باید گفت اساسا ما در تعریف موضوع مشکل داریم و اشتراک‌نظری در این بخش وجود ندارد. پدرام سلطانی بر این باور است که در کشور یک دولت وجود ندارد؛ چراکه گروه یا سازمان‌های غیررسمی در کشور وجود دارد که قدرت‌شان کمتر از دولت نیست.

سلطانی همچنین بر این باور است که مشخص نیست اقتصاد ایران تابع چه الگو و چه مکتبی است؛ به‌طوری که هنوز اقتصاد ایران و روش بحث در حوزه اقتصاد تبیین نشده است. وی در بخش سوم سخنان خود به طرح این پرسش پرداخت که باید دید فعل حل شدن چیست و اینکه چه کسی قرار است مشکلات اقتصادی ایران را حل کند.

چالش‌های پیش روی اقتصاد

میزگرد تخصصی «چرا مسائل اقتصاد ایران حل نمی‌شود؟» با سخنان حسن سبحاني، استاد اقتصاد دانشگاه تهران آغاز شد. این اقتصاددان يكي از مهم‌ترين علل غيرقابل حل بودن مسائل ايران را عدم شناخت صحيح از مسائل عنوان کرد و به طرح اين سوال پرداخت كه آيا آنچه تحت عنوان مسائل اقتصادي مطرح مي‌شود و تلاش‌هايي که در راستاي حل آنها صورت مي‌گيرد، واقعا مسائل اقتصاد ايران بوده‌اند که باید به آن پاسخ داد.

وی با بيان اينكه همواره در زمينه توسعه آرمان‌هاي خود را دنبال كرده‌ايم، اظهار كرد: چون واقعيت‌ها را نمي‌بينيم، نمي‌توانيم متناسب با زحمتي كه كشيده مي‌شود حركت رو به جلو را در مسير توسعه تجربه كنيم.

اين اقتصاددان با اشاره به اینکه جايگاه كشور را روي طيف توسعه‌يافتگي به خوبي تشخيص نداده‌ايم، تصریح کرد: همواره محيط اقتصادي از جمله عوامل موثر و حياتي در مسير توسعه بوده است. گاهي اوقات اهميت محيط اقتصادي حتي از عناصر اقتصادي هم بالاتر است. به‌عنوان نمونه مجموعه سياست‌هاي خارجي محيط اقتصادي ايران را طي سال‌هاي اخير تشكيل داده و بر كاركرد اقتصاد تاثير‌شگرفي گذاشته است. هرچند جنس اين فاكتورها اقتصادي نيست، اما به‌شدت روي اقتصاد موثر است.

سبحاني اشكالات نظام اداري را يكي از مهم‌ترين گره‌هاي توسعه عنوان كرد و افزود: در طول تاريخ از سال 1327 تاكنون اصلاح نظام اداري همواره مورد هدف‌گذاري دولت‌هاي مختلف بوده است؛ اما نه تنها نتوانسته‌ايم در اين زمينه به نتيجه برسيم، بلكه يكي از موانع اصلي كار دولت، سازمان‌هاي اداري ناكارآمد است.

این اقتصاددان غیرمولد بودن بخش خصوصی را از دیگر چالش‌های اقتصادی کشور عنوان کرد و گفت: ارزيابي ميزان توفيق فعاليت بخش خصوصي از زمان ابلاغ سياست‌هاي اصل 44 قانون اساسي نشان مي‌دهد در بخش خصوصي كار مولد چنداني آغاز نشده، اما در همان بازه زماني در بانك و بيمه رشد چشمگيري ديده مي‌شود. از این رو، بانك و بيمه مي‌تواند در يك جامعه غيرمنظم مصداق تجارت و سودآوري باشد.

سبحانی همچنین نظام آموزشی کشور را غیرکارآمد دانست و تصریح کرد: منابع مالی زیادی برای تربیت دانشجو هزینه می‌کنیم؛ اما باید پرسید چقدر مشکلاتمان را با علم آموختگان و دانشجویان خود حل می‌کنیم؟ از طرفی، دانش‌آموختگان ما برای استفاده از دانش در این سیستم اقتصادی مشکل دارند. یعنی آنها با دانش پیشرفته آشنا می‌شوند؛ اما زمانی که در جامعه به کار دعوت می‌شوند دانش آنها با واقعیت‌های حاکم بر اقتصاد کشور همسو نیست.

وي همچنين به نقش مردم در اقتصاد اشاره كرد وگفت: بسیاری از مردم جامعه ما از كار كردن لذت نمي‌برند. درست است كه در جامعه ما دولت نقش چشمگير و پيشتازانه در اقتصاد دارد؛ اما نمي‌توان نقش مردم را هم ناديده گرفت. مردم ريسك‌پذير نيستند، همواره قانع هستند، از حقوق آنها حرف زده مي‌شود؛ اما كمتر گفته مي‌شود در برابر اين حقوق چه تكاليفي دارند، مجموعه اين شرايط بهره‌وري پايين را در اقتصاد رقم مي‌زند.

الگوی اقتصادی نداریم

نایب رئیس اتاق بازرگانی ایران به‌عنوان دیگر سخنران این نشست، در پاسخ به این پرسش که «چرا مسائل اقتصاد ایران حل نمی‌شود» گفت: باید بگوییم که اصولا مسائل اقتصاد ایران چیست، آیا در سطح کلان روی مسائل اقتصاد ایران اشتراک‌ نظر داریم؟.

این فعال بخش خصوصی معتقد است که اصولا ما در تعریف موضوع مشکل داریم و اشتراک نظری در این بخش وجود ندارد؛ چراکه اگر اشتراکی داشت باید سند یا میثاق‌نامه‌ای در هر دولت نسبت به این موضوعات وجود داشت. به گفته پدرام سلطانی، یکی از مشکلات ما این است که اصولا با تغییر دولت و مجلس در بر پاشنه دیگری می‌چرخد.

سلطانی با تاکید بر اینکه هنوز الگوی اقتصادی کشور مشخص نیست، تصریح کرد: باید دید اقتصاد ایران تابع چه الگو و چه مکتبی است، آیا اقتصاد ایران از رویکرد سوسیالیستی یا به تعبیر اقتصاددانان از مکتب اقتصاد اسلامی تبعیت می‌کند؟ وی افزود: ما شنیده‌ایم که اقتصاد ما، اسلامی است. اما روش‌ها و الگوهای حل مساله در اقتصاد اسلامی را هنوز از اقتصاددانان ندیده و نگرفته‌ایم.

این فعال بخش خصوصی بر این باور است که اقتصاد ایران و روش بحث در حوزه اقتصاد هنوز تبیین نشده است. به گفته سلطانی، در حال حاضر در بدیهیات اقتصادی (به‌طور مثال در مورد اینکه رویکرد ما در سرمایه‌گذاری چیست؟) جای بحث وجود دارد. این در شرایطی است که این موضوعات در کشورهای توسعه یافته حل شده است.

نایب رئیس اتاق بازرگانی ایران در بخش سوم به طرح این سوال پرداخت که فعل حل شدن چیست و اینکه چه کسی قرار است مشکلات اقتصادی ایران را حل کند. اصولا، فرد و گروهی که توان حل مشکلات اقتصاد ایران را دارند، چه کسانی تلقی می‌شوند.

وی گفت: گویا اقتصاد کشور با تورم‌های بالا خو گرفته است، حال اگر تورم را از سطحی پایین بیاوریم، وارد رکود خواهیم شد. انتقادی که به دولت می‌شود این است که چرا نرخ تورم را سریع پایین آورد. این در حالی است که اقتصاددانان به این موضوع واکنش نشان ندادند. از این رو ما نمی‌دانیم به چه نقطه‌ای برسیم که این موضوع را حل شده بدانیم.

سلطانی گفت: نظام مدیریت در کشور ما منقطع است و با تغییر دولت تغییرات حتی در سطح کارشناسی نیز اعمال می‌شود؛ در حالی که در کشورهای پیشرفته با تغییر رئیس‌جمهور در نهایت وزرا تغییر می‌کنند. وی معتقد است که تناسبی بین مسوولیت سازمان و اختیار وجود ندارد و عدم تناسب بین مسوولیت و اختیار باعث می‌شود که مشکلات حل نشود.

نایب رئیس اتاق بازرگانی ایران با بیان اینکه در کشور یک دولت وجود دارد، گفت: اگر تمام مشکلاتی که بیان شد، حل و تمام هماهنگی‌‌ها انجام شود و شایسته‌سالاری به وجود بیاید؛ مادامی که یک دولت نداشته باشیم، طبیعتا بازهم مشکل حل نمی‌شود.