انتقاد از نگاه تزئینی به عکس در رسانه/ عکاسی فرمایشی دوام ندارد

خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها- ونوس بهنود: شش خبرگزاری فعال و بیش از ۱۰ پایگاه خبری و اطلاع‌رسانی در استان اردبیل صفحه اختصاصی دارند که در تلاش‌اند با شیوه‌های جدید اطلاع‌رسانی ازجمله قالب چندرسانه‌ای درصد مخاطبان خود را افزایش دهند.

در بازار داغ رقابت‌ها عکس یکی از عناصر کلیدی و تأثیرگذار در موضوع اطلاع‌رسانی است که گاهی مخاطب را می‌خنداند، گاهی می‌گرایند و گاهی خشم و غضب برمی‌انگیزاند و با هر یک از حالاتی که رسانه در شخص ایجاد کرده است به درصد موفقیت خود در پیام‌رسانی می‌تواند نمره دهد.

کارشناسان می‌گویند نه‌تنها بسیاری از عکس‌ها در رسانه‌های اردبیل گرفتار خودسانسوری و نگاه‌های فرمایشی مدیران و مسئولان شده بلکه فاصله قابل‌توجه بین عکس تزئینی و عکس حرفه‌ای موجب شده اغلب قبل از اینکه هر یک از حالات ذکر شده در مخاطب ایجاد شود و پیامی عمیق انتقال یابد، صفحه رسانه را ترک می کند.

موضوع اهمیت عکس به‌عنوان رسانه برای اولین بار از سوی خبرگزاری مهر در استان اردبیل موردبررسی قرار گرفته است تا مشخص شود که نگاه‌های تزئینی از کجا دیکته می‌شود و دلیل پیدایش آن چیست و درنهایت کارشناسان عکس به ما بگویند برای بهبود وضع موجود چه باید کرد.

در میزگردی خودمانی در ساختمان انجمن سینمای جوانان استان که به‌نوعی خود را متولی عکس و فیلم می‌داند و معتقد است از این ظرفیت به شکل مطلوب در استان استفاده نشده، سه نفر از عکاسان به نام استان دعوت ما را نپذیرفتند ولی سه تن دیگر تجربه کاری و آموخته‌های دانشگاهی خود را در اختیار تریبون خبرگزاری مهر قرار دادند.

جاوید خدمتی ۱۶ سال است به صدای شاتر دوربین عادت دارد و آن‌قدر عکس در طول تجربه حرفه‌ای خود ثبت کرده که می‌تواند با نگاهی حتی دیدگاه و سلیقه عکاس را مورد تحلیل قرار دهد.

رضاخامسی که کارشناس ارشد عکاسی است با نگاه علمی که این روزها چندان موردتوجه نیست به عکاسی نگاه می‌کند و معتقد است عکس در دنیای امروز بی‌توجه به این نگاه محکوم به شکست خواهد بود.

میر دولت موسوی مدیر انجمن سینمای جوانان استان اردبیل نیز که ۱۵ سال عکاسی کرده در ادامه ۱۴ سال است عکاسی را ترک کرده و این روزها در دانشگاه به دنبال سمت‌وسو دادن به نگاه حرفه‌ای در عکس است.

*تا چه حد در استان اردبیل عکس به‌عنوان یک رسانه شناخته می‌شود؟ به عقیده شما بخش دولتی توانسته به دیدگاهی دست یابد که در آن عکس با مخاطب بیشتر از متن سخن می‌گوید؟

موسوی: بنده عکس را صرفاً رسانه نمی‌دانم. زمانی ممکن است به عکس نگاه رسانه‌ای داشته باشیم و زمانی ممکن است به دنبال اختلاط آن با هنر هستیم. بااین‌وجود عکس به حدی قدرتمند است که در ژانرهای مختلف می‌تواند هزار و ۴۰۰ کانال را کنار بزند و به مخاطب حرفی را بزند که عمیق و تأثیرگذار است.

از سویی ما شاهد یک تحول در عکاسی هستیم. زمانی برای عکاسی از نگاتیو استفاده می‌کردیم، برای اینکه به‌صورت بهینه عکس بگیریم به دنبال یک سوژه خوب دو روز می‌گشتیم اما در حال حاضر با دوربین‌های دیجیتالی بدون زحمت با یک سفر به طبیعت ۴۰۰ قطعه عکس گرفته می‌شود.

به عقیده بنده ورود تکنولوژی تا حدودی آن شور و علاقه و وسواس در عکاسی را سرکوب کرده است. از سویی اگر عکس به‌عنوان رسانه در نظر گرفته شود آنچه اهمیت دارد مفهوم انتقال یافته آن است.

خامسی: بنده معتقدم در دنیای معاصر تلفیق و ترکیب هنر و رسانه مطرح است و برداشت هنری صرف از عکس مفهوم ندارد. در دنیای معاصر موضوعیت عکس زیبا ازدست‌رفته است و آنچه اهمیت دارد مفهومی است که عکس منتقل می‌کند. درواقع عکاسان ماندگار نیز مفهوم رسانه‌ای عکس را مدنظر داشته‌اند. در چنین وضعیتی بیشتر از نگاه هنری نگاه ایده پردازی اهمیت پیدا می‌کند و نقش عکاس صرفاً انتخاب ترکیب‌بندی نیست.

خدمتی: اینکه از طرف بخش دولتی عکاس به‌عنوان یک عامل تأثیرگذار قلمداد شود به عقیده بنده مورد غفلت است. درواقع این موضوع چندان دغدغه نیست و آن‌طور که برای مدیران سیاست و اقتصاد دغدغه است، فرهنگ دغدغه محسوب نمی‌شود.

هرچند سینمای جوان و حوزه هنری با در نظر گرفتن امکانات و بودجه دغدغه نشان می‌دهند اما متأسفانه ادارات عکاس را به‌عنوان یک ضرورت پیام‌رسان قبول نکرده‌اند. بی‌شک اگر مدیر عکس را یک صنعت بداند و دغدغه فرهنگی داشته باشد آن را ضروری خواهد دانست و به کار می‌بندد اما متأسفانه چنین نگاهی نداریم.

*در حال حاضر در اغلب ادارات و خبرگزاری‌ها عکاس فعال داریم. به عقیده شما حضور عکاسان خود به‌نوعی بیانگر دغدغه مدیر نیست؟

موسوی: عکاس داریم اما اغلب حرفه‌ای نیستند و حتی سواد سمعی بصری لازم را ندارند. در دنیای امروز هرکسی سواد هنری ندارد به‌نوعی بی‌سواد محسوب می‌شود.

ما برای جبران این خلأ در سینمای جوانان آمدیم شورای عکس ایجاد کردیم و مسابقه عکس ماه را راه‌اندازی کردیم تا تولید عکس حرفه‌ای تقویت شود.

یک مثال می‌زنم. مسئولی برای افتتاح یک گاوداری می‌رود سخنرانی کند اگر قبول داشته باشد که عکس می‌تواند انقلاب کند بی‌شک پوشش تصویر این برنامه به‌مراتب متفاوت‌تر خواهد بود. شاید برخی مسئولان در رده‌های بالاتر به این موضوع توجه داشته باشند اما مدیران میانی هنوز به‌جایگاه عکس واقف نیستند.

خدمتی: به نظر بنده لازم نیست حتماً همه سواد هنری داشته باشند. مسئله این است که در برخی مواقع عکاس با نگاه سفارشی مدیر فعالیت می‌کند. به‌عنوان‌مثال اگر چه به عقیده مدیر پوشش عکس افتتاح ضروری است ولی اینکه چطور عکس‌برداری شود مهم است.

*آیا معتقد به سانسور و نگاه‌های فرمایشی در عکس هستید؟

اینکه مدیر چقدر سواد بصری دارد اهمیت دارد و لازم است مدیران مشاوره رسانه‌ای و بصری داشته باشند. موسوی: به عقیده بنده سانسور عکس نداریم.

خدمتی: در عکس نگاه سفارشی به‌ویژه در خبرگزاری‌ها به‌وفور دیده می‌شود. از سویی اینکه تا چه حد ما اجازه ورود به حریم خصوص افراد و عکاسی داریم، به اخلاق حرفه‌ای عکاس برمی‌گردد و هرقدر مدیر مقام بزرگ‌تری داشته باشد این موضوع متفاوت است.

خامسی: وقتی پای شبکه‌های مجازی باز شده دیگر مفهوم سانسور عکس معنی ندارد.

*اغلب مشاهده می‌شود که مدیران عکاسی از زوایای خاص به‌ویژه از خودشان را از عکاس می‌خواهند و حتی رسانه‌ها نیز به این موضوع تأکید دارند. نظر شما در این خصوص چیست؟

موسوی: ببینید اینکه مدیر عکس با ژست خاص را بخواهد اصلاً بد نیست و این نگاه حرفه‌ای وی را نشان می‌دهد. مسئولی که به زاویه عکاسی توجه دارد درواقع نگاه حرفه‌ای دارد.

در مقابل ممکن است مدیر بی‌توجه باشد و تقاضا کند جایی از وی از بالا عکس گرفته شود که به‌نوعی به وی شخصیت و ابهت بیشتری بدهد. درحالی‌که اغلب عکاسی از بالا سایه زیر چشم ایجاد می‌کند. متأسفانه خود عکاسان نیز در این خصوص اشتباه زیاد دارند و به خاطر غیرحرفه‌ای بودن عکس را درست انتخاب نمی‌کنند. از سویی مدیران روابط عمومی‌ها نیز به دلیل اینکه اغلب اطلاعات کافی سمعی بصری ندارند عکاس را درست انتخاب نمی‌کنند.

خامسی: اینکه مدیر چقدر سواد بصری دارد اهمیت دارد و لازم است مدیران مشاوره رسانه‌ای و بصری داشته باشند. خبرگزاری‌های رسمی سرویس عکس دارند اما در اردبیل محدودیت برای فعالیت عکاس بیشتر است و مشاهده می‌شود که اغلب عکاس نمی‌تواند عکس خود را ارسال کند. معمولاً همیشه عکس عنصر دوم و در حاشیه است و چندان موردتوجه قرار نمی‌گیرد.

موسوی: بله هر کاری به تهیه‌کنندگی نیاز دارد. عکاس نمی‌تواند زندگی خود را روی چند عکس بگذارد و در اردبیل به دلیل اینکه چندان به مقوله تهیه‌کنندگی عکس توجه نشده خروجی در اغلب مواقع قابل‌توجه نیست.

*رسانه به‌ویژه خبرگزاری‌ها تا چه حد توانسته‌اند در اردبیل برای انتقال عکس معناگرا و دغدغه مردم موفق عمل کنند؟

خدمتی: خبرگزاری سیاست و قالب فکری دارد و عکس نباید از خط و خطوط آن کنار برود. همین قالب‌ها موجب می‌شود عکاس فعالیت محدود داشته باشد درنتیجه چند سال کار می‌کند و بعد دوام نمی‌آورد. از سویی ما به‌ندرت عکاس استخدام و بازنشسته شده می‌بینیم و این‌ها موجب می‌شود در برخی مواقع عکاسی در رسانه جذابیت نداشته باشد.

از سویی عکاسان خبرگزاری‌ها اغلب این تصور را دارند که اگر در یک خبرگزاری فعالیت می‌کنند دیگر یک عکاس کامل و حرفه‌ای محسوب می‌شوند. در سفر رئیس‌جمهوری به استان اردبیل عکاسان خبرگزاری‌ها سایر عکاسان را کنار می‌زدند اما درواقع تجربه کاری نشان داد همیشه این تصور درست نیست.

بسیاری از عکاسان رسانه‌ها حتی اطلاعات درستی از مناسبت‌ها، مقام مدیران و مسئولان، جایگاه هر مدیر و  مسائلی از این دست ندارند و در عکاسی توجهی به آن نشان نمی‌دهند. برخی شاید سواد بصری داشته باشند اما سواد رسانه‌ای عکاس پایین است. اغلب رسانه‌های مجازی نیز گرفتار نگاه‌های سلیقه‌ای هستند.

موسوی: به عقیده بنده سوی دیگر ماجرا سواد سمعی و بصری مخاطب، رسانه یا مردم است. وقتی رسانه در چنین سطحی فعالیت می‌کند سواد عمومی مردم را پایین نگاه خواهد داشت.

به‌عنوان‌مثال ما با بیش از ۱۰۰ عکاس در انجمن سینمای جوان در ارتباط هستیم اما تا به امروز اتفاق نیفتاده که بیایند و از ما عکس بخرند؛ موضوعی که در کشورهای دیگر کاملاً تعریف شده است. خبرگزاری‌ها به عقیده بنده به دلیل محدود کردن فعالیت خود به عکاسان نیمه‌حرفه‌ای چندان نتوانسته در رسالت پیام‌رسانی عکس موفق باشد.

متأسفانه باوجود تصور عکاسان خبرگزاری‌ها نگاه حرفه‌ای کم دیده می‌شود. ما در سفر رئیس‌جمهور به اردبیل یک مسابقه برای عکاسان ترتیب دادیم که بهترین عکس یک‌میلیون تومان جایزه بگیرد. همه عکاسان رفته بودند از بالای ساختمان عکس گرفته بودند و حتی نتوانستیم عکس برتر انتخاب کنیم.

عکاسان خبرگزاری‌ها یا ادارات اغلب در تولید عکس حرفه‌ای از مدیر دچار ضعف هستند. شاید یک دلیل آن است که هیچگاه نگاه حرفه‌ای به عکس نداشتیم و به دنبال عکس حرفه‌ای و جریان ساز نبودیم. متأسفانه اغلب خبرگزاری‌ها عکس را به‌صورت تزئینی استفاده می‌کنند.

خامسی: جالب آنکه در خبرگزاری‌ها مشاهده می‌شود که به‌جای عکس یک تصویر گرافیکی استفاده می‌شود و حتی عکس هم مورداستفاده نیست.

*به عقیده شما برخی مفاهیم با تولید محدود عکس همراه نیست. به‌عنوان‌مثال می‌توان اقتصاد مقاومتی را با عکس نشان داد؟

موسوی: برای اقتصاد مقاومتی یک دست پینه بسته که چرخ صنعتی را حرکت می‌دهد کافی است.

خدمتی: تمامی مفاهیم را می‌توان با عکس نشان داد. عکس زیاد داریم اما آنچه مورد غفلت است حق التالیف در عکس است. از سویی سواد رسانه‌ای و بصری جامعه نیز باید ارتقا یابد تا مثلاً یک تصویر گرافیکی نقد شود.

*آیا عکاسان توانسته‌اند در ارتقا سواد بصری جامعه نقش ایفا کنند. شمار عکاسانی که از اردبیل حائز رتبه‌های کشوری هستند قابل‌توجه است.

خدمتی: به عقیده بنده عکاس در بیشتر مواقع تحت فشار است. تا زمانی که بالای سر عکاس دستور و خرده‌فرمایش باشد نمی‌تواند آن‌طور که باید موفق عمل کند. از سویی ظرفیت مسئولان و ظرفیت پذیرش دغدغه عکس نیز اهمیت دارد.

نمونه موفقی که در توجه به عکاسی داشتیم مسابقه شهر آسمانی اردبیل بود که هم شهرداری اردبیل را به اهداف خود رساند و هم برای عکاسان جالب‌توجه بود. این اتفاقات باید تکرار شود چون باعث می‌شود مردم بیشتر دوربین را بپذیرند و عکاس نیز در مقابل دغدغه ایجاد شده از سوی مردم نسبت به تولید عکس معناگرا اقدام کند.

در خبرگزاری‌ها مشاهده می‌شود که به‌جای عکس یک تصویر گرافیکی استفاده می‌شود و حتی عکس هم مورداستفاده نیستخامسی: اینکه عکاس برای ادامه کار چقدر انگیزه دارد حائز اهمیت است. این انگیزه هم‌فکری و روحی است و هم مالی. وقتی عکاس می‌بیند بهترین عکس وی همان مبلغی را که بدترین و عکس معمولی دریافت می‌کند، دریافت کرده انگیزه خود را از دست می‌دهد. در کنار اخلاق رسانه‌ای اقتصاد عکاس حائز اهمیت است.

ما در فضای مجازی کم عکس نداریم که توانسته مخاطب را درگیر کند و وی را وادار به فکر کند اما مسئله این است که عکس معناگرا تا چه حد مورد حمایت قرار گرفته و تا چه ارج گذاشته شده است. گاها این مهم حتی از سوی خبرگزاری و رسانه‌ها نیز مورد غفلت است.

موسوی: به‌واقع تجربه عکاسی در مسابقه شهرداری مثال‌زدنی است و باید تکرار شود. بنده معتقد نیستم عکاس تحت فشار است و مچش را برای عکسی می‌گیرند. اما موضوع حمایت از عکاسی و عکاس قابل‌توجه است.

همین انجمن سینمای جوانان یک ریال بودجه استانی ندارد و ارشاد استان گاها کمک‌هایی را برای ما تدارک می‌بیند. این در حالی است که روزانه پاسخگوی ۱۰۰ هنرمند هستیم که همه برای تولید به حمایت نیازدارند.

در دنیا قدرتمندترین رسانه خبرگزاری است. اما در خود اردبیل رنگ و بوی فرمایشی از سوی مسئولان تزریق می‌شود. تا زمانی که مسئولان ارشد یک استان به هنرمند بها ندهد نباید انتظار داشت عکاس تأثیرگذار باشد.

ما باید کاری کنیم اردبیل به هنر خود شناخته شود و صرفاً با عسل و سیب‌زمینی خود در جهان شهرت نداشته باشد. وقتی استعدادهای بی‌نظیری در این شهر مورد حمایت نیست جای تأسف دارد.

به عقیده بنده این تعداد هنرمندان هر شهر است که باید باعث افتخار مسئولان آن شهر باشد.