گلوگاه اصلی پژوهش نداشتن برنامه‌ای برای نحوه تأمین سهم بودجه پژوهش است

معاون پژوهشی دانشگاه تربیت مدرس معتقد است اصلی‌ترین گلوگاه پژوهش نداشتن برنامه‌ای برای نحوه تامین سهم بودجه پژوهش از تولید ناخالص ملی است؛ بدان معنا که هنوز نمی‌دانیم تامین این سهم سه یا چهار درصدی پیش‌بینی شده تا چند درصد وظیفه دولت است و تا چند درصد وظیفه بخشهایی مثل صنعت است.

به گزارش سرویس پژوهشی ایسنا دکتر فتح‌اللهی تاکید کرد: برای توسعه علمی، وجود یک نظام تحقیقاتی که متولیان آن در سیاست گذاری، تدوین راهبردها و اقدامات، روشن و شفاف عمل کنند، ضروری است.

وی به تغییر رویکرد دانشگاه‌ها بعد از پیروزی انقلاب اسلامی اشاره کرد و گفت: بعد از انقلاب، دیدگاه و رویکرد به کارکرد دانشگاه تغییر کرد و قرار شد دانشگاه واقعا چشمه‌سار دانش باشد و به عنوان یک مؤسسه صرفا" آموزشی عمل نکند؛ بلکه جریان خلاقیت را در درون فرآیند تحقیقات علمی جستجو کند تا بتواند اعتماد به نفس جوانان ایرانی را پرورش دهد و در عرصه های مختلف علمی نیازهای کشور را تأمین کند.

فتح‌اللهی افزود: علاوه بر این، اصل بر این بوده که دانشگاه‌ها با پیشرفت و ترقی در حوزه‌های علوم و مهندسی، خدمات شایسته و بایسته‌ای به بشریت ارائه کند. این نگاه به دانشگاه که افزون بر ارائه آموزش به دانشجویان، خود باید مولد دانش و در واقع دانش پژوه باشد، یک نگاه انقلابی بود.

وی افزود: ما تحقیق را به عنوان یک عنصر اصلی در پیشرفت علمی، اجتماعی و اقتصادی کشور می دانیم. به بیان دیگر پیشرفت اجتماعی و اقتصادی بدون پیشرفت علمی ممکن نیست. حتی مجهز شدن به تکنولوژی های گوناگون بدون پیشرفت علمی میسر نیست. هم اکنون در جامعه علمی ایران به برکت انقلاب اسلامی، یک حرکت شتابان علمی را شاهد هستیم و این حرکت شتابان به تعالی علمی جامعه ایران منجر خواهد شد. بنابراین اقتصادی که در نتیجه این پیشرفت و تعالی در آینده به وجود خواهد آمد، یک اقتصاد محکم، مقاوم و درون زاست که می تواند به عنوان یک الگو بر پایه ارزش‌های جمهوری اسلامی به سایر کشورهای اسلامی ارائه شود. پس سرمایه‌گذاری اساسی ما باید در جهت توسعه علمی در کشور باشد و این شتاب را بیشتر کنیم.

فتح‌اللهی تصریح کرد: در مراحل مختلف حیات علمی باید برنامه‌های پژوهشی کشور که مشتمل بر سیاست‌های کلان، راهبردها و اقدامات است، مورد بازنگری واقع شود. باید این برنامه‌ها را بازنگری و منسجم کرد، پیشرفت‌های مرحله‌ای را در درون آن دید و برای مراحل بعدی، برنامه هایی تهیه کرد. به نظر می رسد در این زمینه مقداری ضعف داریم که به توجه اساسی نیاز دارد.

وی در ادامه به نظام تحقیقاتی به عنوان یکی از مباحثی که در توسعه علمی و تحقیقاتی ایران مطرح است اشاره کرد و گفت: وجود یک نظام تحقیقاتی برای توسعه علمی بسیار مهم است که متولیان آن در سیاستگذاری و تدوین راهبردها و اقدامات، کاملا روشن و شفاف عمل کنند و این هم در حال حاضر وجود ندارد؛ بنابراین تهیه یک نظام تحقیقاتی انسجام یافته، چابک و مؤثر که بتواند حوزه تحقیقات را حمایت کند و از ظرفیت نیروی انسانی کشور به خوبی بهره بگیرد، نیازمند توجه ویژه است. تأمین اطلاعات علمی به روز برای محققان در بحث نظام تحقیقات بسیار مهم است. ما در زمینه اطلاعات به روز در کشور ضعف داریم و همه پژوهشگران از آنچه در دنیا اتفاق می‌افتد، با خبر نیستند. البته در دانشگاه تربیت مدرس مشکل ما در این ارتباط کمتر است.

معاون پژوهشی و فناوری دانشگاه تربیت مدرس اظهار داشت: به نظر من نکته دیگر در حوزه پژوهش، ارزیابی نیازهای پژوهشی کشور است؛ یعنی بخش‌های مختلف اقتصادی، اجتماعی و خدماتی به خوبی احصا شود و در قالب پروژه‌های تحقیقاتی کلان با حمایت مؤثر و مدیریت مشخص، در اختیار پژوهشگران کشور قرار بگیرد و به رفع مشکلات توسعه ای کشور بینجامد که هم اکنون جای آن هم خالی است.

گلوگاه اصلی پژوهش، بودجه و اعتبار است

بودجه و اعتبارات تحقیقات باید به نحوی در نظر گرفته شود که از کارکرد همه پژوهشگران، حمایت مؤثر صورت گیرد. باید از این استعدادهای درخشانی که به عنوان نعمت الهی به ما ارزانی می‌شود، به درستی بهره بگیریم.

معاون پژوهش و فناوری دانشگاه در ادامه گفتگو با سایت دانشگاه در خصوص تأثیر کمبود بودجه پژوهش بر کند شدن روند پژوهش در کشور گفت: در دنیای پیشرفته، تخصیص منابع مالی برای حمایت از پژوهش در قالب یک برنامه انجام می‌شود. برنامه‌ای که در آن مسائل و موضوعات تحقیقاتی روشن و مشخص است. در این مرحله از حیات علمی ایران، ساماندهی این موضوع لازم است. علاوه بر این اگر ما یک برنامه انسجام یافته برای حمایت از تحقیقات علمی در دانشگاه ها و مؤسسات علمی تدوین می کنیم، باید از نتایج آن در قالب یک فرهنگ ثمربخش تحقیقات علمی نیز حمایت کنیم. امروز چنانچه یک تغییر مدیریتی در یکی از نهاد های علمی و تحقیقاتی کشور مثل وزارت علوم، وزارت بهداشت، وزارت آموزش و پرورش، معاونت علمی و فناوری و ... به وجود می آید، جریان دائمی فعالیت علمی ما از این بینش و نگرش شخصی مدیران متأثر نشود و این به یک جریان پویا، دائمی و مستمر در قالب یک برنامه سازمان یافته که همه مدیران به آن تعهد داشته باشند تبدیل شود. معمولا" این موضوع اتفاق نیفتاده است.

فتح اللهی افزود: برای دستیابی به توسعه علمی، غیر از نیروی انسانی فکور و خلاق و داشتن برنامه مدون، گلوگاه اصلی برای رسیدن به توفیق در این حوزه، بودجه و اعتبار است. یکبار در کشور تصمیم گیری شد که این بودجه به 3 درصد تولید ناخالص ملی برسد و اخیرا که سیاست های کلی علم و فناوری از سوی مقام معظم رهبری ابلاغ شد، در آنجا هم 4 درصد پیش بینی شده است. سؤالات گوناگونی در بین مدیران، تصمیم گیران و سیاست گذاران در حوزه علم م فناوری در این زمینه وجود دارد که آیا این بودجه را باید بطور کامل دولت تأمین کند؟ یا اینکه دیگر بخش های اقتصادی نیز باید در تأمین آن مشارکت کنند؟ پاسخ این پرسش ها این است که این مسأله باید با تدوین یک برنامه مشخص که در آن سهم دولت و دیگر بخش ها دیده شده، مرتفع شود. ما همواره در این سؤال می‌مانیم و برای آن برنامه‌ریزی نمی‌کنیم.

وی ادامه داد: در دنیا به ویژه در کشورهای پیشرفته، عمده اعتبارات تحقیق و توسعه توسط بخش های مختلف اقتصادی که از آن به صنعت یاد می شود، تأمین می‌شود؛ اما سؤال اصلی این است که چه صنعتی به دانشگاه نیاز دارد؟ و کدام دانشگاه می تواند نیازهای صنعت را برآورده کند؟ صنعتی که تنوع و تازگی محصولات آن وابسته به ورود کالا و خرید تکنولوژی باشد یا صنعتی که اصلا" تنوع و تازگی در کالا و خدماتش نداشته باشد، این صنعت پویا نیست. این صنعت چون روی توانایی ها و خدمات خودش، برنامه راهبردی ندارد و نقش و جایگاه علم و فناوری به صورت بومی در درون آن مجموعه دیده نشده است، چه نیازی به دانشگاه دارد؟ او کالا را ارائه می کند، کالا هم در بازار مشتری دارد. حالا یا این کالا و خدمات وارداتی است یا بومی، اما کهنه که پویایی در آن راه ندارد. شما موبایل را در نظر بگیرید از نسل اول تا اسمارت فون، این همه تنوع بدون علم و تکنولوژی غیر ممکن است. چنین صنعتی که این محصولات را تولید می کند، به دانشگاه نیاز دارد و مسلما" این صنعت با این ساختار می آید و در دانشگاه را می زند و به او پروژه تحقیقاتی پیشنهاد می کند. در داخل کشورمان چند صنعت به این شکل داریم؟

فتح اللهی تصریح کرد: بنابراین ما باید بیاییم راه و روش مدیریت صنعت و فرآیندهای تولید را به نحوی تعریف کنیم که بدون علم و تکنولوژی بومی که روز به روز و ساعت به ساعت می تواند متحول شود، امکان کار و تولید نداشته باشد. پس باید رقابت را در بازار، رقابت را در اقتصاد و رقابت را در صنعت نهادینه کنیم. از طرف دیگر باید در بخش های مختلف صنعتی، شرکت های گوناگونی برای تولید یک نوع کالا یا ارائه یک نوع خدمات وجود داشته باشد تا بتواند آن جریان خلاقیت متفاوت را اداره کند و با این رقابت، منجر به توسعه اقتصادی و اجتماعی شود. بنابراین باید یک فضای جدید صنعتی به وجود آورد که تمام آن عناصر پویایی را به لحاظ فرآیند تولید، تأمین مواد اولیه، ارائه کالا به بازار، بازاریابی و ... داشته باشد. در عوض دانشگاه هم از نظر پیشرفت علمی و تکنولوژیک به گونه ای باشد که هر نیازی را بتواند پاسخ دهد. به بیان دیگر، دانشگاه باید پاسخگو باشد. در چنین بستری می توان با ایجاد مدلی خاص، اینها را به هم پیوند داد. در غیر این صورت یک حرف است و اتفاقی نخواهد افتاد.

وی در پاسخ به این سؤال که آیا دانشگاه ها باید بخشی از بودجه پژوهش خود را در ارتباط با صنعت جذب کنند، گفت: در حال حاضر چنین صنعتی در کشور وجود ندارد یا اگر دارد به صورت نسبی در بعضی بخش هاست. پس ما نمی توانیم برای اینکه توسعه علمی را در دانشگاه ها زنده و پویا نگه داریم، بگوییم که دانشگاه ها باید بخشی از بودجه پژوهش را از صنعت جذب کنند. کدام صنعت؟ اول باید در بخش صنعت، ساختارشکنی صورت بگیرد و صنعت به آن ویژگی هایی که برشمردم، دست یابد. مادامی که چنین نیست، عمده بودجه بر دوش دولت می افتد و دولت از پول عمومی باید آن را پرداخت کند. چون در فاز اول، بخش عمده بودجه بر عهده دولت است، یک مقدار نگاه های تنظیم کنندگان بودجه، سیاست گذاران و مسوولان در این بخش اثر می گذارد. شاید هم نیازهای عمومی مردم در بحث مدیریت بودجه، به مدیران اجازه نمی دهد که اینگونه عمل کنند و باعث می شود اولویت های دیگری را در نظر بگیرند. اما به نظر من با وجود همه این تنگناها، باز علم و فناوری بر همه چیز اولی است؛ چون با علم و فناوری می توانیم همه چیز را به دست بیاوریم.

چیزی به نام تولید مقاله نداریم

معاون پژوهشی و فناوری دانشگاه تربیت مدرس در خصوص نظر برخی از کارشناسان که معتقدند رشد تعداد مقالات علمی به معنی پیشرفت علمی کشور نیست گفت: ما چیزی به عنوان تولید مقاله نداریم! مقاله چیزی نیست که تولید شود. پس باید این عبارت را اصلاح کنیم. ما در ایران تحقیقات علمی را جزو وظایف اساسی کرسی های دانشگاهی در مقاطع تحصیلات تکمیلی قرار دادیم. تحقیق علمی یک فعالیت و تلاش نظام مند است که با خلاقیت و روش علمی انجام می شود و منجر به تولید دانش می گردد. این دانش تولید شده، کجا باید برود؟ آیا باید در سینه فرد بماند؟ صحت و سقم این دانش را چگونه باید فهمید؟ این دانشی که تولید شده، اگر واقعی است باید بر ذخایر دانشی بشریت بیفزاید. حالا ما می خواهیم این دانش را ذخیره کنیم، چگونه باید ذخیره کنیم؟ باید این دانش را در چارچوب زبان دانشمندان تدوین کنیم. برای اینکه دانش به شکل سندی دربیاید که دیگر همتایان این پژوهشگر که باید آن را بررسی کنند و به صحت و سقمش پی ببرند، آن را بخوانند، باید طبق ضوابط و ساختار تنظیم سند (مقاله) نوشته شود. این هنوز یک پیش نویس است و باید آن را اشاعه داد.

فتح الهی ادامه داد: روش اشاعه‌ای که برای دانش های تولیدی، طراحی شده، مجلات معتبر علمی است که توسط تعدادی از دانشمندان مدیریت می‌شود. بنابراین باید این پیش‌نویس را به آن مجلات ارسال کنیم. این دانشمندان آن را می‌خوانند و می‌گویند که آیا چیزی که کشف شده، جدید است یا نه؟ و آیا اصلا روش تحقیق درست بوده یا نه؟ بعد از داوری، در مجله منتشر می شود و تبدیل به یک مقاله علمی می‌گردد. این مجلات را جمع می‌کنیم که مجموع آن می شود ذخایر دانش بشر. هر وقت خواستیم پژوهشی انجام دهیم، به سراغ اینها می رویم تا ببینیم تا کجا پیش رفته‌ایم و از این به بعد چه باید بکنیم.

وی تأکید کرد: پس مقاله علمی، یک سند دست اول علمی است که بعد از انجام تحقیق، نتایج آن تحقیق به عنوان یک دانش روز، به زبان محققان در متن آن نوشته شده و پس از بررسی، در مجله‌ای منتشر شده است. شمار این مقالات برای هر کشوری، میزان مشارکت آن کشور در رشد و توسعه علمی بشریت را تعیین می‌کند. حالا هر مقاله‌ای از یک کیفیتی برخوردار است. شاید در میان مجلات علمی، مجلات ضعیف هم باشد که باید آنها را کنار بگذاریم و به سراغ مجلات خوب برویم. از این میزان مشارکت با عنوان (توسعه علمی) یاد می کنیم. مقاله یک نشانه است. محتوای مقاله نشان می‌دهد،در کدام دانشگاه، کدام متفکر نشسته است؟ در آزمایشگاه خود، مجهز به چه متدهایی است و در چه کیفیتی دانش تولید می‌کند؟ اینها صورت ذخیره است که هر وقت خواستیم به آن رجوع کنیم. سندی است که به نام ما ثبت شده است و همواره می توان ادعا کرد که ما این دانش را به جهانیان عرضه کردیم. بنابراین شمار مقالات بسیار مهم است، در عین حالی که سایر ابعاد علم سنجی هم بسیار مهم است. باید مراقب باشیم که مقالات با کیفیت بالا از کشور ما به چاپ برسد. یعنی نیروگاه های تولید کننده علم- دپارتمان های علمی- با کیفیت خوب کار کنند. این هم نیازمند نظارت، حمایت و سایر مواردی است که در بحث دپارتمان ها می شود در مورد آن صحبت کرد. به بیان دیگر می توان گفت که شمار مقالات، نشان دهنده توسعه علوم و مهندسی است.

معاون پژوهش و فناوری دانشگاه تربیت مدرس در خصوص اهمیت پژوهش در دانشگاه و برنامه های حمایتی از پژوهشگران گفت: بعد از انقلاب، فعالیت تحقیقاتی علمی کشور در دانشگاه ها به ویژه مقاطع تحصیلات تکمیلی که دانشگاه تربیت مدرس هم در این زمینه پیشگام و پیشرو بوده است، به عنوان کرسی های دانشگاهی تعریف شد. در واقع می توان گفت که دپارتمان هایی که در مقاطع مختلف تحصیلی در دانشگاه ها کار می کنند، به عنوان نیروگاه های آکادمیک تحقیقاتی محسوب می شوند و همین دپارتمان ها هستند که وظیفه اصلی آنها، تحقیق علمی یعنی کاربرد روش های علمی برای حل مسائل در مقیاس کوچک تا مقیاس بزرگ است و از سطح یک مسأله علمی در حد اتم و مولکول تا سطح یک منطقه و کشور و جهان را در بر می گیرد. دانشگاه تربیت مدرس تنها دانشگاه تحصیلات تکمیلی جامع کشور است. جامع به این معنی که تقریبا تمام رشته های تحصیلات تکمیلی در این دانشگاه وجود دارد و دانشجویان کارشناسی ارشد و دکتری در این رشته ها مشغول تحصیل و تحقیق هستند. علاوه بر این در بعضی حوزه ها هم، پژوهشگر فرا دکترا داریم که در راستای ارتقاء کیفیت تحقیقات علمی این برنامه ایجاد شده و به خوبی هم پیش می رود.

وی تصریح کرد: تحقیقات در دانشگاه تربیت مدرس به عنوان یک کار اصلی و اساسی و یکی از وظایف مهم هر کرسی این دانشگاه در دپارتمان های علمی است و مسلما معاونت پژوهشی و فناوری به منظور حمایت از تحقیقات علمی اعضای هیأت علمی و دانشجویان و پژوهشگران فرا دکتری در قالب برنامه های مدونی، این امر را به صورت جدی و مستمر پیگیری می کنند.

انتهای پیام