سیرۀ فکری و علمی شهید مطهری در موضوع اسلام و نیازهای زمان

به گزارش خبرگزاری مهر، متن پیش رو برداشتی از کتاب «بازاندیشی اسلام و نیازهای زمان» اثر «علیرضا عالی پناه» با موضوع بررسی موضوع اسلام و نیازهای زمان در اندیشۀ شهید مطهری است؛ این کتاب به زودی توسط نشر سدید(انتشارات بسیج دانشجویی دانشگاه امام صادق) منتشر خواهد شد.

سیرۀ فکری ـ علمی استاد

استاد از طرفی استاد فلسفه‌ی دانشگاه تهران و از طرفی از مجتهدان بنام روزگار خویش بوده است و همین دو وصف کافی بود که با عنایت به اوضاع و احوال روزگار حیات استاد، وی واجد جایگاه اجتماعی مهمی در بین مؤمنان و روحانیان و روشن‌فکران و دانشگاهیان، به ويژه در تهران، باشد. علاوه بر این، استاد دارای نقشی محوری در مبارزات مردمی علیه نظام سیاسی حاکم بوده و لذا از رجال سیاسی عصر خویش نیز به شمار می‌آمده است. اجتماع این اوصاف در یک شخص به خودی خود کافی است که اولاً، او را به سمت طراحی طرح‌های فکری با محوریت علایق شخصی یا پسند محافل خاص بکشاند و ثانیاً، عافیت‌طلبی و مصلحت‌بینی را سرلوحه‌ی افکار و اعمال او قرار دهد. مع‌هذا، بررسی آثار استاد حاکی از برکناربودن او از این دو وصف است که فی نفسه شایسته‌ی بررسی است. به نظر ما بررسی واقعه‌ی مجادله‌ی قلمی استاد با قاضی مهدوی زنجانی(ره) در مجله زن روز هم می‌تواند در درک سر تفاوت استاد با دیگر هم‌کاران و هم‌سلکان وی مؤثر باشد و هم ابعاد دیگری از سیره‌ی فکری ـ علمی وی را نیز بنمایاند.

۱. توجه به تحولات فکری

ملاحظه آثار استاد درباره اسلام و مقتضیات زمان حاکی از توجه وی به تحولات فکری و خلأهای حوزه‌ی اندیشه در عصر و مصر خود استاد است. وی بر خلاف بسیاری از هم‌کاران و هم‌سلکان خویش که درگیر طرح‌های فکری خود هستند و بررسی مسائل مربوط به گذشته یا حل و فصل مسائل مربوط به آینده‌های دور یا محافل خاص یا جوامع دیگر را وجهه‌ی همت خود قرار داده‌اند، حساسیت و توجه ويژه‌ای به تحولات فکری جامعه‌ی خود داشته و در پی حل و فصل آن‌ها بوده است. پس تفکر برای تفکر و تفنن در دستور کار استاد نبوده و تفکر هدف‌مند وجهه‌ی همت وی بوده است.

۲. اولویت شناسی در مواجهه با افکار

استاد، نه‌تنها، توجه تام به تحولات فکری و خلأهای حوزه‌ی اندیشه در عصر و مصر خود داشت که با عنایت به محدودیت فرصت اولویت‌شناسی و عمل بر اساس آن در این حوزه را نیز سرلوحه‌ی کار خود قرار داده بود. چه بسا، متفکرانی که دل در گرو حل معضلات فکری جامعه خود دارند، ولی به سبب غفلت از پیرامون یا موضوعی برای تفکر نمی‌یابند یا در تشخیص اولویت‌ها اشتباه می‌کنند و عمری را صرف مجاهدت با دشمن فرضی می‌کنند یا از روی غفلت و به سبب فقدان تشخیص، به عارضه جهل مرکب مبتلا و آلت دست دیگران می‌شوند.

۳. اعتقاد به اصالت فکر در مواجهه با فکر

استاد به اصل لزوم به‌کارگیری فکر در مواجهه با فکر التفات تمام دارند و به جای این‌که برای حل مسائل فکری به حربه‌های غیرفکری متوسل شوند تفکر را تنهاترین و مناسب‌ترین وسیله برای مواجهه با اندیشه‌های دیگر می‌دانند. از این رو است که در جای دیگر ابراز عقیده کرده‌اند که باید کرسی تدریس فلسفه‌ی مارکسیسم در دانشکده الهیات به یک استاد مؤمن به مارکسیسم و غیرمعتقد به خدا سپرده شود و استادان مخالف مارکسیسم و معتقد به خدا به نقد آرای او بپردازند. [div id='ftn1']

[span dir='LTR'][۱] . همان، ج۲۴، ص۱۲۵.