«شو چله»کرسی گرمی که ریشه در تاریخ دارد/بیت خوانی ترانه شب یلدا

خبرگزاری مهر- گروه استان‌ها: برپایی جشن شب یلدا که در گویش محلی شهرستان مرزی تایباد به آن«شو چله» گفته می‌شود همراه با آداب‌ و رسومی است که با گردآمدن اعضای خانواده به دور«کرسی» و نقل داستان‌های تاریخی توسط بزرگ‌ترها نقبی در تاریخ دارد.

«اوسنه» مادربزرگ ترانه جشن یلدا

در این رابطه یک پژوهشگر تایبادی در خصوص رسوم محلی این شهرستان در گفت‌وگو با مهر می‌گوید: در گویش محلی تایباد به شب یلدا «شو چله»می‌گویند، شبی که مردمان این منطقه در خانه‌های کاه‌گلی که با نور چراغ‌های گردسوز روشن می‌شد زیر کرسی می‌نشستند و به«اوسنه» یا همان داستان های مادربزرگ‌ها گوش فرا می‌دادند.

محسن چهاریاری ادامه می‌دهد: مراسم شب یلدا به‌عنوان یک سنت دیرینه در تایباد با رسوم خاص خود برگزار می‌شود و بهانه‌ای برای دورهم جمع شدن است که در هر منطقه با آداب خاص خودش برگزار می‌شود.

چهار یاری افزود: نقل داستان که به گویش محلی تایباد به آن «اوسنه» می‌گویند در شب یلدا یکی از آئین‌های ویژه و مرسوم است .

وی ادامه داد: کودکان همیشه از مادربزرگ‌ها می‌خواهند برای آن‌ها «اوسنه» تعریف کنند و از معروف‌ترین این داستان‌ها «دختر پادشاه و پیربارزنگی» و داستان«ملک شه مار» و داستان«سلیم جواهری» است.

این محقق تایبادی با اشاره به اینکه نقطه جالب‌توجه در برگزاری مراسم یلدا توسط پیشنیان این است که این شب‌نشینی‌ها تا چندین شب ادامه پیدا می‌کند افزود: مراسم شب یلدا، از همان گذشته تا امروز معمولاً با دعوت ریش‌سفید قوم یا طایفه انجام می‌شود و لذا چند خانوار در خانه ریش‌سفید قوم دورهم جمع می‌شوند و در کنار خوردن میوه‌ها و تنقلات جویای حال یکدیگر می‌شوند.

«کله پلو» زینت‌بخش سفره‌های شب چله

این پژوهشگر تایبادی گفت: در مراسم شب یلدا غذاهای معروفی طبخ و مورداستفاده خانواده‌ها قرار می‌گیرد که به معروف‌ترین این غذاها می‌توان قورمه، قابلی، کله پلو، گوشت سرخ‌کنی، نون روغنی، اشکنه و گوشت و برنج اشاره کرد.

 چهاریاری افزود: اگر بخواهیم معروف‌ترین را جدا کنیم قابلی، کله پلو و گوشت سرخ‌کنی است.

«بیت خوانی» پدربزرگ‌ها سرگرمی‌های شو چله  

وی گفت: فلسفه برگزاری شب چله یا همان شب یلدا بیشتر علاوه بر جنبه سرگرمی محفل آموزشی و پندآمیز است برای خانواده‌ها است چراکه خانواده‌ها با جمع شدن دورهم و خوردن آجیل و میوه به‌ویژه هندوانه آن را به‌عنوان یک سرگرمی شبانه قلمداد می‌کنند.

وی افزود: از مهم‌ترین برنامه‌های شب یلدا می‌توان به بیت خوانی، نقل و قول داستان یا اوسنه توسط مادربزرگ‌ها، کتاب‌خوانی و نقل داستان‌های قدیمی و داستان‌های پیامبران و ائمه اطهار اشاره کرد.

چهاریاری افزود: معمولاً در افراد خانواده یک نفر خوش‌صدا بیت خوانی می کند و مراد از بیت خوانی نوعی آواز محلی است که ریشه در باورهای مذهبی مردم دارد.

مچ اندازی جوانان

چهاریاری با اشاره به اینکه یکی دیگر از سرگرمی‌های جالب و دیدنی شب یلدا زورآزمایی و مچ اندازی جوانان است بیان کرد: جوانان قوم در شب یلدا چون شب بسیار طولانی‌ای بوده است مجبور بودند خود را سرگرم کنند و لذا باهم مچ اندازی می‌کردند.

پروار کشی

این محقق تایبادی گفت: در شب چله خانواده‌هایی که به شغل دامداری مشغول هستند گوسفندی را برای شب یلدا آماده می‌کنند که در اصطلاح و گویش محلی به آن «گوسفند پروری» می‌گویند، یعنی آماده کردن و چاق کردن گوسفند برای طبخ در شب یلدا که با آن از میهمانان پذیرایی می‌کنند.

وی ادامه داد: پروار کشی ازجمله رسومی در شب یلدا است که با پخت گوشت گوسفند ذبح شده و صرف با نان‌روغنی از میهمانان پذیرایی می‌شود.

«پادشاه» و وزیرک» بازی شب چله  

وی گفت: در تایباد همچنین بازی‌های مختلفی جزو سرگرمی‌های شب یلدا است که معروف‌ترین و مهم‌ترین بازی‌هایی که در شب یلدا انجام می‌شود بازی «پادشاه و وزیرک» است.

جهاریاری بابیان اینکه این بازی با یک قوطی کبریت انجام می‌شود افزود: حالت ایستاده قوطی کبریت را پادشاه و حالت خوابیده آن را «وزیر» نام‌گذاری می‌کنند.

وی ادامه داد:  در این بازی افراد به دسته‌هایی چهارنفری تقسیم و هر که بازنده بازی می‌شد به آن«دورنه» می‌زدند، دورنه همان شلاق است که با پیچاندن یک عدد شال یا حوله به دورهم وانتهای آن را یک گره بزرگ می‌زدند و آن را دست سرگروه می‌دادند و او وظیفه داشت هر که بازنده بازی شود به او «دورنه» یا شلاق بزند.

این محقق تایبادی درباره نحوه این بازی ادامه داد: طرز بازی به این صورت است که کبریت را به هوا پرت می‌کردند، اگر حالت ایستاده بود که آن فرد می‌شد پادشاه ولی اگر حالت خوابیده به‌صورت افقی می‌بود آن فرد می‌شد وزیر و اگر کبریت به هیچ‌یک از حالت‌های فوق نمی‌بود آن فرد بازنده بازی بود پادشاه دستور می‌داد که به آن دورنه یا شلاق بزنند.

هندوانه و انار زینت‌بخش طولانی‌ترین شب سال

کارشناس امور فرهنگی اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی تایباد نیز در این رابطه گفت: معروف‌ترین خوراکی‌هایی که در شب یلدا خانواده‌ها مورداستفاده قرار می‌دهند عبارت‌اند از آجیل، هندوانه،«اقسوت» یا خربزه زمستانی، سیب، انار، گردو، بادام، نخود و کشمش، که این خوراکی توسط بزرگ فامیل برای پذیرایی از میهمانان آماده می‌شود.

وی افزود: هندوانه جزو میوه‌های لاینفک مراسم شب یلدا است و این میوه حتماً باید کنار  سفره باشد و جمله‌ای معروف در گویش محلی تایبادی وجود دارد که می‌گویند: «از زر زمین هم که شده باید هندنر پیدا کنم» یعنی هندوانه را از زیرزمین که باشد باید برای مراسم شب یلدا آماده کنم و این نشان از اهمیت میوه هندوانه در شب یلداست.

وی بیان کرد:امروز در کنار خوراکی‌هایی که به آن اشاره کردم، معمولاً از سایر میوه‌ها مثل پرتقال، موز، لیموشیرین، کیوی و سایر خوراکی‌ها مثل انواع شیرینی‌ها  استفاده می‌شود.