مطلوبیت‌های استراتژیک ایران در سایه تحولات منطقه

روند تحولات منطقه در سطوح مختلف سیاسی و نظامی با شدت و حدت تمام در حال سپری شدن است. این تحولات در صحنه های متفاوت از سوی بازیگران متنوع و با هدف کسب اهداف و مطلوبیت های متعارض و متناقض پیگیری می شود.

در چنین وضعیتی اگر چه جمهوری اسلامی ایران با فرض پیگیری منافع ثابت و اصولی در حال بازیگری است، اما به دلیل ضرورت بازیگری فعال و مبتکرانه در برخی صحنه ها و موضوعات مجبور به تغییر در تاکتیک ها و روشهاست. به همین دلیل، در بسیاری از مواقع ممکن است پرسش ها و ابهاماتی در مورد کیفیت و سرنوشت نقش منطقه ای ایران برای اذهان کارشناسی ایجاد شود.

با این وجود، فرضیه ای که با بررسی مجموعه ای از مسایل و موضوعات منطقه ای و ناظر بر منافع و مطلوبیت های جمهوری اسلامی ایران می توان مطرح ساخت آن است که روند تحولات به سمت پذیرش نقش منطقه ای ایران در حال حرکت است. اگرچه تثبیت بیشتر این نقش نیازمند به کارگیری هوشمندانه همه مولفه های قدرت در دو عرصه سیاسی و نظامی است.

اما قبل از اینکه به بررسی وضعیت ایران در ارتباط با تحولات منطقه بپردازیم، لازم است ارزیابی اجمالی از روند تحولات منطقه را در قالب چند گزاره کلیدی مورد اشاره قرار دهیم:

1-سطح تنش‌های نظامی و امنیتی در برخی پرونده ها کماکان در حال افزایش است.

2- روندهای سیاسی مانند برقراری آتش بس و توقف درگیری ها و همچنین گفتگوهای سیاسی به عنوان فرایندهای امید بخش مطرح می شوند.

3-به نظر می رسد طرح‌های سیاسی که در حال حاضر برای پایان درگیری ها در منطقه ارائه می شود از 2 مشکل اساسی رنج می برند:

الف-این طرح‌ها فاقد مطلوبیت های جامع و همه گیر هستند.

ب-عمدتا این طرح ها به ابزار سیاسی و روانی تبدیل شده اند تا اینکه ناظر بر یک واقعیت باشند.

4- روندهای سیاسی که در حال حاضر برای پرونده ها و موضوعات منطقه ای در حال پیگیری است به شکل اساسی مستحضر به حمایت های بین المللی نیستند و به عبارت دیگر، چندجانبه گرایی بین المللی فاقد اراده و قدرت لازم برای غلبه بر جنگ و خشونت منطقه ای است.

5- از سوی دیگر، به نظر می رسد در اکثر طرح های سیاسی حاکمیت ملی کشورهای منطقه نادیده گرفته می شود و این امر حتی موجب تشدید بحران و نا امنی ها شده است.

در واقع، آن چه در فوق به صورت کلی مورد اشاره قرار گرفت را می توان در چند پرونده منطقه ای به صورت مصداقی به شرح زیر بیان کرد:

1-روند مقابله با تروریسم و داعش؛ در حالی که در صحنه میدانی ابتکار عمل در دست بازیگرانی چون ایران، روسیه، ارتش سوریه، گروه های مقاومت و مردمی در سوریه و عراق است؛ اما از سوی برخی بازیگران مانند عربستان سعودی، ترکیه، آمریکا و رژیم صهیونیستی تلاش می شود در این روند اختلال ایجاد شود.

2-پرونده سوریه؛ در حالی که در این کشور شاهد برگزاری انتخابات پارلمانی بودیم و این انتخابات می تواند تبدیل به دستاورد بزرگی برای حل و فصل بحران سوریه در قالب گفتگوهای سوری-سوری باشد، اما متاسفانه اخبار و گزارش ها حکایت از اراده و تصمیم دشمنان سوریه برای حمایت تسلیحاتی بیشتر از گروه های تروریستی دارند.

3-پرونده یمن؛ به رغم گذشت یک سال، شرایط نظامی و میدانی در یمن نسبت به گذشته بسیار پیچیده تر شده است و عربستان در حال حاضر اساسا خود را در موقعیت پایبندی به توقف جنگ و خشونت در این پرونده نمی بیند.

4- عراق؛ پیش از این شاهد انتشار اخبار و اطلاعات خوبی در مورد پیشروی ارتش و نیروهای مردمی در عقب راندن داعش در این کشور بودیم، اما اکنون این کشور وارد فاز بحران سیاسی تشکیل دولت شده است. اگر چه پیش بینی می شود حیدر العبادی بتواند این بحران را پشت سر بگذارد، اما به نظر می رسد تلاش های بسیاری صورت می گیرد تا حاکمیت ملی یکپارچه در عراق ایجاد نشود.

5-روابط ایران وعربستان؛ بسیاری از تحلیل گران معتقدند تا زمان رسیدن به تعادل در روابط ایران و عربستان زمان زیادی باقی است. این ارزیابی بدین معنی است که دو کشور در حال حاضر آمادگی جدی برای آغاز همکاری منطقه ای ندارند.

با عنایت به توضیحات فوق، اکنون راحت تر می توان در مورد چگونگی ارتباط منافع و مطلوبیت های جمهوری اسلامی ایران با روند تحولات منطقه اظهار نظر کرد. در این خصوص نکات زیر قابل توجه می باشد:

1-جمهوری اسلامی ایران برای در اختیار داشتن ابتکار عمل کماکان بر حفظ و توسعه ظرفیت ها و استعدادهای بالقوه و بالفعل در منطقه و به عبارت بهتر گسترش نفوذ خود تاکید نماید.

2-تحرکات سیاسی و میدانی برای تحقق بخشی اهداف و منافع و بهره گیری از ظرفیت های دیپلماسی همه جانبه بیش از گذشته با هم هماهنگ شوند.

3-شفاف کردن کف و سقف منافع و مطلوبیت های استراتژیک جمهوری اسلامی ایران در روند تحولات منطقه به منظور تسهیل در اجرای مناسب تر سیاست های منطقه ای کشور ضروریست.

4-با توجه به تاثیر مثبت برجام در بسترسازی های لازم دیپلماتیک، ضمن تاکید بر بهره گیری از فرصت های آن باید نسبت به رفتارهای فرا برجامی آمریکا در منطقه و همچنین هرگونه غافلگیری استراتژیک هوشیاری لازم داشت.

5252