شکوه آیین محبت در سیرۀ پیامبر(ص) از نظر آیت‌الله مکارم

اگر بخواهیم در بین مردم جایگاهی پیدا کنیم راهی جز حسن خلق و جوشیدن با مردم و اظهار محبت‏ کردن با آنها وجود ندارد، لذا مبلغان و اهل علم اگر بخواهند در تعلیم و تربیت موفق و مؤثر باشند، باید پایه اصلی کارشان را روی اصل محبت قرار دهند.

به گزارش گروه دریافت خبر خبرگزاری دانشجویان ایران(ایسنا)، پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر آیت‌الله مکارم‌شیرازی یادداشتی با عنوان "شکوه آیین محبت در سیرۀ پیامبر اعظم(ص) " را منتشر کرده ‌است.

متن کامل این یادداشت به شرح زیر است:

«مقولۀ محبت در سیرۀ نبوی(ص) به عنوان ویژگی بارز و غیر قابل انکار در رسالت پیامبر اعظم(ص) مورد نظر است ، زیرا خلق و خوی نیکو و نرمش و مهربانی پیامبر صلی الله علیه و آله موجبات نزول رحمت الهی درباره او و درباره تمام امت گردید. از این رو لزوم واکاوی چیستی شاخصه ­های محبت گرایی در سیرۀ نبوی(ص) در حالی که جوامع اسلامی به ویژه مردم مظلوم سوریه، عراق، یمن... در آتش جنایات ددمنشانۀ گروه­های تروریستی تکفیری می­ سوزند، به نوبۀ خود می­‌تواند ماهیت پلید حامیان اسلام تکفیری و مروجان خشونت و افراطی گری در جهان اسلام را بر ملا سازد. لذا در این نگاشته مولفه‌ها، ابعاد و زوایای فضیلت اخلاقی محبت محوری درسیرۀ پیامبر اعظم (ص) با بهره گیری از آراء و اندیشه­ های آیت‌الله مکارم شیرازی به مخاطبان گرامی ارائه می­‌شود.

محبت؛ شاکلۀ بنیادین در اسلام

اسلام آیینی است که خداوند آن را برای خود برگزیده و با عنایت خاص خویش آماده ساخته و به آن فوق العاده اهمیّت داده است. لذا بهترین خلق خود (محمد صلّی اللّه علیه و آله) را برای تبلیغ آن برگزید و پایه‏ های آن را بر محبّت‏ بنا نهاده است؛« و أقام دعائمه علی محبّته»، در حقیقت ارکان اصلی این دین مقدس تبیین شده، ابلاغ ‏کننده آن بهترین خلق خدا پیامبر اسلام، و پایه ‏های اصلی آن براساس محبّت خدا قرار گرفته است، از این رو تولد پیامبر صلی الله علیه و آله و ظهور آن حضرت از سرزمین مکه، نهایت ایمان و محبّت‏ و دوستی را برای جهان به ارمغان آورد.

تأمّلی در تاریخ کلیسا و مسیحیت در قرون وسطی نشان می­ دهد کارهایی که به نام مذهب اما در قالب تفتیش عقاید در آن قرون صورت گرفت نفرت جامعه را برانگیخت و باعث طرد ارباب کلیسا از جامعه شد. لیکن در آموزه ­های اسلام بر مسائل عاطفی تأکید شد و همانگونه که قرآن هم به ما دستور داده، سیره پیامبران و ائمه علیهم السلام و بزرگان ما بر مبنای محبت و مهربانی منحصر شده است.

حال ما چرا چنین نکنیم؟ به ویژه وقتی اساس دین محبت است‏ و امام صادق علیه السلام در روایت زیبایی چنین می ‏فرماید:... آیا دین جز محبت و رحمت چیز دیگری است؟! زیرا خداوند متعال می‏‌فرماید: اگر خدا را دوست دارید از دستورات من (پیامبر صلی الله علیه و آله) اطاعت کنید تا محبوب خداوند شوید. در واقع این کلام نورانی یعنی عمل به دستورات الهی، عشق و محبت به خداوند است.

هم چنین در روایت دیگری از امام باقر علیه السلام چنین می‏ خوانیم:«الدین هو الحب و الحب هو الدین»؛ دین محبت است و محبت دین است.

لذا اساس اسلام را محبت‏ تشکیل می‏‌دهد و این یکی از افتخارات ماست که آیین مان برپایه محبت است، از این رو دین مقدس و هماهنگ با فطرت بشری اسلام، آئین محبت و رحمت است و نه آئین خشونت، به این ترتیب پایه دین محبت بندگان نسبت به خدا از یک سو و محبت خدا به بندگان از سوی دیگر است.

محبت گرایی نبوی(ص) منبعث از آموزه ­های قرآنی

باید اذعان نمود در آیات قرآن کراراً به پیامبر(ص) توصیه شده است که نسبت به مؤمنان متواضع، مهربان و نرم و ملایم باشد، چرا که سرمایه بزرگ یک رهبر محبّت‏ و پیوند معنوی پیروانش با او است، و این بدون تواضع و خوشرویی و خیر خواهی حاصل نمی ‏شود، لذا خداوند متعال‏ در قران کریم روی سخن را به پیامبر صلی الله علیه و آله کرده، می ‏فرماید: «بال و پر خود را برای مؤمنانی که از تو پیروی می‏ کنند پایین بیاور و (تواضع و محبت کن)؛ واخفض جناحک لمن اتبعک من المؤمنین»، که ‏فراز «و اخفض جناح» کنایه از تواضع آمیخته با محبت است، همان گونه که پرندگان هرگاه می‏‌خواهند به جوجه ‏های خود اظهار محبت کنند بال و پر خود را می‏ گسترانند و آنها را زیر بال و پر می‏ گیرند تا هم در برابر حوادث احتمالی مصون بمانند و هم از تشتت و پراکندگی حفظ شوند، پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله نیز مأمور بود بدین گونه مؤمنان را زیر بال و پر خود بگیرد!.

شبیه همین تعبیر در آیه 88 سوره حجر نیز آمده است‏، که باید گفت جایی که پیامبر مأمور به تواضع آمیخته با محبت‏ در برابر مؤمنان باشد تکلیف افراد امت روشن است چرا که پیغمبر سرمشق و الگو و «اسوه» برای همه امت است.

تألیف قلوب؛ شاخصۀ قرآنی در تحقق محبّت نبوی(ص)

هم چنین باید تصریح نمود یکی از معجزات پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله و سلم «تألیف قلوب» است،که خداوند در آیه 159 سوره آل عمران فرمود: به (برکت) رحمت الهی، در برابر آنان (مردم) نرم و مهربان شدی؛ و اگر خشن و سنگدل بودی، از اطراف تو پراکنده می ‏شدند.

طبق این آیه شریفه، عطوفت و مهربانی پیامبر رحمت، موجب جذب و جلب مردم به سمت آن حضرت شد،بنابراین، اگر یکی از معجزات مهم پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله و سلم را تألیف قلوب و جمع بین جمعیتی خشن و پر کینه، و ایجاد محبت‏ و صفا و صمیمیت بین آنها بدانیم، سخن به گزافه نگفته‏ ایم.

بنابراین خداوند متعال در آیات قران کریم که سرشار از محبت و رحمت و دوستی است و به عنوان یک شعار اسلامی برای مسلمانان مطرح می‌‏باشد نه تنها پاسخ نیکی را رفتار نیک می ‏داند، بلکه به مسلمانان دستور می‏ دهد در مقابل بدی­‌ها نیز به نیکی رفتار کنند، و پاسخ بدی را هم به نیکی بدهند!؛ «ای پیامبر! فریب خوردگان را هر چند به تو بدی کرده ‏اند با عطوفت و محبت‏ به سوی اسلام باز گردان».

حال آیا دینی که معجزه آن چنین کتابی است، آئین خشونت است؟!، به راستی آیا دین و آئینی که منطق آن خشونت و تندی است، به پیامبر خویش سفارش می‏ کند که حتی پاسخ بدی­‌های دیگران را با خوبی بدهد! یا چنین آئینی آئین سراسر محبت و عاطفه و رحمت و صفا و عطوفت و مهربانی است!.

محبت؛ معجزۀ اخلاقی پیامبر اعظم(ص)

از مجموع آیات مرتبط با مولّفۀ محبت در رسالت پیامبر اکرم(ص) می­‌توان به این نتیجه رسید که قرآن منادی حسن خلق و نرمش و محبت‏ و ملاطفت است، و پیشوایان اسلام مخصوصاً پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله نمونه کاملی از آن بوده است، به گونه‏ ای که می‏ توان یکی از معجزات پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله را معجزه اخلاقی او شمرد.

رسالت پیامبر اعظم(ص)؛ محبت گرایی در سایۀ خشونت ستیزی

بی شک مطالعه قوانین متعالی و دستورات حساب شده و مترقی اسلام، ما را به گستره رحمت و محبت اسلامی رهنمون خواهد ساخت ؛چرا که اوج رأفت و رحمت اسلامی را می­‌توان در سیرۀ پیامبر رحمة للعالمین مشاهده نمود که رحمت اسلامی در دستورات حضرت رسول صلی الله علیه و آله در میدان جنگ و نبرد قابل توجه است که فرمود؛ هر گاه یکی از لشکریان اسلام، چه برترین مقام باشد و چه پایین‏‌ترین سرباز، به یکی از دشمنان اسلام پناه داد، آن‏ شخص در أمان است؛ باید او را به پشت جبهه منتقل کنند، و با صبر و حوصله و زبان خوش و سعه صدر، معارف اسلام و دستورات و احکام اسلامی را برایش بیان کنند، اگر اسلام را پذیرفت و به سلک مسلمانان وارد شد، او هم مسلمانی است همانند شما، و از تمام حقوق مسلمانان برخوردار خواهد شد؛ و اگر اسلام را نپذیرفت، یا مهلتی برای تفکر پیرامون دستورات اسلامی درخواست کرد، باید او را صحیح و سالم به کشورش بازگردانید، و به هیچ عنوان حق ندارید او را اذیت و آزار کنید.

گفتنی است اسلام آن قدر به محبت و عطوفت و رحمت اهمیت می‏ دهد که حتی در کانون خشونت و تندی، پیروانش را نسبت به آن سفارش می‏ کند!به نحوی که رأفت و رحمت اسلامی نه تنها تمام انسانها را با قطع نظر از کیش و آیین آنها شامل می‏ شود، بلکه سایر موجودات وجانداران را نیز در بر می‏ گیرد!.

لذا صیانت از حقوق حیوانات در بیان مبارک پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله، آنچنان از اهمیت فوق العاده‌­ای برخوردار است که در برخی روایات به نقل از آن حضرت آمده است، حتی اگر سگ درنده‏‌ای به شما حمله کرد و آن را از پای در آوردید، پس از کشتنش حق قطعه قطعه نمودن پیکرش را ندارید!

این امور، دستورات ظریفی است که در دنیای امروز به آن عمل نمی‏ شود و کسی به آن توجهی نمی‏ کند، بلکه بسیاری قدرت درک و تحلیل آن را ندارند؛ اما آیین رحمت‏ گستر اسلام به تمام این ریزه ‏کاری­‌ها توجه دارد و پیروانش را به آن دعوت می‏ کند. حال آیا چنین آیین مقدسی، آیین خشونت است؟ آیا برچسب خشونت به چنین آئین سراسر رحمت و مهربانی و عطوفت، می‏ چسبد؟ هرگز!، به راستی آیا دین و آئینی که انگیزه حرکت پیروانش محبت و عشق است، و تمام دینش را محبت و عشق معرفی می‏‌کند، آئین خشونت است؟!. از این رو باید گفت اسلام نبوی(ص)، دین محبت و رحمت است نه خشونت، که قرآن و آموزه­‌های دینی ترویج کننده چنین رحمت و محبتی است.

با این تفاسیر باید اذعان نمود آیا دنیایی که دم از رعایت حقوق بشر می‏‌زند، و شعارهای بشر دوستانه‏‌اش گوش جهانیان را کر کرده، هیچ یک از این امور را در میدان جنگ و دیگر عرصه­ ها رعایت می‏ کند؟! به عنوان نمونه آیا رژیم صهیونیستی علیه مردم مظلوم فلسطین، این امور را رعایت می کند، یقیناً پاسخ منفی است بلکه باید گفت این جنایتکاران بی رحم و سنگدل، خانه‏ های مردم فلسطین را ویران، بیمارستان­‌های آنها را بر سر بیمارانش خراب، و مزارع را به آتش کشیده، و درختان را نابود می ‏نمایند، و به کوچک و بزرگ، پیر زن و پیر مرد ترحم نمی‏ کنند؛ و با این حال، مدعیان حقوق بشر از جنایات آنها دفاع، و ما را متهم به خشونت می‏ نمایند!و یا در حالی که گروه­های تروریستی تکفیری همچون داعش.. مردم بی گناه سوریه و عراق و یمن را به خاک و خون می­ کشند لیکن کشورهای غربی مدعی حقوق بشر در برابر جنایات تروریست‌ها در کشتار مردم بی گناه سوریه سکوت می­ کنند که این رویکرد غرب شرم‌آور است.

متأسفانه باید گفت این آیینی که بر پایه محبت بنا شده بر اثر اعمال گروه‏ های تروریستی تکفیری، چنان شد که بدترین دستاویز را برای تشویه چهره اسلام به دست مخالفان داد، لیکن اسلام آن نیست که وهابی‏‌ها می‏ گویند بلکه آنها یک اقلیت و افرادی گرفتار اشتباه و تعصب هستند. بلکه اسلام آن است که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله می‏ فرماید، آموزه­ای سراسر عاطفه و محبت.

به هر حال این محصول نامطلوب سبب شد که متأسفانه نام اسلام در اذهان بسیاری از مردم جهان، با خشونت توأم گردد و بهانه و دستاویز بدی به دست مخالفان اسلام دهد تا آنجا که در بسیاری از کشورها، مسلمانان را «جماعتی آدمکش!» معرفی کنند. البته تبلیغات سوء آمریکایی‏‌ها و به خصوص صهیونیست‏‌ها نیز به این امر بسیار کمک کرد، در حالی که اسلام پیام‏ آور صلح، عدالت و محبت بوده و هست.

اظهار محبت، اصل کلیدی در سبک زندگی نبوی(ص)

بی تردید اسلام اصیل طرفدار عواطف است، به خصوص در بین خانواده، فامیل و خویشاوندان که باید عواطف و محبت جریان داشته باشد، به عنوان مثال پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله می‏ فرماید: کسی که فرزندش را از روی محبت‏ ببوسد ثواب فراوان دارد، یکی از حاضران گفت من چند فرزند دارم و حتی یک بار هم آنها را نبوسیده‏ ام. حضرت بعد از خروج او از مجلس فرمود او از اهل نار است.

لذا این­گونه است که در حالات پیامبر صلی الله علیه و آله آمده­ است: هنگامی که ابراهیم علیه السلام فرزند حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله، بدرود حیات گفت، پیامبر صلی الله علیه و آله گریه کرد، به گونه‏ ای که سیلاب اشک بر سینه‏ اش جاری شد، عرض کردند: ای رسول خدا! تو ما را از گریه نهی کردی، اما خودت گریه می‏‌کنی؟ فرمود: این گریه نیست، این رحمت و اظهار محبت‏ است و کسی که رحم و عاطفه نداشته باشد، به او رحم نخواهد شد» (و مشمول رحمت حق نمی‏ گردد).

لیکن در دنیای امروز عواطف از موارد نایاب و یا حداقل کمیاب است، به طوری که پدر و مادر بچه ‏ها را ترک می‏‌کنند و بچه‏ ها هم پدر و مادر را رها می‏ کنند. وقتی پایه‏ های ایمان از بین برود عواطف هم از بین می‏ رود. در بین مسلمانان بیشتر پدرها و مادرها در بین خانواده هستند، ولی در جوامع غربی بیشتر آنها در خانه‏ های سالمندان هستند. متأسفانه در مورد جوامع غربی این‏ها بررسی نمی‏ شود و فقط به صنایع و ثروت جامعه و مقولۀ سودآوری توجه می ‏شود.

محبت نبوی(ص)، مدیریت موفق در حکومت اسلامی

به یقین از واضح‏‌ترین ویژگی­های والی عدل، عطوفت و محبت‏ و نرمش و مداراست، باید دانست پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله با همین نرمش و محبت، دل‏های رمیده از حق را در گرداگرد خود جمع کرد.

به این ترتیب، ظهور پیامبر (ص) از میان توده‏‌های جمعیت و مردم مستضعف، دلسوزی فوق العاده، علاقه شدید به سامان بخشیدن به کار مردمی که تحت رهبری او هستند، و بالاخره مهر و محبت‏ فوق ‏العاده، از ویژگی ­های مهم پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم و از خصوصیات رهبری و مدیریت او، و هم از عوامل پیروزی سریع و عمیق او بود.

بنابراین جاذبه فوق العاده‏‌ای بر محور وجود پیامبر صلی الله علیه و آله پیدا شد که دورترین افراد را به سوی خود جلب کرد. در هر حال توصیف پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله به خلق عظیم، نشان می ‏دهد که این ویژگی اخلاقی از والاترین صفات انبیاء است.

سیری در مصادیق بارز محبت در سیرۀ نبوی(ص)

سیره عملی، و رفتار و معاشرت­‌های اجتماعی بزرگان دینی و رهبران و پیشوایان اسلامی، به ویژه پیامبر اعظم(ص) مملو از رحمت و عطوفت و محبت با پیروان خویش، بلکه با دشمنان اسلام است!، به عنوان نمونه برخورد پیامبر صلی الله علیه و آله با دشمنانش پس از فتح مکه یک نمونه از این سیره عملی است؛ رسول اکرم(ص) علیرغم آلام و مصیبت­‌ها و نامردمی­‌ها و مشکلات و گرفتاری­‌های فراوانی که از سوی سرسخت‏ترین دشمنان در مکه برای آن حضرت ایجاد گردید بود؛ لیکن هنگام فتح مکه توسط سپاه اسلام با یک جمله زیبا همه آنها را مشمول عفو و رحمت اسلامی قرار داد و خطاب به آنها فرمود: «اذهبوا انتم الطلقاء»؛تمام شما آزادید، به هر کجا مایلید بروید!،حتی پس از طرح شعارهای انتقام جویانه از سوی یکی از سربازان اسلام، رسول مهربانی (ص) فرمود:«الیوم یوم المرحمة»؛امروز روز رحمت و محبت است!.

هم چنین بارها اتفاق افتاد که افرادی با خشونت زیاد با پیامبر صلی الله علیه و آله روبرو شدند به‏ گونه‏‌ای که بعضی از اصحاب انتظار داشتند پیغمبر صلی الله علیه و آله فرمان قتل آنها را صادر کند. لیکن آن حضرت با محبت‏ و عطوفت آن مخالفان لجوج و عنود را آرام ساخت. لذا اگر در روایاتی که در منابع شیعه و اهل سنت وارد شده، این همه تأکید بر محبت‏ آنان می ‏بینیم، به خاطر آن است که این محبت، انگیزه‏‌ای بر پیروی از آنان، و پیروی از آنان مایه هدایت می‏ گردد.

در فرازی دیگر می­‌توان روش پیامبر(ص) و سیره ائمه هدی(ع) در امر به معروف و نهی از منکر را مورد توجه قرار داد که نشان می‏ دهد آنها به هنگام اجرای این فریضه، آن را با نهایت لطف و محبت‏ می‏ آمیختند، و به همین دلیل سرسخت‏‌ترین افراد به زودی به سوی آنها مجذوب و تسلیم می‏‌شدند.

سخن آخر

در خاتمه شایسته است روایتی از پیامبر اکرم(ص) مورد اشاره قرار گیرد که فرمود؛ «محبوب‏‌ترین شما نزد خداوند کسانی هستند که در میان مردم الفت و دوستی ایجاد می‏‌کنند و خودشان نیز محبت‏ و دوستی را پذیرا ‏شوند..» لذا باید گفت اگر بخواهیم در بین مردم جایگاهی پیدا کنیم راهی جز حسن خلق و جوشیدن با مردم و اظهار محبت‏ کردن با آنها وجود ندارد،لذا مبلغان و اهل علم اگر بخواهند در تعلیم و تربیت موفق و مؤثر باشند، باید پایه اصلی کارشان را روی اصل محبت قرار دهند و با مردم با خوشرویی و مهر و محبت رفتار کنند.

هم چنین بر ما فرض است تا به مانند خداوند که از رحمان و رحیم استفاده کرده، قطره‏‌ای و ذره‏‌ای از این دو صفت را در وجودمان زنده کنیم و مصداق «تخلقوا باخلاق الله» شویم و برای اصلاح فاسدان حتی‏‌الامکان از ابراز محبت استفاده کنیم.

به راستی پیامبر اسلام چنین بود، جاذبه ‏های اخلاقی او«تواضع، محبت‏، مهربانی، عفو و گذشت آمیخته با شجاعت و شهامت...»، دل­‌ها را به سوی خود جذب می‏ کرد و تلاش فوق العاده او در طریق هدایت و اصلاح مردم، چشم‏ ها را به او متوجه می‏ ساخت، حال با این اوصاف باید گفت بی تردید تمام این صفات بر محور محبت‏ می‏ چرخد و رمز پیروزی رسول اکرم صلی الله علیه و آله نیز بر مبنای محبت بود. از این رو باید به پیامبر(ص) تأسی کنیم و پایه تبلیغاتمان را بر همین اساس قرار دهیم.

منبع:

پایگاه اطلاع رسانی دفتر آیت الله مکارم شیرازی (دام ظلّه) makarem.ir

انتهای پیام