سیدحسین موسویان: باید به اردوغان کمک کنیم

چندی پیش حسین موسویان، دیپلمات کهنه‌کار ایرانی، مقاله‌ای در سایت خبری هافینگتون‌پست نوشت و به ارائه راه‌حل‌هایی برای بحران سوریه پرداخت.
بحران سوریه اگرچه محصول اشتباه استراتژیک غرب و برخی کشورهای عرب منطقه در حمایت از گروه‌های تروریستی و معاندت با بشار اسد است، اما بی‌شک این بحران یک بازیگر مهم دیگر دارد و آن هم «ترکیه» است. سیدحسین موسویان می‌گوید: «ترکیه با اشتباه محاسبه استراتژیک، هم خود را گرفتار کرده و هم به بحران در سوریه و منطقه دامن زده است». به عقیده او درعین‌حال ترکیه همسایه مهم ماست؛ روابط ما و ترکیه در‌حال‌حاضر وضع
مطلوبی ندارد و ما باید برای یک برون‌رفت آبرومندانه از بحران به اردوغان کمک کنیم.

موسویان به‌صراحت می‌گوید: «ترکیه روزی به‌دنبال یک حکومت دست‌نشانده در سوریه بود و امروز نگران یک دولت متخاصم در سوریه است، بنابراین باید راهی برای برون‌رفت ترکیه از مخمصه یافت یا با ترکیه توافق کرد که این نگرانی‌اش برطرف شود».
او در‌عین‌حال معتقد است: ایران باید با معارضان معتدل سوریه، ترکیه و کشورهای عربی گفت‌وگو کند تا بتواند در کنترل وضعیت بحرانی منطقه مشارکت داشته باشد.

مشروح گفت‌وگوی «وقایع اتفاقیه» با سیدحسین موسویان را بخوانید:

شما با انتشار مقاله‌ای در مجله آمریکایی با ارائه یک طرح در شش فاز، راه‌حل‌های خود برای حل بحران سوریه را مطرح کرده‌اید. اکنون که 9ماه از انتشار آن گذشته و دو نشست بین‌المللی تشکیل شده و طرفین به توافقاتی کلی هم
دست‌یافته‌اند، طرح شما چقدر واقع‌بینانه بوده است؟

مقاله من در ماه مارس یعنی خرداد امسال منتشر شد. به‌محض انتشار، یکی از کارشناسان برجسته یکی از مراکز مطالعاتی آمریکا در واشنگتن به من زنگ زد و گفت وزارت‌خارجه آمریکا می‌خواهد بداند این طرح نظر شخصی شماست یا نظر دولت ایران است، چون طرحی حساب‌شده است. گفتم قطعا این نظر شخصی من است و واقعیت هم همین بود. چون من هیچ‌گاه با هیچ مقام دولت ایران چه در زمان دولت آقای احمدی‌نژاد و چه در زمان دولت آقای روحانی، گفت‌وگویی درباره بحران سوریه نداشته‌ام، اما این تماس نشان داد واشنگتن مقاله را با دقت بررسی کرده است البته یکی دو سال قبل از انتشار، طرح را در چند نشست بین‌المللی مطرح کرده بودم تا به‌قول‌معروف چکش بخورد.

ازجمله فروردین 93 در نشستی در اربیل عراق مطرح کردم که نمایندگان وزارت‌خارجه ایران و سفرای سابق روسیه وآمریکا هم در جلسه بودند. بعد از جلسه سفیر سابق روسیه نزد من آمد و گفت طرح شما واقع‌بینانه‌ترین طرحی است که تاکنون شنیده‌ام. من حتما به اطلاع دولت روسیه خواهم رساند، بنابراین شما ببینید اصولی که چند‌ماه بعد در نشست مسکو با معارضان سوری مطرح شد، دقیقا همین اصول است. در‌عین‌حال من بیشتر متعجب شدم، وقتی‌که در نشست اربیل، سفیر سابق آمریکا در سوریه هم نزد من آمد و گفت: به شما تبریک می‌گویم؛ طرحی را مطرح کردید که عناصر مهمی برای حصول توافق بین‌المللی و حل بحران سوریه در آن وجود دارد و حرف‌های کشورهای عربی همسایه شما و متحد ما در این جلسه خیلی واقع‌بینانه نبود!

طرحی که شما در مجله نشنال‌اینترست آمریکا منتشر کردید چه بود و شامل چه مواردی می‌شد؟
گام نخست در این طرح؛ توافق بر سر10اصل کلی بود. «حفظ وحدت و یکپارچگی ارضی سوریه»، «حفظ نهادهای دولتی سوریه ازجمله ارتش و نهادهای امنیتی»، «تعامل تمام طرف‌های ذی‌سهم در فرآیند سیاسی»، «تمرکز روی راه‌حلی میانه از طریق تقویت میانه‌روها»، «پایان‌دادن به ایجاد مأمن برای تروریست‌ها در خاک سوریه»، «توقف تأمین تسلیحاتی و مالی جناح مخالف خشونت‌طلب»، «تضمین حقوق اقلیت‌ها»، «تقویت کمک‌های بشردوستانه»، «تلاش برای ایجاد یک نظام تقسیم قدرت»، «بررسی یک فرمول عملی برای‌ گذار سیاسی آرام و صلح‌آمیز از این بحران». گام دوم طرح نیز تشکیل یک مجمع فراگیر متشکل از گروه‌های مخالف میانه‌رو، غیرخشن و دولت بود. در گام سوم هم اعلام آتش‌بس با میانجیگری ناظران بین‌المللی پیش‌بینی شده بود.
گام چهارم نیز شامل گسترش کمک‌های بشردوستانه و موردنیاز، گام پنجم هم اجرای توافق‌نامه‌ها و گام‌های فوق از طریق تشکیل یک نهاد اداره‌کننده انتقالی و گام ششم انتخابات سازماندهی‌شده و پیش‌بینی‌شده‌ای بود که از سوی سازمان ملل و تحت‌نظارت این سازمان برگزار شود. زمان برگزاری انتخابات نیز دقیقا اکتبر بعد از اجلاس بین‌المللی و با حضور ایران برنامه‌ریزی شد و 10بند نیز به عنوان اصول موردتوافق قرار گرفت.
این 10بند همان اصول ده‌گانه‌ای است که شش‌ماه قبل در مقاله‌ای به عنوان گام اول ارائه کرده بودید؟

بله و در این 10بند به مسائلی پرداخته شده که شامل وحدت، استقلال، تمامیت ارضی و ماهیت سکولار سوریه است؛ چراکه اینها مسائل اساسی هستند و باید به آنها توجه شود. مؤسسات دولتی باید در سوریه بدون تغییر باقی بمانند، باید حقوق همه سوری‌ها، صرف‌نظر از قومیت و مذهب آنها محفوظ بماند و ضرورت دارد همه تلاش‌های دیپلماتیک برای پایان‌دادن به جنگ سوریه تسریع شود. همچنین دسترسی‌های بشردوستانه در سراسر خاک سوریه تأمین خواهد شد و شرکت‌کنندگان نشست وین بر حمایت‌های خود از آوارگان سوری داخل خاک این کشور، پناه‌جویان و کشورهای میزبان آنها خواهند افزود و در نهایت داعش و دیگر گروه‌های تروریستی طبق نظر شورای امنیت سازمان ملل متحد و توافق شرکت‌کنندگان نشست وین باید منکوب شوند. شرکت‌کنندگان نشست وین‌ مطابق با اعلامیه 2012ژنو و قطع‌نامه شماره 2118 شورای امنیت سازمان ملل متحد از سازمان ملل متحد دعوت کردند که نمایندگان دولت سوریه و مخالفان آن را برای تشکیل روندی سیاسی منتهی به تشکیل دولتی غیرفرقه‌ای، فراگیر، معتبر و متعاقب آن تدوین قانون اساسی جدید و برگزاری انتخابات گردهم جمع کند؛ این انتخابات باید تحت‌نظارت سازمان ملل متحد و منطبق با بالاترین استانداردهای شفافیت و مسئولیت‌پذیری و آزادانه و بی‌طرفانه باشد و همه سوری‌ها ازجمله آوارگان سوری مقیم خارج واجد شرایط در آن شرکت کنند. این روند سیاسی تحت‌هدایت مردم سوریه و متعلق به آنها خواهد بود و مردم سوریه درباره آینده کشورشان تصمیم خواهند گرفت. در آخرین بند نیز شرکت‌کنندگان نشست وین به‌همراه سازمان ملل متحد به توافق‌هایی برای برقراری آتش‌بس سراسری در سوریه و در تاریخی معین و هم‌سو با این روند سیاسی دست خواهند یافت.

دو هفته بعد از اجلاس بین‌المللی صلح، سوریه مجددا در وین تشکیل جلسه داد و فازهایی را برای عملیاتی‌شدن این اصول تصویب کرد که همان پنج‌فاز بعدی است که در مقاله شش‌ماه پیش من آمده بود.
شما در مقاله‌ای که در هافینگتون‌پست به چاپ رسیده است، به سه مانع اصلی صلح در سوریه اشاره کرده و گفته‌اید هر سه مانع به غرب و عربستان و ترکیه مربوط می‌شود. سؤال این است؛ چرا ایران و روسیه به ماندن بشار اسد در قدرت اصرار دارند؟

مطلع هستید اجلاس معارضان در عربستان تشکیل شده و اجلاس بعدی گروه بین‌المللی صلح سوریه در نیویورک در حال برگزاری است، بنابراین در مقاله جدیدم در هافینگتون‌پست سه مانع را برشمردم و راهکار دادم.

مانع اول: با اسد چه کار باید کرد؟ اولین اقدامی که انتظار حل‌وفصل آن وجود دارد، بشار اسد، رئیس‌جمهوری سوریه است. آمریکا، روسیه، ایران، ترکیه و عربستان به عنوان قدرت‌های بین‌المللی و منطقه‌ا‌ی دارای نفوذ در سوریه اختلاف‌نظر عمیقی درباره آینده اسد دارند. اولویت ائتلاف عربستان، آمریکا و ترکیه برکناری اسد است؛ درحالی‌که ایران و روسیه ابتدا برای ازبین‌بردن سازمان‌های تروریستی که حدود 50 درصد خاک سوریه را به‌تصرف درآورده‌اند، تأکید دارند و سپس خواهان برگزاری انتخابات آزاد در این کشور با ‌نظارت سازمان ملل هستند تا مردم سوریه خود بتوانند درباره رئیس‌جمهوری و قانون اساسی کشورشان تصمیم بگیرند.
در نشست وین توافق شد که اتحاد، استقلال و تمامیت ارضی سوریه حفظ شود و قانون اساسی این کشور همچنان باقی بماند، اما سقوط اسد می‌تواند به نابودی کامل زیربنای نظامی - امنیتی سوریه منجر شود. همچنین بدون ارتش کنونی و نیروهای امنیتی سوریه که مؤثرترین نیروها در مبارزه با گروه‌های تروریستی مانند داعش محسوب می‌شوند، حفظ تمامیت ارضی سوریه غیرممکن است، بنابراین اولویت این است که سوریه از وجود گروه‌های تروریستی پاک شود، تمامیت ارضی این کشور بازسازی شود، شرایط بازگرداندن افراد آواره‌شده و پناهندگان به وطن‌شان فراهم شود و سپس به مردم سوریه اجازه داده شود از طریق انتخاباتی آزاد، عادلانه و شفاف و در چارچوب یک قانون اساسی جدید که حقوق تمام اقلیت‌ها در آن رعایت می‌شود، رهبران خود را انتخاب کنند.

مانع دوم: با گروه‌های تروریستی در سوریه چگونه باید مقابله کرد؟
دومین مانع اصلی در مسیر برقراری یک صلح پایدار در سوریه این است که چگونه می‌توان به‌شکل مؤثر با گروه‌های تروریستی مانند داعش مبارزه کرد و آنها را از بین برد. حقیقت این است حملات هوایی زمانی مؤثر است که با حمایت یک شریک نظامی کارآمد روی زمین انجام شود؛ در سوریه مهم‌ترین نیرویی که روی زمین با تروریست‌ها مبارزه می‌کند، ارتش این کشور است که مورد حمایت ایران و روسیه قرار دارد و این در حالی است که متحدان منطقه‌ای آمریکا بسیاری از گروه‌های تروریستی را در سوریه حمایت می‌کنند که با ارتش می‌جنگند. برای ایجاد ائتلافی متشکل از نیروهای زمینی و هوایی برای شکست داعش، همکاری میان ناتو، ارتش سوریه، روسیه و ایران ضروری است. حملات تروریستی اخیر در پاریس و تهدید حملات بیشتر داعش در جهان حتی تشکیل این ائتلاف را ضروری‌تر کرده است.

مانع سوم: با جنبش‌های افراط‌گرایانه کشورهای متحد غرب چه باید کرد؟
سومین مسئله که مطرح کردم این واقعیت است که جنبش افراط‌گرایی تکفیری مانند القاعده و داعش، ایدئولوژی و بخش زیادی از منابع مالی و تسلیحاتی خود را از متحدان غرب در منطقه می‌گیرند. اکنون زمان آن است که دانسته شود جهان تازمانی‌که متحدان غرب به‌طور فعال و مؤثر از ایدئولوژی این گروه‌ها حمایت می‌کنند، قادر به شکست آنها نخواهند بود و به‌همین‌دلیل است که من این سه مانع را مربوط به عربستان و ترکیه می‌بینم.
اگر ایران با انتخابات آزاد مردم سوریه برای تعیین رئیس‌جمهوری و قانون اساسی جدید مخالف بود، آن‌وقت می‌توانستیم ایران را هم در فهرست موانع حل بحران سوریه قرار دهیم.
ترکیه به‌هرحال بازیگر تأثیر‌گذار منطقه است؛ نقش ترکیه در حل بحران سوریه چگونه است؟

ترکیه با اشتباه محاسبه استراتژیک، هم خود را گرفتار کرده و هم به بحران در سوریه و منطقه دامن زده است. درعین‌حال ترکیه همسایه مهم ماست. روابط ما و ترکیه وضع نامطلوبی دارد. ما باید برای یک برون‌رفت آبرومندانه به اردوغان کمک کنیم. ترکیه روزی به‌دنبال یک حکومت دست‌نشانده در سوریه بود، ولی امروز نگران یک دولت متخاصم در سوریه است، بنابراین باید با ترکیه توافق کرد که این نگرانی‌اش برطرف شود.

چرا روسیه در بحران سوریه دخالت نظامی کرد؟ آیا این دخالت بحران را جدی‌تر نکرد؟
روسیه دلایل متعددی برای دخالت دارد. یکی جلوگیری از انتقال گاز قطر از سوریه با روی‌کارآمدن یک دولت دست‌نشانده سعودی و متحدانش در دمشق است و دیگر نگرانی از قدرت‌یافتن تروریسم تکفیری و نفوذ به مناطق مسلمان‌نشین روسیه است. سوم اینکه درهر‌صورت اسد متحد مسکوست، بنابراین جلوگیری از سقوط خفت‌بار متحدش در منطقه، موجب تضعیف جایگاه منطقه‌ای روسیه می‌شود و البته دلایلی دیگری هم دارد.

ایران چگونه می‌تواند با همکاری در مدیریت بحران سوریه، نقش مهمی داشته باشد؟
ایران تاکنون نقش مؤثری در حفظ اسد داشته است، اما این در نهایت مشکل‌گشای بحران سوریه نخواهد بود. ایران به یک استراتژی چندگانه نیاز دارد؛ باید همکاری تنگاتنگی بین روسیه، سوریه، عراق، لبنان و حزب‌الله به‌وجود آورد و گفت‌وگو با معارضان معتدل سوری را در دستور کار خود بگذارد. همچنین گفت‌وگو و رایزنی با همسایگان عرب و ترکیه برای رفع نگرانی‌های آنها و یافتن راه‌حلی که هر دو طرف آن را قبول داشته باشند، از اولویت‌هایش باشد. همین‌طور با ادامه حضور فعال و تأثیر‌گذار در نشست‌های گروه بین‌المللی صلح سوریه روند صلح را دنبال و در نهایت با اعضای ناتو در گیرودار ماجرای سوریه گفت‌وگو کند

4949