معرفی کتاب: نقبای مکه و مدینه

كتاب نقباي مكه و مدينه كه در سه فصل نقباي مكه مكرمه، نقباي مدينه منوره و نقباي يمامه تنظيم شده است در ديباچه خود آورده است: نقابت سادات از آيين‌هاي محترم و مهم در جامعه اسلامي بوده؛ تا آنجا كه موجب گرديده است نقابت الاشراف يا نقابت سادات از اركان دستگاه خلافت عباسيان بشود.

در فرهنگ عرب، اهتمام جدي به شناخت نسب و تعصب در اين‌باره وجود دارد. قبل از اسلام، نسب‌شناسي در ميان عرب‌ها به ويژه قبايل مهم و معروف رايج بود. پس از ظهور اسلام هم از اهميت آن كاسته نشد، بلكه انتساب به خاندان رسالت، بخش اعظم تفاخر را به خود اختصاص داد و اهميت پيدا كرد و به سرعت، به عنوان يكي از عناصر تمدني كه به حكم ضرورت‌هاي اجتماعي و نگره‌هاي فرهنگي پديد آمد، مورد استقبال بزرگان قرار گرفت؛ از اين‌رو دستگاه نقابت به وجود آمد.

در اين اثر، پس از بيان مختصر درباره تاريخ نقابت سادات و وظايف نقيب، با فهرستي از نقباي مكه مكرمه و مدينه منوره روبه‌رو مي‌شويم كه مؤلف، آنها را از منابع نسبي گرد آورده و از آنجا كه موضوع كتاب، نقباي حرمين شريفين است، مؤلف خدمات نقباي اشراف را در اين دو حرم بيان كرده است.

تعريف نقابت در لغت و اصطلاح، پيشينه نقابت، بنيان‌گذار ديوان نقابت، وظايف نقيب و وظايف نقيب عام (عام الولايه) از مطالب مهم كليات اين كتاب است كه ذيل عنوان نقابت در لغت و اصطلاح مي‌خوانيم: در لغت عرب، نقابت و نقيب از ريشه «نقب» و به معناي شكافتن، سوراخ كردن، راه گشودن و همچنين كاويدن عمق چيزها و گردش و جست‌وجوست.

در اصطلاح نيز، نقيب به كسي گفته مي‌شود كه از احوال خويش، بستگان و اخبار روزگارش، چه پنهان و چه آشكار، آگاه باشد و در اين راه، جست‌وجو و بحث و بررسي كند و در اين كار، موشكاف و دقيق باشد.

فصل نخست كتاب به معرفي ابوجعفر محمد منقذي، ابوعلي يحيي بن ابي جعفر منقذي، ابوالحسين احمد بن ابي الحسن منقذي، ابوالقاسم ميمون بن ابي الحسين منقذي، علي بن ابي القاسم ميمون المنقذي، ابوالحسن احمد بن ابي القاسم ميمون المنقذي، ابوالقاسم ميمون بن ابي الحسين منقذي، ابوالقاسم جعفر بن ابي جعفر محمد الموسوي، ابوجعفر محمد الاكبر الحسني، ابوالحسن جعفر بن ابي جعفر محمد الحسني، ابوالحسن قاسم بن هاشم الحسني، حسين بن علوي بن احمد الجعفري العلوي الحسيني، زين العابدين بن سيد حسين الحسيني، عبدالقاهر بن عبدالسلام ابي‌الفضل عباسي، احمد بن محمد بن عبدالعزيز قلي و علوي بن احمد بن عبدالرحمن سقاف شافعي مكي از نقباي مكه مكرمه پرداخته است.

ابوالحسين عيسي العريضي، ابوالحسين عيسي بن ابراهيم العريضي، حسين بن يحيي العريضي، جعفر بن حسن بن محمد بن احمد بن هارون بن امام موسي كاظم عليه‌السلام، ابوالحسن علي الخواري بن حسن الثائر بن جعفر بن امام موسي كاظم عليه‌السلام، ابوالحسن بين علي بن ادريس الموسوي، ابوالحسين يحيي بن حسين الحسيني، ابوعلي عبيدالله بين طاهر الحسيني، محمد بن حبيب بين مسلم الحسيني، حسن بن سلطان الحسيني، فارس بن سلطان الحسيني، نجم الدين علي بين حسن بين سلطان الحسيني، محمد بن حبيب الله بن سلطان الحسيني، علي بن حسن بن علي الحسيني، بديوي بين علي بن حسن الحسيني، عامر بن بديوي بين علي الحسيني، حمزة بن محمد بن علي بن حسين الحسيني، احمد بن سعد بن علي بين شدقم الحسيني، محمد بن احمد بن سعد بن علي بين شدقم حسيني مدني، بدرالدين حسن بين علي النقيب الحسيني، محمد بن بدر الدين حسن بن علي النقيب الحسيني و علي بن تقي بن علي بن بدرالدين الحسيني از نقباي مدينه منوره هستند كه در اين كتاب معرفي شده‌اند.

فصل سوم نيز با عنوان نقباي يمامه به معرفي ابوحنظله ابراهيم بين يحيي الحسني و يحيي بن موسي الثاني الحسني مي‌پردازد كه در معرفي ابوحنظله ابراهيم بين يحيي الحسني مي‌آورد: ابوحنظله ابراهيم، سيدي جليل‌القدر، شريف و نقيب سادات يمامه بود. امام فخر رازي نخستين عالم انسابي است كه از نقابت سيد ابوحنظله ابراهيم حسني سخن به ميان آورده است.

فخر رازي مي‌نويسد: يحيي سويقي بن عبدالله، از دو فرزند خود به نام محمد ابوداوود سويقي و ابراهيم حنظله، نسل دارد. ابراهيم، نقيب يمامه و مادر او و محمد، مريم دختر ابراهيم بين موسي الجون است. او مي‌افزايد: نسل ابراهيم بن يحيي سويقي را حنظليون مي‌خواندند و بيشترشان در ينبع و نواحي آن سكونت داشتند كه صالح بن موسي بن ابراهيم بن سليمان بن ابراهيم ابي حنظله از ايشان است. او شيخي متدين، صاحب عقل و فهم و از بزرگان بني حسن عليه‌السلام در باديه بود.

كتاب نقباي مكه و مدينه تأليف محمدمهدي فقيه بحرالعلوم در قطع رقعي، 156 صفحه، شمارگان 1000 نسخه و به قيمت 5400 تومان با تدوين پژوهشكده حج و زيارت از سوي مؤسسه فرهنگي هنري مشعر وابسته به حوزه نمايندگي ولي فقيه در امور حج و زيارت منتشر و راهي بازار نشر شد.

• منبع: پايگاه اطلاع رساني حج