گسترش روابط ایران و اسکاتلند؛ از مبادلات تجاری تا دانشگاهی

گروه بین الملل- محمود خاقانی*: قرار است یک هئیت متشکل از نمایندگان مردم اسکاتلند درمجلس عوام انگلیس به دعوت مجلس شورای اسلامی به تهران سفر کند. هدف از این سفر توسعه روابط تجاری، توسعه گفتمان بخش های مستقل بازرگانی با یکدیگر، معرفی مرکز بین المللی داوری انرژی اسکاتلند، توسعه همکاریهای علمی و دانشگاهی و نظیر آنها بین تهران و ادینبورگ عنوان شده است.

اسکاتلند کجاست؟

اسکاتلند با طبيعتی زیبا و کوهستانی با بیش از ده هزار سال تاریخ و تمدن بزرگ در شمال جزيره بريتانيا از هزاران سال پيش تا اوائل قرن هجدهم مورد هجوم وايکينگ های نروژی و سوئدی از راه دريای شمال اسکاتلند و بعدها از راه جنوب مورد تهاجم  امپراطوری روم و سپس پادشاهان انگلوساکسون قرار داشت.

اشغال اسکاتلند توسط انگلیسی ها
اسکاتلند از ارتش پادشاهی انگليس دراواخر قرن هفدهم شکست خورد و انگلیسی ها اسکاتلند را به اشغال درآوردند. نهایتا در اوائل قرن هجدهم بین اسکاتلند و انگلیس قراردادی امضاء شد که به موجب آن اسکاتلند در سال ۱۷۰۷ میلادی به عضویت اتحاديه پادشاهی یونایتد کینگدم (United Kingdom-UK)  درآمد.

اسکاتلند؛ کشوری کوچک با مغز های بزرگ اندیش ومتفکر

وقتیی مسافری وارد برخی از فرودگاه ها و مرزهای ورودی اسکاتلند می شود تابلوئی را درمقابل خود می بیند که روی آن نوشته شده است: ورود شما به کشوری کوچک با مغزهای بزرگ اندیش و متفکر خوش آمد می گوئیم. درواقع در اواسط قرن هجدهم تا اواسط  قرن بیستم اسکاتلند به مرکز مغزهای متفکر اتحادیه پادشاهی (یونایتد کینگدم –UK) تبدیل شد و در سالهای ۱۸۵۰ میلادی اسکاتلند روابط نزدیکی با فرانسه برقرار کرد و از نظر فرهنگی و علمی در اروپا شهرت بسزائی یافت. یکی از اساتید ایرانی در دانشگاه  گلاسگو اسکاتلند درمقاله ای نوشت: اسکاتلند با داشتن بيش از ۷۵ درصد جمعيت باسواد، جلوتر از بقيه کشورهای اروپايی قرار داشت. مکتب اقتصادی آدام اسميت- اسکاتلندی و مبتکر واژه  «اقتصاد سياسی» راهنمای اقتصاد بازاری و تجارت در کشورهای غربی به شمار می رود. در دوران انقلاب صنعتی، اسکاتلند به يک مرکز صنعتی قدرتمند اروپايی تبديل شد. بزرگترين شهر اسکاتلند، گلاسگو، بعد از لندن تا سال های جنگ دوم جهانی دومين شهر بزرگ بريتانيا، و بزرگترين مرکز کشتی سازی و ساخت لوکوموتيو در قاره اروپا بود. دوران افول اقتصادی اسکاتلند از سال های پس از جنگ دوم جهانی آغاز شد و متوسط سطح زندگی مردم به تدریج از شهرهای بزرگ انگليس عقب ماند.

خاطرات تلخ شکست از انگلیسی ها

 اسکاتلندی ها اگرچه در درون به دلایل مذهبی و فرقه ای اختلافاتی دارند اما در یک مورد متحد هستند و آن زنده نگهداشتن خاطرات تلخ شکستهای پی درپی در جنگ با  پادشاهان انگليس و پس از آن  فقر سال های پس از جنگ دوم جهانی است. این گذشته تلخ اسکاتلندی ها را برای استقلال از لندن مصمم و متحد کرده بود. بنابراین، توافق بین لندن پایتخت انگلیس و ادینبورگ پایتخت اسکاتلند در روز دوشنبه، ۱۵ اکتبر 2012 که توسط  ديويد کامرون نخست وزير بريتانيا و الکس سمون وزير اول وقت دولت محلی اسکاتلند امضاء شد راه را برای جدائی اسکاتلند از اتحاديه پادشاهی انگلیس  پس از سیصد سال از طریق برگزاری یک همه پرسی باز کرد.

همه پرسی برای استقلال و بعد خودمختاری بیشتر

بر اساس پيمان اتحادیه پادشاهی (UK) که در سال  ۱۷۰۷ میلادی امضاء شد انگلستان، اسکاتلند همراه با ولز و ايرلند (شمالی) را جزئی از پادشاهی متحده بريتانيا در آورد. اما به مرور زمان اسکاتلندی ها انگلیس را تحت فشار قرار دادند و در سال ۱۹۹۷ با برگزاری همه پرسی موفق شدند پس از سیصد سال به حکومت مستقیم انگلیس در اسکاتلند پایان دهند و اجازه پیدا کنند که مجلس محلی اسکاتلند را تاسیس نمایند. متعاقبا  احزاب انگلیسی در اسکاتلند به فعالیت پرداختند و سالها حزب کارگر انگلیس در مجلس محلی اسکاتلند اکثریت داشت. اما در انتخابات سال 2007 حزب ملی گرای اسکاتلند(Scottish National Party – SNP)  با شعار برگزاری همه پرسی برای  استقلال از انگلیس در سال 2014 توانست اکثریت رای دهندگان اسکاتلندی را متقاعد کند که به حزب مذکور رای بدهند.

مجوز برای هولی رود (پارلمان اسکاتلند)

هولی رود (پارلمان اسکاتلند) براساس توافق امضاء شده بین لندن و ادینبورگ اجازه برگزاری همه پرسی و نظارت بر انجام آن را قبل از پایان سال 2014  داشت. دراین همه پرسی برای استقلال اسکاتلند قرارشد جوانان 16و 17 سال نيز از حق رای برخوردار باشند که درطول برگزاری همه پرسی نقش مهمی نیز ایفا کردند.

پس از اینکه حزب دارای اکثریت در مجلس محلی (هولی رود –پارلمان اسکاتلند )   اعلام کرد که تصميم به برگزاری همه پرسی برای استقلال  اسکاتلند از بريتانيا گرفته است، ديويد کامرون نخست وزير بريتانيا ضمن ابراز مخالفت با برگزاری همه پرسی تاکيد کرد که پارلمان محلی اسکاتلند (هولی رود) به تنهايی دارای حق برگزاری همه پرسی برای استقلال نيست. اما، به موجب توافق نامه ۱۵ اکتبر 2012، هولی رود (پارلمان اسکاتلند)، حق برگزاری همه پرسی و نظارت بر انجام آن را بدست آورد و  انگلیس عقب نشینی کرد ولی برای متقاعد کردن مردم اسکاتلند به دادن رای منفی به جدائی از لندن دولت دیوید کامرون ناگزیر شد که قول های زیادی برای خود مختاری بیشتر به مردم اسکاتلند بدهد و شاید همین قول ها باعث شد که با درصد کمی مردم اسکاتلند متقاعد شدند که در مجموعه اتحادیه پادشاهی بریتانیا باقی بمانند. درچارچوب همان قول ها و توافقات است که نمایندگان مردم اسکاتلند در مجلس عوام در حال حاضرسعی دارند که منافع اقتصادی مردم اسکاتلند دربرقراری روابط اقتصادی با مردم سایر کشورها را پیگیری کنند.

تجديد حيات روابط مستقل اسکاتلند با کشورهای مختلف جهان

 اسکاتلند با داشتن منابع غنی نفت و گاز در دريای شمال و دانشگاههای سرشناس در شهرهای بزرگ و کوچک اسکاتلند و نیز طبيعت کوهستانی و جمعيت اندک (پنج ميليون نفر با رشد جمعيت منفی) ترکيب مناسبی برای دست يافتن به رشد اقتصادی سريع و مستقل در دنيای امروز را انتظار داشت. اما با توجه با اینکه لندن پذیرفت اختیاراتی بیشتر از آنچه درگذشته اسکاتلند داشت را در اختیار دولت و مجلس محلی اسکاتلند بگذارد مردم اسکاتلند به استقلال کامل از لندن رای مخالف دادند و اتحاد آنها با انگلیس ادامه یافت. درحال حاضر دولت کامرون مشغول بررسی اجرائی کردن قول هائی است که به مردم اسکاتلند داده است ونمایندگان مردم اسکاتلند در پارلمان انگلیس نیز مشغول پیگیری اجرائی شدن توافقات بعمل آمده با لندن هستند.

 پول  ملی اسکاتلند مستقل- پوند انگلیس یا یورو؟

تا دو سال پيش از برگزاری همه پرسی در اسکاتلند حزب ملی گرای اسکاتلند اعلام کرده بود که پس از جدايی از بريتانيا، اسکاتلند به طور مستقل به اتحادیه اروپا خواهد پیوست و واحد پول اروپايی یورو را به عنوان پول ملی قبول خواهد کرد. اما بحران مالی در حوزه کشورهای عضو یورو اين سیاست حزب ملی گرای اسکاتلند را تغيير داد و اعلام کرد که پس از استقلال پوند انگلیس را همچنان به عنوان پول ملی حفظ خواهد کرد. الکس سمون وزير اول وقت دولت محلی اسکاتلند تاکيد کرده بود که در صورت استقلال اسکاتلند، ملکه بريتانيا به عنوان رييس نمادين کشور اسکاتلند نیز باقی خواهد ماند. ملکه بريتانيا رييس تشريفاتی کشورهای استراليا، کانادا و نيوزيلند نيز محسوب می شود.

غروب آفتاب در امپراطوری بریتانیا

در قرن بیستم این شعار شنیده می شد که آفتاب در امپراطوری بریتانیا غروب نمی کند. اما پس از استقلال بسیاری از کشورهای تحت استعمار انگلیس در قرن بیست و یکم روابطی را با بریتانیا درپیش گرفتند که گفته شد آفتاب در امپراطوری بریتانیا در حال  غروب کردن است. رشد استقلال خواهی در مجموعه اتحادیه پادشاهی بریتانیا (UK) به نظر نمی رسد که درمجموعه مذکور فروکش کرده باشد. یکی از اساتید دانشگاه در اسکاتلند معتقد است که  این تحول جدید  ناشی از رشد دمکراسی (مردم سالاری) است.

 استقلال در قوانین و مقررات

اسکاتلند در موضوعات مختلف دارای قوانین و مقررات رسیدگی به دعاوی مستقل است. از جمله دولت محلی اسکاتلند مرکز بین المللی داوری انرژی را تاسیس کرده است که هئیت نمایندگی مردم اسکاتلند در دیداری که از تهران دارند ممکن است درباره آن و امتیازاتی که حل و فصل اختلافات قراردادی درصنعت انرژی در اسکاتلند برای بازرگانان می تواند داشته باشد صحبت خواهند کرد.

از حدود دو سال پیش برخی از صاحب نظران اسکاتلندی و ایرانی با تبادل نظرهائی که بعمل آوردند به این نتیجه رسیده اند که توسعه روابط عملی، دانشگاهی، گفتمان بدون واسطه بین بازرگانان ایرانی و اسکاتلندی این فرصت را فراهم می آورد که از طریق موسسات آموزشی و پژوهشی نظیر موسسه آموزشی و پژوهشی اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران زمینه سازی های لازم برای برگزاری کارگاه های توسعه بازرگانی ایران و اسکاتلند که به تدریج منجر به تاسیس اتاق بازرگانی ایران و اسکاتلند خواهد شد پیگیری شوند. زیرا درصنعت نفت و انرژی ایران و اسکاتلند تجارب قابل توجهی برای مشارکت با یکدیگر دارند. پالایشگاه گرنجموث در اسکاتلند حدود شصت سال قبل با مشارکت ایران احداث شد و تا حدود 12 سال قبل نیز نفت ایران را تصفیه می کرد.

موضوع همکاری صنعت نفت ایران با پالایشگاه مذکور برای تصفیه نفت ایران و بازاریابی وفروش فرآورده ها آن در اسکاتلند و شمال انگلیس از حدود دو سال قبل توسط شرکت پترو اسکاتلند پیشنهاد شده است. شرکت مذکور معتقد است که چنانچه به انرژی بعنوان یک کالا نگاه نشود و در باره آن به عنوان اینکه انرژی دربرگیرنده ارائه خدمات است نگاه کنیم، خواهیم دید که بازگشت ایران به بازارهای بین المللی نفت دلیل کاهش بیشتر قیمت های نفت نخواهد بود. به اعتقاد شرکت پترو اسکاتلند همکاری مستقل و بدون واسطه ایران و اسکاتلند می تواند نمونه خوبی از همکاری بین تولید کننده انرژی و مصرف کننده انرژی برای ثبات قیمت ها در بازاربین المللی انرژی در دوران پسا تحریم محسوب شود.

*کارشناس انرژی