پرونده ای برای گزارش آمانو/ pmd چگونه به تاریخ پیوست؟

سعید جعفری

ابعاد احتمالی نظامی، possible military dimension عبارتی است که چند سالی در ادبیات سیاسی و دیپلماتیک ما جا خوش کرده است.  اما ماجرای ابعاد احتمالی نظامی برنامه هسته ای ایران ظاهرا به تاریخ پیوسته است. 

تقریبا در رزوهای پایانی آخرین دور مذاکرات ایران و ۵+۱ در وین بود که رئيس آژانس بین المللی انرژی اتمی در سفری اعلام نشده به تهران سفر کرد و در خصوص همکاری با ایران در رابطه با پی ام دی و همچنین دوره پسابرجام با مقامات ارشد کشورمان گفتگو کرد. همان زمان از توافقی محرمانه میان ایران و آژانس سخن گفته شد که بر آن اساس دو طرف همکاری درباره تحقیق و توسعه و همچنین پی ام دی را پی خواهند گرفت. تلاش های داخلی و بین المللی برای آگاهی یافتن از مفاد آن توافق بی نتیجه ماند و نه دلواپسان مجلس و نه تندروهای کنگره نتونستند حرفی از زبان رئيس ژاپنی آژانس بیرون بکشند. 

واکنش های ایرانی پیش از انتشار گزارش آمانو

با نزدیک شدن به موعد تعیین شده برای انتشار گزارش آمانو اظهارنظرهای ایرانی درباره مفاد این گزارش شدت گرفت. عباس عراقچی عمل به تعهدات از سوی ایران در برجام را منوط به انجام تعهدات طرف مقابل دانست. [اینجا] حمید بعیدی نژاد در صفحه اینستاگرام خود نوشت: قرار نیست آژانس به تمام ادعاها درباره ایران پاسخ روشن و قطعی بدهد. [اینجا]  علی شمخانی هم در صحبت هایی تاکید کرد: بدون مختومه شدن پرونده مربوط به مسائل گذشته ، امکان اجرای برجام وجود ندارد و 1+5 باید بین برجام و یا بازماندن پرونده موسوم به پی .ام. دی یکی را انتخاب کند. [اینجا]



وزیر خارجه کشورمان در کنفرانس خبری با همتای یونانی اش در این رابطه مفصل تر سخن گفت: ما درباره نقشه راه با آژانس توافق کردیم یک بار برای همیشه این موضوعات را از سر راه برداریم و آژانس هم تایید کرده است که ایران همه سوالات را پاسخ داده است و نقشه راه را انجام داده است.  ما منتظر گزارش آمانو هستیم و مهم تر از گزارش آمانو منتظر تصمیم شورای حکام برای بستن مسایل گذشته هستیم که به غلط به آن PMD گفته می شد چون برنامه های ایران هیچ بعد نظامی نداشته که به آن پی. ام. دی گفته شود. [اینجا]

گمانه زنی های رسانه ای

در چنین فضایی رسانه های ابعاد مختلفی از گزارش احتمالی آمانو را پیش بینی می کردند. گزارش آمانو زیر ذره بین رسانه ها در حال واکاوی بود. گزارشی که البته هنوز منتشر هم نشده بود اما هر رسانه ای داخلی، یا خارجی بر اساس ذهنیت و برداشت خود روایت هایی از ابعاد مختلف این گزارش ارائه می داد. آقای آمانو در مقابل اصرار رسانه ها برای ارائه توضیحات درباره جزئیات گزارش به گفتن چند جمله اکتفا کرد: گزارش سیاه و سفید نخواهد بود، گزارش بله و خیر هم نخواهد بود. [اینجا] و [اینجا]

شواهد نظامی وجود ندارد

بالاخره در ۱۱ آذر ماه گزارش آمانو منتشر شد. آژانس بین المللی انرژی اتمی روز چهارشنبه در گزارش خود درباره ایران اعلام کرد هیچ نشانه معتبری مبنی بر فعالیت های این کشور در خصوص ساخت بمب هسته ای پس از سال 2009 به دست نیامده است. [اینجا] این خبر بلافاصله به برکینگ نیوز رسانه های جهان بدل شد. با انتشار متن کامل گزارش آژانس مشخص شد به روایت عباس عراقچی، جنبه سفید گزارش بر سیاهی آن می چربد. [اینجا] 
نکات مثبت گزارش
در این گزارش نکات مثبت بیشتری وجود داشت. به عنوان مثال در بند ۳۲ می خوانیم:
بر مبنای تمام اطلاعاتی که در اختیار آژانس قرار داشت ... آژانس هیچ نشانه ای از یک چرخه سوخت هسته ای اعلام شده در ایران فراتر از آن فعالیت هایی که پیشتر توسط ایران اعلام شده بود به دست نیاورد. [اینجا]
یا در بند ۳۵ گزارش آمده است:
بر مبنای تمام اطلاعاتی که در اختیار آژانس بود، آژانس هیچ نشانه ای از اینکه انجام فعالیت هایی توسط ایران که مستقیما ریشه در «سند فلز اورانیوم » یا اطلاعات طراحی یک ابزار انفجاری هسته ای از طریق یک شبکه مخفی عرضه هسته ای داشته باشد نیافته است. [اینجا]
نکات منفی گزارش

در عین حال البته این گزارش نکات منفی هم دارد. به عنوان مثال در بند ۴۰ آمده است:

آژانس چنین ارزیابی می نماید که چاشنی های EBW تولیدی توسط ایران دارای مختصاتی هستند که به ابزار انفجاری هسته ای مربوط می شود. آژانس تصدیق می نماید که روند رو به رشد استفاده از چاشنی های انفجاری EBW برای مصارف غیرنظامی و نظامی متعارف وجود دارد. [اینجا]

یا در بند ۶۲ که آورده است:

بر اساس همه اطلاعات در دسترس آژانس شامل (اطلاعات دریافت شده) از اجرای نقشه راه، آژانس ارزیابی می کند که ایران مدل سازی رایانه ای یک وسیله انفجاری هسته ای را قبل از 2004 و بین 2005 و 2009 انجام داده است. [اینجا]

همچنین در بند ۶۶ این گزارش اشاره شده:

اطلاعات تأمین شده برای آژانس توسط یک دولت عضو قبل از نوامبر 2011 نشان داد که ایران ممکن است در 2002-2003 آزمایش های مقدماتی مربوط به آزمایش یک وسیله انفجاری هسته ای را برنامه ریزی کرده و انجام داده باشد. [اینجا]

خلاصه گزارش

اما این گزارش ۸۷ بندی که ۱۰ ضمیمه هم دارد در قسمت پایان و خلاصه آورده است:

 آژانس ارزیابی می کند که طیفی از فعالیتهای مرتبط با توسعه وسیله انفجاری هسته ای در ایران قبل از پایان سال 2003 میلادی بعنوان تلاشی هماهنگ، و برخی فعالیتها بعد از سال 2003 میلادی انجام شده است. آژانس همچنین ارزیابی می کند که این فعالیتها فراتر از امکان سنجی و مطالعات علمی، و کسب مهارتها و توانمندی های فنی مرتبط و مشخص پیشرفتی نداشته است. آژانس نشانه های معتبری از فعالیتها در ایران در ارتباط با توسعه وسیله انفجاری هسته ای بعد از سال 2009 میلادی در اختیار ندارد.
 آژانس همچنین  نشانه های معتبری از انحراف مواد هسته ای در ارتباط با ابعاد احتمالی نظامی برنامه هسته ای ایران نیافته است. [اینجا]
این بخش پایانی که در دو بند ۸۷ و ۸۸ مورد اشاره قرار گرفته تا اندازه زیادی موجبات مختومه کردن پرونده پی ام دی را فراهم می آورد. 
واکشن ها به گزارش آمانو

بلافاصله پس از انتشار گزارش آمانو واکنش های بین المللی و داخلی نسبت به این گزارش منعکس شد. رسانه های بین المللی در گزارش های متعدد خود به ابعاد این گزارش پرداختند و زمینه های مثبت و منفی آن برای ایران را مورد بررسی قرار دادند. [اینجا]
روزنامه وال استریت ژورنال هم در گزارشی تاکید کرد با این گزارش آمانو روند لغو تحریم های ایران با مشکل رو به رو نخواهد شد و احتمالا از اوایل ژانویه این رویه آغاز خواهد شد. [اینجا]

رضا نجفی نماینده ایران در آژانس بین المللی انرژی اتمی در این رابطه تاکید کرد: عدم انحراف ایران مهمترین نکته گزارش آمانو است. [اینجا] 
سخنگوی وزارت خارجه آمریکا هم با استقبال از این گزارش تاکید کرد: با توجه به گزارش مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، آمریکا آماده استپرونده ابهامات فعالیت هسته‌ای ایران یا پرونده "جنبه‌های نظامی احتمالی" این برنامه را ببندد. [اینجا] 



عباس عراقچی هم پس از انتشار این گزارش به صدا و سیما رفت و در توضیحاتی اشاره کرد: گزارش نسبتا متعادلی ارائه شده که جنبه های سفید آن بیشتر از سیاهش است. معاون وزیر خارجه کشورمان همچنین با اشاره به عدم استفاده آمانو از واژه پی ام دی در این گزارش به عنوان شاخصی مثبت یاد کرد. عراقچی در اداکه تاکید کرد: ادعای وجود مطالعاتی پیش از سال 2003 نکته‌ای منفی است که می‌توانست حذف شد. اینکه در پارچین محفظه‌ای انفجاری در پارچین ساخته شده است نیز نکته منفی دیگری است و آن را رد می‌کنیم. تصاویر هوایی و اسناد ارائه شده از سوی ما به آژانس نیز بیانگر و تأیید کننده ادعای ما بود. [اینجا]

حالا باید منتظر ماند و دید شورای حکام در واکنش به این گزارش چه خواهد کرد و آیا آنطور که آمریکا و ۵+۱ و البته ایران خواسته اند، بررسی پرونده ایران را مختومه اعلام خواهند کرد یا خیر؟ بحران روندی فنی و تکنیکی که با آغاز به کار دولت پیشین به یک بحران غیر ضروری برای کشور و نظام بدل شده بود، حالا با تدبیر و درایت دولت جدید در حال پایان است. 

49308