بررسی دوران کمتر شناخته‌شده تاریخ ایران

«معماری ابزاری در تاریخ ایران است که می‌تواند بررسی دوران کمتر شناخته شده در تاریخ را راحت‌تر کند.»

به گزارش ایسنا، پدیده‌هایی که می‌توانند دوران کمتر شناخته‌ شده از تاریخ ایران پس از فروپاشی هخامنشیان تا دوره ساسانی - که باردیگر یک امپراطوری ایرانی بر فلات ایران و قلمرو ایران باستان چیره شده - معرفی کنند، معماری است.

پدیده‌ای که در تاریخ معماری ایران، به دلایل تاریخی از جمله این احتمال که ساسانیان آثارشان را نابود کرده‌اند یعنی دوره‌ی پارتی، شاید برای نخستین‌بار حرف‌های تازه‌ای برای گفتن دارد و به دنبال کاوش‌های انجام شده در فصل سوم یکی از این محوطه‌های تاریخی یعنی «شمی ایذه» تا کنون گور دخمه‌های منحصر به فرد، سازه‌های معماری تمام سنگی با دیواره، پوشش خرپشته‌ای درگاه، سفال، پلکان و درسنگی؛ در «کل چندار» به دست آمده است.

جعفر مهرکیان، سرپرست هیأت کاوش مشترک ایران و ایتالیا در «کل چندار» دره شمی با اعلام این خبر هدف از کاوش‌های این محوطه باستانی را شناسایی این دوره کم شناخته پس از هخامنشیان دانست و گفت: هیأت مشترک ایران و ایتالیا بر اساس تفاهمنامه‌ای 5ساله میان پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری و مرکز پژوهش و کاوش‌های باستان‌شناسی «تورینو»ی ایتالیا(cst) در این محوطه‌ی تاریخی در حال کاوش هستند.

به گفته این باستان‌شناس، کاوش‌های امسال با تمرکز در تخت‌گاه که در میانه این محوطه باستانی قرار دارد (نکروپل یا گورستان که اطراف آن را تا کرانه‌های خشک رودخاوری در برگرفته است) در 6 نقطه آغاز و به دستاوردهای ارزنده‌ای از معماری ویژه کلان سنگی و تمام سنگی انجامید.

او بیان کرد: این نوع معماری از بلوک‌های سنگی بدون استفاده از هرگونه ملات بصورت خشکه چین تشکیل شده که در دیواره‌ها، نعل درگاه، خیزپاکار تاق، تاق خرپشته‌ای و پلکان سنگی و حتی در آن به کار رفته است. همچنین در ساختار پوشش بناها در این شیوه از معماری سنگ‌های برگزیده، بزرگ و مرغوبی مورد استفاده قرارگرفته که احتمالا از مسافت بسیار دور به این محل آورده شده‌اند.

مهرکیان شاهکار این ساختار را درگاهی بی‌نظیر دانست که در کاوش‌های فصل دوم دره شمی کشف شده است و ادامه داد: این ساختار باستان‌شناسان را با الگویی از معماری آشنا کرد که بیشتر به گورخانه‌ها یا آرامگاه‌های سردابه‌ای و گور دخمه‌ها مربوط است.

سرپرست ایرانی کاوش‌های «کل چندار شمی» افزود: این گونه از معماری بدون در نظر گرفتن کاربرد اصلی آن که ویژه خاکسپاری خانوادگی است تا فردی، در سامانه‌ای از ساختار معماری ویژه‌ای جا گرفته است که ما در گذشته با آن به شکل شهرهایی با پلان «هیپو داموس» یا شطرنجی در معماری ایرانی دوره سلوکی به بعد آشنا شده‌ایم .

این باستان‌شناس گفت: ساختار معماری در کل، زمینه‌ای شطرنجی دارد به گونه‌ای که در آن دیوارها حتی اگر در زمان بنیانگذاری بدون شناخت از جهات اصلی ساخته شده باشند، تصادفا در راستای جهات اصلی یعنی شمال و جنوب، خاور باختری در گستره‌ای بیش از 50 هکتاری قرار گرفته است.

وی با بیان این‌که این محوطه دامنه‌های کوه بی‌لوا (بیل‌آباد) در کرانه باختری تا خشک‌رود شمی در سوی خاوری و آب روهایی در شمال و جنوب گستره‌ای که یک مثلث را تشکیل می‌دهد در برمی‌گیرد، ادامه داد: این گستره که هسته‌های دیگری را در پیرامون خود جای داده قلمرویی باستانی است که بنا به شواهد تاریخی دوره اشکانی را که در خوزستان باید «دوره الیمایی» بدانیم دربر می‌گیرد.

دوران کم شناخته تاریخ ایران

مهرکیان در ادامه معماری این دوره در تاریخ معماری ایران _دوره پارتی_ را به دلایل تاریخی از جمله این احتمال که ساسانیان آثارشان را نابود کرده‌اند را بخشی از تاریخ دانست که شاید برای نخستین بار حرف‌های تازه‌ای برای گفتن داشته باشد و افزود: دون تردید این دوره در میانه زاگرس میانی همان دوره الیمایی است دوره ‌ای که با سرزمین بختیاری‌نشین زاگرس منطبق بوده و به تعبیری همان قلمرو کوهستانی آیاپیر یا دوره ایلام نو و پیش از هخامنشی است .

او افزود: در این منطقه ما با فرهنگی آشنا می‌شویم که با داشتن ویژگی‌های خاص بومی از ایلامیان و سلوکیان و پارت‌ها بهره گرفته است .

مهرکیان ظرفیت‌های کاوش در این فصل را بسیار ناچیز دانست و افزود: دستاوردهایی این محوطه تأکیدی بر اهمیت شمی در میراث فرهنگی کشور است، چون دوره پارتی را بیش از بیش معرفی و اطلاعات ناچیز این دوره را غنا می‌بخشد .

وی اضافه کرد: شاید آمیزش با دوره‌های پارتی از شناسایی سکه‌های آن دوره تا تصویری که از پوشاک آن زمان به دست داده است، باعث شده این دوره در پرده‌ای از ابهام و در سایه دور‌ه‌ی اشکانی باشد .

کشف خط نوشته الیمایی

او با اشاره به وجود نگارکند یا نوکندهای ناشناخته الیمایی در دشت سوسن و چند نقطه باستانی در ایذه امروزی (مالمیر) بیان کرد: با استفاده از پیشرفته‌ترین روش‌های مستندنگاری یعنی استفاده از دستگاه اسکن لیزرهوشمند3 بعدی هیأت ایرانی و ایتالیایی توانست به کشف‌های تازه‌ای دست پیدا کند که از آن جمله می‌توان به 2خط نوشته الیمایی برگرفته از خط آرامی در نگارکند «خنگ یار علی‌وند» اشاره کرد که زبان شناسان هم اکنون در حال خوانش آن هستند.

مهر کیان مستندنگاری و اسکن لیزر هوشمند سه‌بعدی «نگارکنده‌ها» و «نوی کنده‌های سنگی» و «صخره‌ای الیمایی خونگ اژدر»، «خونگ یار علی‌وند» و «خونگ کمال‌وند» دشت ایذه را از اقدامات هیأت مشترک اعلام کرد که توانسته اطلاعات قابل توجهی را در اختیار باستان‌شناسان قرار دهد .

الیمایی‌ها نیاکان بختیاری‌ها

این باستان‌شناس با بیان اینکه پیکره پرآوازه مفرغی مرد پارتی در حال حاضر در تالار دوره تاریخی موزه ملی ایران باستان است، افزود: این اثرنشان از پیشرفت ریخته‌گری شیوه فلزگری دوره تاریخی دارد.

وی تصریح کرد: آثار باستانی کشف شده در دره شمی متعلق به میراث الیمایی‌هاست که نیاکان بختیاری‌ها هستند .

مهر کیان گور دخمه‌های منحصر به فرد، سازه‌های معماری تمام سنگی بادیواره، پوشش خرپشته‌ای درگاه، پلکان و درسنگی را یافته‌های سومین فصل در کل چندار دره شمی ایذه اعلام کرد .

این باستان شناس گفت: محوطه تاریخی مورد کاوش در این فصل مجموعه‌ای از آرامگاه‌های پیرامون یک مکان آیینی و مقدس بوده که ویژگی معماری آن کاربرد سنگ به وفور در پوشش سقف و درب است.

مهر کیان گفت: ادامه کاوش‌های هدفمند در کل چندار شمی که باستان‌شناسی را در استان تمدن خیز خوزستان باردیگر بر سر زبان‌ها می‌اندازد می‌تواند در قالب بین‌المللی خود و زمانی‌که متاسفانه آثار دوره پارتی در گیرودار درگیری‌های سوریه و عراق به دست داعش بیشترین آسیب را دیده است، مرجع باستان‌شناسان دوره تاریخی جهان شود .

انتهای پیام