زادروز رویتر، تاجر عهد ناصری

گروه تاریخ و اقتصاد:پل ژولیوس رویتر نامی آشنا در میان ایرانیان است. این تاجر بریتانیایی – آلمانی در 26 جولای سال 1816 به‌دنیا آمد. رویتر جزو پیشگامان صنعت مخابرات در دنیاست. او در شهر کاسل آلمان در خانواده‌ای یهودی به دنیا آمد. پدر وی خاخام ساموئل لوی یوسافات و مادرش بتی زاندرس نام داشت. نام اصلی او اسرائیل بود اما در ۲۱ اکتبر ۱۸۴۵ به لندن نقل مکان کرد و در آنجا خود را یوزف یوسافات نامید. در ۱۶ نوامبر همان سال طی مراسمی که در کلیسای لوتری‌های آلمانی سنت جورج در لندن برگزار شد به مسیحیت گروید و نام پاول یولیوس رویتر را برگزید. یک هفته بعد مورخ ۲۳ نوامبر در برلین با دختر یکی از بانکداران شهر به نام ایدا ماریا الیزابت کلمنتین ماگنوس ازدواج کرد.

رویتر که یک کارمند بانک بود، در چاپخانه کتاب رویتر و استارگارت شریک شد. این چاپخانه شبنامه‌هایی در ابتدای جنبش ۱۸۴۸ منتشر کرد که باعث توجه مقامات دولتی به وی شد. پس از انقلاب نافرجام ۱۸۴۸ از آلمان فرار کرد و به پاریس رفت تا با آژانس خبری شارل لویی هاواس کار کند؛ آژانسی که بعدها خبرگزاری فرانسه نام گرفت. در آن هنگام که تلگراف در حال تحول بود، رویتر نخست آژانس خبری رویتر را در آخن بنیان‌گذاشت. وی از کبوترهای نامه‌بر برای انتقال پیام از آخن به بروکسل و بالعکس استفاده می‌کرد. این راه ارتباطی راه پیوند بین برلین و پاریس بود. کبوترهای نامه‌بر بسیار سریع‌تر از قطارهای پست حرکت می‌کردند و به این ترتیب رویتر می‌توانست پیش از دیگران از اخبار بورس پاریس باخبر شود. در سال ۱۸۵۱ کبوترهای نامه‌بر جای خود را به یک خط مستقیم تلگراف دادند. کمی بعد یک خط تلگراف بین بریتانیا و سرزمین اروپا از طریق کانال مانش ایجاد شد. این خط در سال ۱۸۶۳ تا سواحل جنوب غربی ایرلند در کورک توسعه یافت. در آنجا کشتی‌هایی که از آمریکا می‌آمدند قوطی‌هایی را که محتوی اخبار بودند به دریا می‌انداختند. این اخبار با استفاده از تلگراف به لندن مخابره می‌شد و به این ترتیب خبرها پیش از رسیدن خود کشتی‌ها می‌رسیدند.

رویتر در سال ۱۸۵۱ به لندن بازگشت و دفتری در سازمان بورس لندن راه انداخت و یکی از اصلی‌ترین خبرگزاری‌های مالی جهان را در این شهر تاسیس کرد. رویتر در ۱۷ مارس ۱۸۵۷ به‌عنوان یک شهروند بریتانیایی پذیرفته شد و در ۷ سپتامبر ۱۸۷۱ دوک آلمانی زاکسن-کوبورگ و گوتا لقب بارون (فرایهر) را به ژولیوس رویتر اعطا کرد. این عنوان بعدتر توسط ملکه ویکتوریا به منظور انتقال تمام مزایای نجیب‌زادگی در انگلیس تایید شد. رویتر در تاریخ بیست و پنجم جولای (1872) امتیاز نامه معروف استخراج معادن و تاسیس راه‌آهن در ایران را دریافت کرد. طبق اين امتياز، بهره‌برداری و استخراج كلیه معادن ایران اعم از معادن زغال‌سنگ، آهن، مس، سرب، نفت و هر معدن دیگری كه در کشور قابل بهره‌برداری بود، به‌جز طلا و نقره و سنگ‌های قیمتی و نیز بهره‌برداری از جنگل‌ها و احداث قنات و كانال‌های آبیاری اراضی و همچنین احداث راه‌آهن و تراموا، ایجاد جاده‌ها، خطوط تلگراف و كارخانه‌های صنعتی به‌مدت هفتاد سال و اجازه تمام گمركات و صدور انحصاری هرگونه محصولات از ایران به مدت بیست ‌و پنج سال، در برابر 40 هزار پوند و 60 درصد سود حاصل از این امتیاز به رويتر داده شد.

به موجب این امتیاز، ایران عملا استقلال سیاسی- اقتصادی خود را از دست می‌داد و بدون جنگ و خونریزی تبدیل به مستعمره انگلستان می‌شد. اين امتياز به قدري همگان را دچار حيرت كرد که لرد کرزن درباره‌اش چنين گفته بود: «واگذاري کليه منابع صنعتي يک مملکت به دست يک خارجي حقيقتا عجيب و غريب به نظر مي‌رسد و حرارت انگليسي‌دوستي در تهران در هيچ تاريخي به اين اندازه بالا نرفته بود». وقتي خبر امتيازنامه رويتر در روزنامه‌هاي ممالک اروپا منتشر شد، به قول لردکرزن بهت و حيرت خارق‌العاده‌اي به مردم اروپا دست داد. هيچ‌کس فکر نمي‌کرد چنين امتيازي با اين شرايط به يک بيگانه داده شود؛ امتيازنامه‌اي که ايران را دربست به خارجيان واگذار مي‌کرد و آنها مي‌توانستند تا مدت هفتاد سال کليه منابع حياتي کشور را تحت‌اختيار و سلطه خود بگيرند و به مستعمره‌اي تبديل كنند که بدون جنگ و خونريزي و بدون رنج و زحمت و فقط با دادن چند ليره رشوه به هيات حاكمه ايران به‌دست آمده بود. این امتیازنامه که با وساطت میرزاحسن خان سپهسالار نخست‌وزیر ناصرالدین شاه تنظیم و تحریر و توشیح شد، پیش از اجرایی شدن در پی اعتراض مقامات دینی و اجتماعی ایران لغو شد.