سایه تحولات سوریه؛ اوضاع خاورمیانه سخت‌تر شده است

تحولات خاورمیانه همچنان به سوی پیچیده‌تر شدن پیش می‌رود و هیچ افق روشنی برای آن قابل تصور نیست.

به گزارش خبرنگار خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا) از لبنان، روسیه با افزایش توان نظامی خویش در سوریه برای مبارزه با داعش مصمم تر از گذشته شده است. نیروی هوایی این کشور با اضافه شدن بمب افکنهای روسی و افزایش هواپیماهای جنگی هجومی و پایگاه‌های هوایی قدرتی دو چندان در سوریه پیدا کرده است. این امر گویای آن است که مسکو خود را برای همه سناریوهای احتمالی در سوریه آماده کرده است. یکی از این سناریوها احتمال کلید خوردن تجزیه عملی این کشور از سوی قدرتهای دیگر منطقه‌ای و بین‌المللی است. دیگری احتمال دخالت نیروهای ناتو و آمریکا پس از حادثه عمدی سقوط هواپیمای روسی در خاک سوریه توسط نیروی هوایی ترکیه است. از احتمالات دیگر افزایش توان نظامی مجموعه‌های مسلح ضد نظام سوریه است که ممکن است درصدد برهم زدن طرح‌های روسیه در سوریه باشند.

روسیه بدون توجه به مواضع سیاسی دولت ترکیه، تمام کاروان‌هایی را که به سوی ترکیه از سوریه و از ترکیه به سوی سوریه می‌آیند هدف قرار می‌دهد و همین امر باعث شده خلل بزرگی در انتقال نفت داعش و کسب درآمدهای میلیونی ایجاد شود. از سویی دیگر مواضع مجموعه‌های مسلح وابسته به ترکیه در شمال لاذقیه همچنان هدف حملات نیروی هوایی سوریه و روسیه است، امری که در نزدیکی مرزهای شمالی سوریه با ترکیه رخ می‌دهد. این امر نشان می‌دهد عزم روسیه برای رویارویی با مجموعه‌های مسلح وابسته به ترکیه دوچندان شده است. روسیه از همه طرفهای بین‌المللی و از جمله فرانسه خواسته است تا هرگونه اقدام نظامی علیه داعش در سوریه با دولت و ارتش سوریه هماهنگی قبلی انجام شود.

پیمان ناتو پس از مانور نظامی در دریای مدیترانه

پیمان ناتو پس از مانور نظامی دریایی وهوایی در منطقه مدیترانه مدعی است که سقوط هواپیمای روسی در آسمان سوریه اقدامی تدافعی از سوی ترکیه به عنوان یکی از اعضای پیمانو ناتو بوده است و آن را امری مشروع شمرده است. روشن است که پیمان ناتو همچنان از مواضع ترکیه در برابر روسیه حمایت می‌کند و این کشور اکنون به مثابه پیشانی پیمان ناتو در تحولات سوریه در آمده است. ناتو در همین راستا اقدام به تقویت بنیه دفاعی و هجومی خود در منطقه خاورمیانه کرده است و معتقد است نمی تواند در برابر اقدامات روسیه در سوریه و خاورمیانه بی تفاوت بماند. با این حال هنوز ناتو هیچ تصمیم رسمی در قبال هرگونه اقدامی علیه داعش در سوریه و عراق نگرفته است، بهانه‌ای که می‌تواند با هدف تغییر موازنه‌های نظامی و امنیتی در سوریه و خاورمیانه تلقی صورت گیرد.

آمریکا مدعی کارآمدی علیه داعش؟

ارتش آمریکا هم چنان از احتمال افزایش توان نیروی هوایی و احتمالا زمینی خود در منطقه سخن می‌گویند. رسانه‌های آمریکایی از تردید آمریکا در قبال هرگونه دخالت نظامی مستقیم در سوریه و عراق با هدف عدم غوطه وری در جنگ زمینی صحبت می‌کنند اما روشن است که آمریکا در خاورمیانه نقشه‌هایی مطالعه شده دارد و شاید عنوان "تردید در اقدامات آتی" مناسب نامگذاری سیاستهای واشنگتن در خاورمیانه نباشد. برخی اخبار رسانه‌ای حاکی از آن است که آمریکایی‌ها در صدد هستند تا با استفاده از فرودگاهی در استان حسکه سوریه که اکنون تحت کنترل نیروهای کرد منطقه می‌باشد پایگاهی هوایی برای خود تحت عنوان مبارزه با داعش ایجاد کنند. این اقدام اگر عملی شود در حقیقت پاسخی به حضور نظامی روسیه و گسترش آن در بخش غربی سوریه به شمار می‌رود اما با این همه می‌تواند اقدامی تجاوزکارانه در خاک سوریه تلقی شود زیرا روسیه معتقد است هرگونه عملیاتی در خاک سوریه پیشاپیش باید با دولت سوریه هماهنگ شود. آمریکایی‌ها اکنون خود را آماده مانور هوایی با نیروی هوایی اسرائیل می‌کنند که بی ارتباط با سیاستهای آتی آنها در سوریه و خاورمیانه نیست. آمریکاییها در کنار همه این طرح‌ها از شکل گیری ارتشی عربی سخن می‌گویند که آنها باید زمام جنگ زمینی با داعش در استان رقه سوریه را به عهده گیرند و ائتلاف بین‌المللی به رهبری آمریکا فقط حمایت هوایی از آن را انجام دهد. جان کری اخیرا از همراهی مجموعه‌های مسلح موسوم به میانه‌رو در داخل سوریه با ارتش این کشور برای جنگ با داعش حرف زده است اما این امر را منوط به تعیین تکلیف آینده سیاسی بشار اسد و به اصطلاح تضمین خروج وی از قدرت کرده است. آمریکایی‌ها که هنوز معتقدند ائتلاف تحت رهبری آنها قدرت سرکوب داعش در ظرف چند ماه را دارد اما هرگز از ناکارآمدی اقداماتشان علیه داعش در طول دو سال اخیر سخنی به میان نمی‌آورند، دوره‌ای که داعش بیشترین رشد جغرافیایی را در عراق و سوریه داشته و گستره عملیات تروریستی خود را از عراق، سوریه و لبنان تا پاریس گسترش داده‌اند.

همه در انتظار واکنش فرانسه علیه داعش پس از حوادث تروریستی پاریس

فرانسه پس از رویدادهای تروریستی داعش در پاریس از رویکرد نظامی جدید علیه داعش سخن به میان آورد و اعلام کرد که ناو هواپیمابر شارل دوگل عازم دریای مدیترانه شده و در مقابل سواحل سوریه به منظور حملات هوایی علیه داعش در سوریه مستقر خواهد شد. ناو دوگل به سمت این منطقه حرکت کرد اما قرار است مسیر خویش را تغییر داده و عازم خلیج فارس شود. فرانسه مدعی است که با هماهنگی آمریکا از این منطقه عملیات هوایی خود علیه داعش را سازماندهی خواهد کرد. هنوز روشن نیست آیا این اقدام به دلیل استقرار ناوهای روسی در مقابل سواحل سوریه صورت گرفته است یا آن که اهداف دیگری در میان است. به رغم حجم بالای مواضع سیاسی دولت فرانسه علیه داعش و لزوم ورود به جنگ با این سازمان تروریستی اما تا کنون هیچ اقدام استراتژیکی که نشان دهنده عزم بالای فرانسه علیه داعش باشد بروز نکرده است. با این همه کارشناسان منتظرند تا ببینند فرانسه پس از استقرار در خلیج فارس و در کنار پایگاه نظامی‌اش در امارات چه اقداماتی علیه داعش انجام خواهد داد. فرانسه دیگر همچون گذشته بر برکناری بشار اسد، رییس جمهور سوریه در دوره انتقالی اصراری ندارد و معتقد است باید راهکاری برای همکاری ارتش سوریه با نیروهای منطقه‌ای علیه داعش ایجاد شود.

ترکیه بازنده بزرگ تحولات نظامی سوریه و واکنشهای خطرناک آنکارا

از روز اول سقوط موصل، ارتش ترکیه متهم اصلی هماهنگی‌های پشت پرده آن به شمار می‌رفت. برخی منابع مطلع در آن زمان تاکید کردند که پیگیری‌های اتصالات الکترونیکی و رصد مکالمات سران تروریستی داعش در آستانه سقوط موصل و روند وصول امکانات لجستیکی به داعش و نیز هماهنگی‌های به عمل آمده بین سران شبه نظامی بعثی با داعشی‌ها همه و همه گویای آن بوده که طرح اصلی سقوط موصل در ترکیه ریخته شده است. آزادی سریع دیپلمات‌ها و کارمندان کنسولگری ترکیه در موصل از سوی داعش بیش از پیش هماهنگی‌های موجود بین داعش و ترکیه را نشان داد. از آن روز به بعد حرکت کاروانهای حامل نفت عراق و سوریه به سوی مرزهای ترکیه نظم و سازماندهی پیدا کرد و حمایت لجستیک از داعش در قالب ارسال کمک های نظامی و لجستیک از ترکیه بیشتر هویدا شد که آخرین آن رسوایی انتقال هزاران ماشین صفر کیلومتر ژاپنی شاسی بلند از ترکیه سوریه و سپس عراق بوده است که بیشتر آنها در استانهای رقه و دیرالزور سوریه استقرار یافتند.

سرنگونی هواپیمای سوخوی روسی در سوریه توسط اف 16های ترکیه روابط این کشور با روسیه را تار و مار کرد و اسناد دخالت ترکیه در سوریه و کمکهای نظامی، مالی و لجستیکی به جیش الفتح و نیروهای داعش توسط دولت روسیه افشاء شد. اما این امور با توجه به حمایت آمریکا و ناتو و نیز سعودی از ترکیه باعث بازنگری ترکیه در سیاستهایش نشد و ضمن انکار همه اتهامات وارده که برخی از آنها روشن تر از نور خورشید بودند، همچنان بر سیاستهای خطرناکش در سوریه و عراق اصرار می‌ورزد که آخرین آن انتقال نیرو و تانکهایش در داخل عراق در استان نینوا و به شکل خاص در محدوده جغرافیایی شهر موصل عراق بود. ترکیه همچنان امیدوار است تا منطقه امن در داخل سوریه را با کمک نظامی و تسلیحاتی و سیاسی پادشاهی سعودی عملی کند اما در سایه حضور نیروهای روسی در سوریه این اقدام به مثابه رویارویی مستقیم بین ارتش روسیه و ارتش ترکیه خواهد بود.

اکنون که کاروانهای حامل نفت عراق و سوریه به سوی ترکیه به دلیل بمباران هوایی روسیه با کندی مواجه شده است و انتقال کمک از داخل ترکیه به سوی مجموعه‌های مسلح در داخل خاک سوریه با دشواری‌های بیشتری روبه‌رو می‌شود، نگاه‌ها به مرزهای مشترک سوریه و ترکیه است که آیا تونل‌های احتمالی بین دو کشور می‌تواند همچنان گذرگاه امن انتقال کمکهای تسلیحاتی به این مجموعه‌های تروریستی مسلح را فراهم آورد؟ تجربه ایجاد تونل‌ها در بین غوطه شرقی و دمشق، بین نقاط مختلف حلب که نقش مواصلاتی با حلب شمالی را دارد و نیز ایجاد این دسته از تونل‌ها در ادلب، حمص، القصیر،زبدانی و دیگر نقاط سوریه از جمله مرزهای مشترک بین لبنان و سوریه و نیز مرزهای مشترک عراق و سوریه این احتمال را قوت بخشیده که عین همین تونل‌ها در مرزهای مشترک بین ترکیه و سوریه نیز وجود دارد و به عنوان گذرگاه‌های امن و به دور از چشم ماهواره‌های جاسوسی همچنان در انتقال امکانات نظامی و غیر نظامی فعال می‌باشند.

ترکیه پس از گذشت حدود چهار سال از تحولات سوریه اکنون از نقش حامی مجموعه های مسلح ضد نظام سوریه به بانک هدف در تحولات خاورمیانه تبدیل شده و امنیت ملی خویش را با خطرات بی شماری مواجه ساخته است. این در حالی است که همه کارشناسان نظامی و امنیتی معتقدند اگر مرز ترکیه به روی داعش و دیگر گروه‌های تروریستی بسته شود سیطره بر داعش حرف و حدث چند هفته‌ای خواهد بود. رسوایی کمک به داعش از طریق ترکیه آنقدر عیان و اشکار است که حتی آمریکایی‌ها در طول هفته‌های اخیر با مشخص کردن مرزهای تردد داعش، از آنکارا خواسته اند حدود صد کیلومتر مرز خود با سوریه را به شکل مستحکمی مسدود کنند تا ضمن رد اتهامات از ترکیه امکان حمایت لجستیک از داعش نیز از بین برود.

سعودی در اندیشه ارتش عربی علیه نظام سوریه

پس از مرحله دوم مذاکرات فراگیر وین در باره سوریه، ریاض تلاش مضاعفی انجام داده است تا مجموعه مخالفان نظام سوریه را در یک صف گرد هم آورد و برای همین منظور ده ها عنصر مخالف نظام از میان گروه‌های سیاسی و مجموعه‌های مسلح ضد نظام را در ریاض گردهم می‌آورد و دو هدف عمده را در این رابطه دنبال می‌کند. اول آن که از این مجموعه متحد در مذاکرات بین مخالفان و نظام سوریه به نفع خویش استفاده کرده و سیاستهای سعودی در بحران سوریه را دیکته کند. دوم آن که در صورت شکست مذاکرات سیاسی در باره سوریه از آنها برای ادامه جنگ در سوریه بهره برداری کند. برخی از این گروه‌ها و شخصیت‌ها مستقیما زیر نفوذ سعودی قرار دارند و برخی نیز متمایل و در صف ائتلاف سعودی ترکی علیه نظام سوریه قرار دارند.

از سویی دیگر سعودی هم چنان از به کار گیری زور و قدرت نظامی علیه دولت سوریه در صورت شکست مذاکرات سیاسی صحبت می‌کند که در همین خصوص بالاترین احتمالی که داده می‌شود آن است که مجموعه ای از دو ارتش سعودی و ترکیه در کنار یکدیگر در صورت بحرانی تر شدن شرایط سوریه و فراهم شدن امکان دخالت نظامی آنگاه دستور دخالت مستقیم را در صدر برنامه‌های خویش قرار دهند. اما با توجه به وجود نیروهای ارتش روسیه در سوریه این سناریو کمی دور از انتظار تلقی می‌شود. از سویی دیگر با توجه به ورود ارتش سعودی در گرداب یمن بعید است تا تعیین وضعیت یمن، ارتش سعودی در باتلاقی دیگر فرو رود. در نهایت به نظر می‌رسد سعودی باید خود را در تحولات سوریه با آمریکا هماهنگ کند، طرفی که حضور نیروهای موسوم به معتدل را در کنار ارتش سوریه علیه داعش مطرح کرده است و پادشاهی سعودی نیز این امر را در جریان کنفرانس مخالفان سوریه در ریاض به طور جدی در میان خواهد گذارد تا در صورت اجرایی شدن، مکانیسم هدایت و سلطه بر این نیروها را همچنان ادامه دهد.

نفوذ سعودی کاهش یافته است

با این همه، پادشاهی سعودی پس از شکل گیری ائتلاف بین‌المللی به رهبری آمریکا و حوادث تروریستی پاریس، بخش مهمی از قدرت خود در میان مجموعه‌های مسلح ضد نظام در سوریه را به نفع آمریکا و اروپا از دست داده است و دیگر نمی‌تواند همچون روزهای آغازین جنگ داخلی در سوریه تعزیه گردان مستقلی باشد. شایعاتی در بین محافل رسانه‌ای وجود دارد که حاکی از آن است که طرحی مبنی بر حضور ارتش مصر در کنار ارتش سوریه برای جنگ با داعش در دواستان دیرالزور و الرقه سوریه از سوی برخی طرفهای بین‌المللی و روسها به میان آمده است که بر مبنای آن این دو ارتش با حمایت نیروهای هوایی غربی و روسی وظیفه آزاد سازی این دو بخش مهم سوریه را به عهده می‌گیرند و متعاقب آن و پس از انجام وظیفه سوریه را ترک می‌کنند. اگر چنین سناریویی هم تحقق یابد آنگاه باید دید سعودی و ترکیه چه موضعی در برابر آن اتخاذ خواهند کرد. چنین برنامه‌ای تلاشهای سعودی در کنفرانس ریاض (شامل نمایندگان احزاب و افراد ضد نظام سوریه) را بر باد می‌دهد و ترکیه را در بن بستی جدید در تحولات سوریه قرار می‌دهد، چرا که این طرح باید با موافقت روسیه، سوریه و هم پیمانان منطقه‌ایش صورت گیرد و منجر به کاستن از نقش ترکیه و سعودی در تحولات نظامی سوریه می‌شود.

پیچیدگی شرایط سوریه و بحرانی تر شدن خاورمیانه

همه این تحولات نشان می‌دهد امید داشتن به دستیابی به راه حلی سیاسی در سوریه در سایه مذاکرات وین بسیار سخت شده است. دیدگاه‌ها برای راه حل‌ها بسیار دورتر از آن چیزی است که در آستانه کنفرانس وین انتظار می‌رفت. از سویی دیگر در سایه تثبیت مواضع روسیه نوعی جنگ سرد بر فراز خاورمیانه در حال شکل گیری است که سرنوشت سوریه را به آن گره می‌زند، موضوعی که به خودی خود باعث پیچیده تر شدن و نامعلوم بودن آینده خاورمیانه شده است. حضور رسمی نظامی آلمان و انگلیس یکی از مصادیق بارز چنین وضعیتی می‌باشد. اما قدرمسلم از همه این تحولات آن است که این میدان نبردهای نظامی در سوریه است که آینده سیاسی‌اش را تعیین می‌کند. در این جا همه طرفها اکنون متفق‌القول شده‌اند که باید داعش را با راهکار نظامی ریشه کن کرد و چنین طرحی به معنای ادامه عملیات گسترده نظامی در خاک سوریه از سوی نیروهایی است که در دیدگاه‌های سیاسی هیچ اتفاق نظر مشترکی در قبال آینده سوریه ندارند.

انتهای پیام