ضرورت اطاعت حزبی نمایندگان/ احزاب ایران ماشین‌های انتخاباتی هستند

به گزارش خبرگزاری مهر، «حجت‌الله ایوبی» رئیس سازمان سینمایی و استاد دانشگاه طی یادداشتی که در اختیار خبرگزاری مهر قرار دارد، وضعیت تحزب در ایران و نقش آن در انتخابات را تشریح و تاکید کرد: «سخنان اخیر مقام معظم رهبری در خصوص امکان اعتماد به لیست‌های انتخاباتی می‌تواند سرآغاز دوران تازه ای در زندگی احزاب سیاسی در ایران باشد.»

متن این یادداشت به شرح زیر است:

«فرانسوی‌ها در زمره آخرین کشورهای اروپایی اند که به رغم پیشتازی در تاسیس نظام جمهوریت «تحزب» را پذیرفتند. یکی از مهمترین دلیل بدبینی فرانسویان به احزاب سیاسی نظریه "اراده جمعی" ژان ژاک رسو بود. از دیدگاه رسو اراده جمعی که نماد آن مجلس ملی است تقسیم ناپذیر و یگانه است. پیروان رسو معتقد بودند حزب سیاسی در این اراده یگانه و واحد خلل ایجاد کرده و عامل تفرقه است. همین باور ساده کافی بود تا تحزب در فرانسه را دو قرن به تاخیر اندازد. نظریه اراده جمعی بیش از دو قرن بر نظام سیاسی فرانسه سایه افکند و راه را بر شکل‌گیری و نهادینه شدن احزاب سیاسی بست.  

سخنان اخیر مقام معظم رهبری در خصوص امکان اعتماد به لیست‌های انتخاباتی می تواند سرآغاز دوران تازه ای در زندگی احزاب سیاسی در ایران باشد. به رغم همه سازوکارهای قانونی که در قانون اساسی و قوانین عادی برای تحزب در نظام جمهوری اسلامی پیش بینی شده، اما همچنان احزاب فاقد جایگاه لازم اند و نمی توان از «نظام حزبی» و یا «تحزب » در کشورمان سخن گفت. احزاب و تشکل ها در ایران ماشین های انتخاباتی اند و کاربردی بسیار محدود در معرفی نامزدها دارند.

درحالی که انتخابات و احزاب دو روی یک سکه اند و لازمه مردم سالاری دینی شکل‌گیری تحزب در ایران است. باید دانست که وجود احزاب سیاسیِ حتی پرشمار، به هیچ روی به معنای تحزب نیست. وجود احزاب شرط لازم تحزب است اما شرط کافی نیست. مراد از تحزب شکل گیری «نظام حزبی» است. در نظام جمهوری اسلامی ایران به رغم وجود ده‌ها حزب سیاسی همچنان نظام حزبی پایدار و تحزب به معنای راستینش، سامان نیافت.

حل قانونی پرداخت یارانه‌های حزبی، تعریف جایگاه احزاب سیاسی در ساختار نظام جمهوری اسلامی ایران بویژه در ساختار داخلی و کمیسیون های مجلس شورای اسلامی، تثبیت جایگاه احزاب در نظام انتخاباتی و سازوکارهای قانونی و حقوقی، از جمله شروط تحزب محسوب می‌شود. اما یکی از مشکلات اعتقادی و ایدئولوژیک احزاب سیاسی باوری است که با استناد به آموزه های دینی، «کسب یقین» را لازمه رفتار رأی دهی می داند. از این دیدگاه رأی دهنده باید در مورد صلاحیت تک تک افرادی که قرار است او را نمایندگی کنند، یقین حاصل کند. در نتیجه اعتماد به فهرست‌های انتخاباتی که لازمه تحزب و رفتار حزبی رأی دهنده است مخدوش و ناممکن می‌شود.  اما سخنان مقام معظم رهبری که در امور عمومی و سیاسی فصل‌الخطاب است، راه را برای حضور فعال احزاب و تشکل های سیاسی به عنوان کارگردانان صحنه های سیاسی هموار می کند. جان کلام این است که مردم به یک تشکل و برنامه‌هایش اعتماد می کنند و نمایندهِ منتخبِ خود را به عنوان سخنگوی آن دیدگاه‌ها و تفکر به مجلس می فرستند.

بنابراین مشارکت سیاسی و رفتار رأی دهی مبتنی بر اعتماد به احزاب سیاسی شکل می گیرد. اما لازمه تحزب رفتار تشکیلاتی و حزبی نمایندگان منتخب مردم در مجالس انتخابی مانند مجلس شورای اسلامی، مجلس خبرگان، شورای شهر و مانند آن نیز است. از دیدگاه نخست، رفتار حزبی و تشکیلاتی برای نماینده بی معناست. نماینده مکلف است به یقین و اجتهاد خود عمل کند و پیروی از تشکیلات رافع تکلیف نیست. اما نگاه مقام معظم رهبری را اگر بتوان علاوه بر رفتار رأی دهندگان به رفتار نمایندگان هم عمومیت داد مانع عقیدتی بزرگی از پیش پای احزاب سیاسی برمی دارد. البته شاید بتوان گفت لازمه رأی تشکیلاتی و حزبی اطاعت حزبی نمایندگان هم هست، زیرا مردم با اعتماد به برنامه های حزب و تشکل سیاسی نماینده را برگزیده اند. در حقیقت رأی دهنده به گرایش ها و برنامه های تشکل مورد وثوق خود اعتماد کرده است و نماینده نیز باید به دیدگاه موکلین خود احترام گذاشته و از تشکل سیاسی‌اش پیروی کند نه از دیدگاه شخص اش و این یعنی گامی بلند به سوی تحزب پایدار. 

اگرچه برای شکل‌گیری و نهادینه شدن تحزب راه درازی در پیش است اما دیدگاه مطرح شده از سوی مقام معظم رهبری می‌تواند مبنایی فقهی و نظری بر حجیت رفتار تشکیلاتی و حزبی باشد و این موضوع به دلیل اهمیت، شایسته مباحث بیشتر بین صاحبان فکر و اندیشه است.